~ શ્રી નૂતન સૌરાષ્ટ્ર

ડીજીટલ હેલ્થ એપ્લીકેશન બનાવનારા ને મેડીકલ ફિલ્ડ સાથે ઘણીવાર સ્નાનસુતકનોય સંબંધ હોતો નથી. આ એક સોફ્ટવેર છે જેને બનાવતી વખતે કોઈ ફીજીશીયનને હાજર રાખવામાં આવતા જ નથી. માત્ર વેચાણ કે જાહેરાતના ઉદ્દેશ્ય થી આ બનાવેલી એપ્લીકેશનો તો ખરેખર ઘાતક સાબિત થાય છે

૩ એપ્રિલ,૧૯૭૩ માં પહેલો વહેલો સેલ્યુલર ફોનકોલ કરવામાં આવ્યો હતો ત્યારથી માંડીને ૨૧મી સદીના સ્માર્ટ ફોન સુધી અનેક બદલાવ આવી ગયા છે. મોબાઈલ હેલ્થ, ઈ હેલ્થ કે ટેલીમેડીસીનના નામથી ૨૦૧૮માં ડીજીટલ હેલ્થ જેવો એક નવો જ યુગ શરુ થઇ ગયો છે. જ્યારે મોબાઈલ, ટેબ્લેટ્‌સ, ડીજીટલ વોચ, ડીજીટલ ચશ્માં વગેરે જેવા ગેજેટ્‌સથી રોગોનું નિદાન, સારવાર, પરેજી અને વખતોવખત ડોઝમાં બદલાવ સૂચવવામાં આવે ત્યારે એને ડીજીટલ હેલ્થથી ઓળખવામાં આવે છે. કન્સલ્ટીંગથી બચવા દેશમાં આવી લેભાગુ ડીજીટલ હેલ્થ એપ્સની ભરમાર છે.જ્યારે આરોગ્ય પૂરું પાડતા સ્ટ્રક્ચર અને દર્દી વચ્ચે લાંબુ અંતર હોય અને આવી એપ્સ ખરેખર કોઈ ફીજીશીયનની દેખરેખ હેઠળ દર્દી વાપરતો હોય તો આ એક આશીર્વાદ છે. પણ જાતે કરવાના નુસખામાં ડીજીટલ હેલ્થથી મોટું ઘાતક હથિયાર બીજું કોઈ જ નથી. આનું ૯૭% માર્કેટ એન્ડ્રોઈડ દ્વારા આરક્ષિત છે અને માત્ર હેલ્થ અને ફિટનેસની બેરોકટોક ૩ થી ૪ લાખ ડીજીટલ હેલ્થ એપ્સ છે. જેમાં શરદીથી લઇ કેન્સર સુધીના નિદાનો, દવાના ડોઝ આવી જાય છે. આમતો સહેલી લાગતી આ એપ્સ જ્યારે કોઈને ઇન્સ્યુલીનનો ડોઝ સેટ કરી આપે અને જ્યારે કોઈના પેસમેકરને રીપ્રોગ્રામ કરી આપે ત્યારે દર્દીને તેની ઘાતકતા ખ્યાલ આવે છે. ડીજીટલ હેલ્થ એપ્સના ફાયદા ખુબ જ છે, સમય અને પૈસા નો બચાવ, રોગીને ઘણી બધી બાબતો યાદ નથી રાખવી પડતી વગેરે..વગેરે ખુબ જ ફાયદા છે પરંતુ આ લેખમાં ડીજીટલ હેલ્થ એપ્સની આડઅસરો ખાસ જણાવીશું કેમકે ફાયદા તો ગમેતેમ કરી આપ જાણીને ડાઉનલોડ સુધી પહોંચી જવાના જ છો.દોડવા,ચાલવા, પગલા ગણવા, વાનગી દીઠ કેલેરી માપવા, અરે! હાર્ટએટેક અને કેન્સર નિદાન કરવાની પણ એપ્લીકેશન મોબાઈલમાં મૌજુદ છે. એક્સ રે પડે, તાપમાન, બીપી, સુગર, ફેફસા-હદયની કાર્યપ્રણાલી, ઓક્સીજનનું શરીરમાં પ્રમાણ, લોહીના તત્વો બધું મોબાઈલમાં જ મપાઈ જાય તો પછી ઘરની બહાર નીકળવાની જરૂર જ નથી! બસ ઇસકો લગા ડાલા તો લાઈફ જીંગા લાલાપણ આવી ડીજીટલ હેલ્થ એપ્લીકેશનું માં કેટલાય લાલા ધંધે લાગી ગયા હોવાના રીપોર્ટ છે. ૪ હજારનો મોબાઈલ એક્સ રે પાડતો હોય તો ૫-૧૦ લાખ ના એક્સ રે મશીન રેડીયોલોજીસ્ટ શું કામ લાવતા હશે? કેન્સરને હાર્ટએટેકનું નિદાન કોઈ એપ દ્વારા થતું હોય, તો સ્પેશિયાલિસ્ટ શું લેવા આંખો ફોડી ભણતા હશે? ભલા લોહીને બહાર કાઢ્યા વગર કે રીપોર્ટ બનાવતા ઉપકરણને લોહીના સંપર્કમાં લાવ્યા વગર લોહીના ઘટકોનું પ્રમાણ કેવી રીતે જાણી શકાય?

ઘણી વાર આવી ડીજીટલ હેલ્થ એપ્સ અમુક સોફ્ટવેર શીખતા વિદ્યાર્થીઓ પ્રોજેકટના ભાગરૂપે બનાવી માર્કેટમાં છૂટી મૂકી દેતા હોય છે, આવી એપ્સમાં સમયાંતરે અપડેશન થતું હોતું નથી, રોગો અને શરીરની તાસીર મુજબ એમાં પ્રશ્નોનું પૃથ્થકરણ થયેલું હોતું નથી. ધારોકે એમાં પ્રશ્ન પૂછવાનો ક્રમ જ આડોઅવળો થઇ જાય અથવા સોફ્ટવેરની ખામીથી અમુક પ્રશ્નો જ ઉડી જાય તો ઘણી વાર હાસ્યાસ્પદ નિદાનો થતા હોય છે. મોટેભાગે ચોક્કસ ગણતરીપૂર્વક ડોઝ લેવો, સારવાર લેવી કે નિદાન કરવું એટલી બાબતોમાં આવી એપ્સનો સહારો ન જ લેવો જોઈએ.મોટેભાગે ૧૫-૨૦% જ એપ્સ ચાર્જેબલ હોય છે જયારે મહ્‌દઅંશે મફત મળતી એપ્સ એમાં જાહેરાત મુકીને કમાય છે. કેટલીક ડીજીટલ હેલ્થ એપ્સ પાયલોટ પ્રોજેક્ટ્‌સ સિદ્ધ કરવા બનાવી હોય છે, તો કેટલીક ડેટા ભેગા કરવા બનાવાઈ હોય છે. દર્દીનો ખાનગી ડેટા, રીપોર્ટસ બારોબાર ચોરાઈ ચોક્કસ ડેટા બનતો હોય તોપણ ખ્યાલ આવતો નથી. જોર સે બોલો જય માતાજી ની જેમ આપણે ટર્મ્સ એન્ડ કન્ડીશન્સના ચોરસમાં ટીકમાર્ક કરી આગળ વધીએ છીએ પણ ક્યારેય પ્રોવાઇડર ખરેખર કોણ છે એના સર્ટીફીકેટ કયા છે, મોબાઈલ માટે સેફ છે કે નહીં વગેરે બારીકી તપાસતા જ નથી.ખેર આવી ડીજીટલ હેલ્થ એપ્લીકેશન બનાવનારા ને મેડીકલ ફિલ્ડ સાથે ઘણીવાર સ્નાનસુતકનોય સંબંધ હોતો નથી. આ એક સોફ્ટવેર છે જેને બનાવતી વખતે કોઈ ફીજીશીયનને હાજર રાખવામાં આવતા જ નથી. માત્ર વેચાણ કે જાહેરાતના ઉદ્દેશ્ય થી આ બનાવેલી એપ્લીકેશનો તો ખરેખર ઘાતક સાબિત થાય છે. એમાય એવા દેશમાં જ્યાં સેલ્ફ મેડિકેશન ચરમસીમાએ હોય..ઘડીક સુઈ જા સારું થઇ જશેથી માંડીને એન્ટીબાયોટીક સુચવનારાઓ ઢગલે મોંઢે મળતા હોય ત્યારે તો ખાસ.

ડીજીટલ હેલ્થ એપ્લીકેશન્સ શું કરી શકાય? શું ધ્યાને લેવું????

સોફ્ટવેર અને મેડીકલ ફિલ્ડ સાથે બહુ જુનો સંબંધ છે. બીપી માપવાનું ઇલેક્ટ્રિક મશીન હોય કે સોફ્ટવેર વગર બધા નકામાં છે. પરંતુ આજ સોફ્ટવેર જ્યારે સમાજને લોકભોગ્ય બનાવવાના ઈરાદાથી પીરસવામાં આવે ત્યારે એ ચોક્કસ તકલીફ ઉભી કરે છે.દવાના ડોઝ, નિદાન વગેરે તમારા રેગ્યુલર ડોક્ટર્સને જ બતાવો. કેમકે રીપોર્ટસ મુજબ ૨૦-૨૫% ડીજીટલ હેલ્થ એપ્સ જ ફીજીશીયનના સુપરવિઝનમાં બનાવેલી અને અપડેટ થતી હોય છે. ચામડીના કેન્સરનો ફોટોઈમેજ જોઈ નિદાન કરતી ઘણી એપ્સ માત્ર તુક્કા લગાવતી હોય એમ વર્તતી જોવા મળી છે.શરીરની તાસીર અને શક્તિ મુજબ વર્તો, નહીં કે ફિટનેસ ની એપ્સ મુજબ.ચોક્કસ સિક્યુરીટીની જવાબદારી લેતી એપ્સમાંજ આપના રોગના ડેટા, રીપોર્ટસ મુકવાનું રાખો નહીતો એનો ડેટા ચોરાઈ અન્ય ઉપયોગ થઇ શકે છે.બને ત્યાં સુધી ગ્રાહકોના રીવ્યુ, પ્રોવાઇડર, સર્ટીફીકેટ વગેરે ચેક કરો. છેલ્લે એપ ક્યારે અપડેટ થઇ છે એ જોવો પછી જ ડાઉનલોડ કરો. જો આપની ડીજીટલ હેલ્થએપ્સ સમયાન્તરે અપડેટ ના થતી હોય તો ડીલીટ કરી દેવી જ હિતાવહ છે. રીવ્યુ ખરેખર કોના છે કેટલા લોકોના છે તે પણ જરા જોવો.દરેક એપ્સના પરિણામો ૨-૩ વાર ચેક કરો તથા અન્ય સાધનો કે ડોક્ટર પાસે ક્રોસચેક કરાવો પછી જ દવા ચાલુ કરો. ઘણી એપ્સ નિદાન કરી દવા પણ સુઝાડતી હોય તો એના ચક્કરમાં પડશો નહીં.સાવ ટેકનોક્રેટ બનવાના ધખારામાં પોતાને નુકસાન ન પહોંચે એ જોવો. કેટલીક બાબતોમાં જાતે અખતરા કર્યા કરતા અભણ હોવું પણ એટલું જ જરૂરી છે.ખોટી જણાતી ડીજીટલ હેલ્થ એપ્સની તેના પ્રોવાઇડર અને સરકારમાં ફૂડ એન્ડ ડ્રગ વિભાગમાં જાણ કરતો પત્ર લખવો જોઈએ એ સાથે સાથે એપ્સના રીવ્યુમાં તેને ઉઘાડો કરવો જોઈએ. એટલે જ એપ્સનો રીવ્યુ થોડો સમય વાપર્યા પછી જ લખવો નહીકે ડાઉનલોડ કર્યા પછી તરત જ.ડીજીટલ હેલ્થ એપ્સનો મહ્‌દઅંશે ઉપયોગ ડોક્ટર સાથે સંપર્ક કરવા (એપોઇન્ટમેન્ટ લેવી,વિડીઓ કન્સલ્ટેશન) કે પછી ડોક્ટરને જરૂરી રોગ અંગેની જાણકારી પૂરી પાડવા કરવો.વજન ઘટાડવું, અમુક સાધનોને વાપરવાની જાણકારી, પ્રાથમિક સારવાર, કસરતો, ઊંઘ અને મેડીટેશન, પ્રેગ્નન્સીના ફેરફારો, રોગના તબક્કાવાર લક્ષણો, પરેજી શું રાખવી વગેરે બાબતો માટે એપ્સ વાપરી શકાય પણ એકાદવાર તેના નિષ્ણાંતને મળી હું આ ડીજીટલ હેલ્થ એપ્સથી આટલું કરું છું તેવું ખાસ જણાવવું.માત્ર સ્માર્ટફોનની સ્ક્રીન પર આંગળી મૂકી થાય તેવા ટેસ્ટ ખોટા જ હોય, પરંતુ સ્માર્ટફોન સાથે ડીવાઈસ જોડીને શરીરના પ્રવાહીની સ્લાઈડ મૂકી કરતા ટેસ્ટ સાચા હોય પણ સામાન્ય રીતે મોંઘા પણ હોય. એઇડ્‌સનો ટેસ્ટ કરતું આવું એક ડીવાઈસ એક ટેસ્ટ ના ૧૮ હજાર ડોલર ચાર્જ કરે છે. એના પરથી મફતિયા એપ્લીકેશનોની વિશ્વસનીયતા જાણી શકાય.સરકારને પત્ર લખી જાગૃતતા લાવી આવી એપ્સ અંગેના નીતિનિયમો અને એપ્સની દેખરેખ ડોક્ટરની નજર હેઠળ થાય તેવું ફરજીયાત કરવાને જણાવી શકાય.સરકાર પણ વહેલી જાગે અને આ દિશામાં નક્કર કાયદા અને દેખરેખ રાખે તો પ્રજાની એક મોટી સેવા ગણાશે.

~ શ્રી નૂતન સૌરાષ્ટ્ર

શું તમને લાગે છે કે સોશીયલ મીડીયા અને ન્યુઝ મીડીયાને ટેકનોલોજીએ ખળભળાવી મુક્યું છે. થોડી ધીરજ ધરો! ગુજરાતમાં થનારી વિધાનસભાની ચૂંટણીમાં સોશીયલ મીડીયા અને ન્યુઝ મીડીયાનો ભરપુર ઉપયોગ થશે. હવે દરેક યુવાનનું ખ્વાબ ટચસ્ક્રીનવાળો હાઈ-ફાઈ સુપર સ્માર્ટ ફોન હોય છે. વોટ્‌સએપ અને ફેસબુક ઉપર ઉપયોગકર્તા-યુઝર નામે એકાઉન્ટ ખોલી, પોલીટીક્સ જાહેરાતો કરવામાં આવે છે. બસ એટલું માનવું જ રહ્યું કે હવે ટેકનોલોજીને ૧૦૦ ટકા નિતારી લેવાની કવાયત થઈ રહી છે.આવતીકાલની એટલે કે આવનારાં વર્ષોની ટેકનોલોજીનાં દર્શન કરાવે તેવો, જીટેક્ષ ટેકનોલોજી ફેર દુબઈમાં યોજાઈ ગયો. મહત્વની વાત એ છે કે યુનાઈટેડ નેશન્સની ન્યુયોર્કમાં ભરાયેલ એક કોન્ફરન્સમાં ’સોફીયા’ નામની ફિમેલ હ્યુમનોઈડ (રોબોટ) ધ્વારા પ્રથમવાર ભાષણ આપવા માં આવ્યું હતું. સોફીયાનો દેખાવ ઓડ્રેય હેપબર્ન જેવો રાખવામાં આવ્યો હતો.ટેકનોલોજીની વાત કરીએ તો સુપર કોમ્પ્યુટરનો યુગ હવે સમાપ્ત થવામાં છે. આવનારાં દાયકામાં રોબોટ અને ગેજેટને સુપર ઈન્ટેલીજન્ટનો પાવર મળશે. જેની પાછળ એકવીસમી સદીની પાવરફૂલ ટેકનોલોજી ’આર્ટીફીશીયલ ઈન્ટેલીજન્સ’ કામ કરતી હશે. આ આર્ટીફીશીયલ ઈન્ટેલીજન્સનાં મીડીયા પર પડેલા પ્રભાવ અને પડછાયાને આંકવો મુશ્કેલ છે.આજકાલનાં સ્માર્ટફોનમાં એન્ડ્રોઈડ સીસ્ટમ લગભગ પુરેપુરો પગપેસારો કરી ચુકી છે. જે લીનક્ષ જેવી પ્રોગ્રામીંગ લેંગ્વેજ પર આધારીત છે. એન્ડ્રોઈડનો મતલબ થાય મનુષ્ય જેવો દેખાતો આર્ટીફીશીઅલ ઈન્ટેલીજન્સ ધરાવતો રોબોટ. આવા રોબોટનાં સર્જનમાં હાનસેન રોબોટીક્સ ખ્યાતનામ બની ચુકી છે.જેનો ’સોફીયા’ નામનો રોબોટ યુનાઈટેડ નેસનની કોન્ફરન્સમાં લેક્ચર આપી ચુક્યો છે. જે જીવંત વ્યક્તિ જેવી અભિવ્યક્તિ ધરાવતો હતો. તેણે મીડીયા પરસન્સને કેટલાંય ઈન્ટરવ્યુ આપ્યા છે. કોન્સર્ટમાં ભાગ લઈ ચુક્યો છે. છેલ્લે યુનાઈટેડ નેશન્સનાં ડેપ્યુટી સેક્રેટરી અમીન જે મોહમંદ સાથે વાર્તાલાપ પણ કરી ચુક્યો છે.સોફીયાએ ફેમસ સાયન્સ ફિક્શન રાઈટર વિલીયમ ગીબ્સનનું ક્વૉટેશન લઈને અમીના મોહમંદ સાથેનાં વાર્તાલાપમાં કહ્યું કે ’’ધ ફ્યુચર ઈઝ ઓલરેડી હીઅર! ઈટ્‌સ જસ્ટ વેરીવેલ ડીસ્ટ્રીબ્યુટેડ’’ મતલબ ભવિષ્ય અહીં આવી ચુક્યું છે, પણ તેનું વિતરણ સારી રીતે થઈ શક્યું નથી.ફ્યુચર શબ્દ અહીં ટેકનોલોજીના પર્યાય તરીકે વાપરવામાં આવ્યો છે. વધુમાં સોફીયા ઉમેરે છે કે ’’આપણા સમાજ પર ટેકનોલોજીનો પ્રતાપ આપણી જાત એટલે કે મનુષ્ય દ્વારા નક્કી કરવામાં આવશે નહીં કે મશીન ધ્વારા. ટેકનોલોજીનો આવિષ્કાર મનુષ્ય જાતનાં લાભ માટે કરવો જોઈએ.’’ સોફીયા નામનો એન્ડ્રોઈડ ’ધ ફ્યુચર ઓફ એવરીથીંગ’ વિષય પર ભાષણ આપી રહ્યો હતો.આ પહેલાં, ગુડ મોર્નીંગ બ્રિટન પ્રોગ્રામમાં પિઅર મોર્ગન અને સુસાના રીડ સાથે આવી ચુકી છે. સોફીયાની ટેકનોલોજીકલ ઉંમર માત્ર એક વર્ષ છે. મતલબ, જાહેરમાં દેખાવ આપવા તે એક વર્ષ પહેલાં મીડીયામાં પ્રવેશી હતી. સોફીયાનું સર્જન હાનસેન રોબોટીક્સ દ્વારા કરવામાં આવ્યું છે. જેમણે આલ્બર્ટ આઈનસ્ટાઈનથી પ્રભાવિત ’આલ્બર્ટ હ્યુબો’ નામનો રોબોટ પણ બનાવ્યો છે. હાનસેન રોબોટીક દ્વારા સૌપ્રથમવાર મનુષ્ય જેવાં હ્યુમનોઈડ ૨૦૦૨માં રજુ થયાં હતાં.ફિલીપ ડિક નામનાં ખુબજ જાણીતાં સાયન્સ ફિક્શન રાઈટરનું વાર્તાલાપ વડે પોટ્રેઈટ ચિતરવા બદલ હાનસેન રોબોટીક્સને અમેરિકન એસોસીએશન ફોર આર્ટીફીશીઅલ ઈન્ટેલીજન્સ ધ્વારા એવોર્ડ પણ મળ્યો છે. તેમની ડીઝાઈન કરેલ ’સોફીયા’ સામાન્ય સ્ત્રી માફક ૬૦ પ્રકારનાં હાવભાવ લાવી શકે છે.વિજ્ઞાન જગતનાં જાણીતાં નિષ્ણાંતો કહે છે કે પૃથ્વી પર મનુષ્ય ભલે આર્ટીફીશીયલ ઈન્ટેલીજન્સની શરૃઆત કરી રહ્યો હોય, બ્રહ્માંડમાં આર્ટીફીશીયલ ઈન્ટેલીજન્સ ધરાવતાં પરગ્રહવાસીઓની સભ્યતા ક્યારનીય જન્મી ચુકી છે. જે પૃથ્વી પર નજર પણ રાખી રહી છે.મતલબ આપણે આર્ટીફીશીઅલ ઈન્ટેલીજન્સ ધરાવતાં બિગ બોસનાં ટેકનોલોજીકલ શોનાં પ્યાદાં છીએ. યુનિવર્સિટી ઓફ કનેક્ટીકટનાં સુસાન સ્નેઇડર કહે છે કે બ્રહ્માંડમાં રહેલી અન્ય સભ્યતાઓ / સંસ્કૃતિઓ અજાણી સુપર ઈન્ટેલીજન્સનાં વિવિધ સ્વરૃપો ઉપર આધાર રાખી શકે છે. જે આપણે હજી પૃથ્વી પર બનાવી શક્યા નથી.બ્રહ્માંડના આર્ટીફીશીઅલ ઈન્ટેલીજન્સ ધરાવતો એલિયન્સ / પરગ્રહવાસી એ પૃથ્વી પરની ’’પોસ્ટ બાયોલોજીકલ’’ ઘટના છે.જે પૃથ્વી પરનાં સજીવોનાં ડિએનએ કરતાં અલગ આધાર પર રચાઇ છે. મતલબ કે આવી સંસ્કૃતિ અને તેનાં એન્ડ્રોઇડ ’’અમરત્વ’’ ધરાવે છે. આવી સુપર ઈન્ટેલીજન્સ ધરાવતી પ્રજાની પૃથ્વીની જાસુસી પણ કરી રહી છે. માનો કે ના માનો તમારી મરજી જ્યારે એલીયન્સ દ્વારા સીવીલાઇઝેશનની શરૃઆત થઇ ત્યારે તેઓ બાયોલોજીકલ લાઇફથી માત્ર સદીઓ દૂરની ઘટના છે.જેનો અર્થ થયો કે બ્રહ્માંડનાં ટાઇમ સ્કેલ પ્રમાણે ડિએનએ આધારીત ’’બાયોલોજીકલ લાઇફ’’ ’’જૈવિક જીવો’’ એક ટુંકી ’’શોર્ટ વિન્ડોઝ’’માં જીવી રહ્યાં છે. મનુષ્ય કરતાં આર્ટી. ઈન્ટેલીજન્સ એલીયન્સ હજારો ગણા વધારે બુધ્ધિશાળી છે. મનુષ્ય બૌધ્ધિક કક્ષા અને ક્ષમતાની વાત આવે ત્યારે તેમની સામે નાના બાળક જેવાં છે.ડો. સ્નેઇડર્સ માને છે કે બ્રહ્માંડ સુપર ઈન્ટેલીજન્સ એલીયન્સનો મહાન યુગ ચાલી રહ્યો છે. જેની શરૃઆત ૧૭ લાખ વર્ષો પહેલાંથી માંડી ૮૦ લાખ વર્ષો પહેલાંનો સમયગાળો છે. સીલીકોન બેઝ ધરાવતાં જીવ, મનુષ્ય જેવાં કાર્બન આધારીત જીવો કરતાં વધારે સારી રીતે બ્રહ્માંડમાં ટકી જવાની ક્ષમતા ધરાવે છે.સ્પેસ ટ્રાવેલ માટે સીલીકોન બેઝડ આર્ટીફીશીયલ લાઇફ વધારે એડવાન્ટેજ / લાભ ધરાવે છે. તેમની બુધ્ધિની મર્યાદા માત્ર મગજમાં રહેલ ગ્રે મેટર પુરતી સીમીત નથી. આ સભ્યતા પૃથ્વી / સૂર્યમાળાની બાયોલોજીકલ સીવીલાઇઝેશન કરતાં વધારે પ્રાચીન છે. તેમની ભાષામાં મનુષ્યો, ગેલેક્ટીક બેબીઝ’’ છે.આવનારાં ૨૦ વર્ષમાં એ.આઇ.વાળા નેનો મશીન આપણા શરીરમાં ઈન્જેકશન દ્વારા નાખવામાં આવશે. મગજમાં જઇને ’’સાયાબોર્ગ’’ની નવી પેઢીને જન્મ આપશે. આઈબીએમ કંપનીનાં જ્હોન મેકનેમારાએ આગાહી કરી છે કે આવનારાં બે દાયકામાં મનુષ્ય સુપર હ્યુમન જેવી તાકાત મેળવી લેશે.તેની આજુબાજુનાં બધા ઈલેક્ટ્રોનીક ગેજેટને માત્ર વિચાર શક્તિ વડે એટલે કે પાવર ઓફ થૉટથી નિયંત્રીત કરી શકશે. બ્રિટનની ’’હાઉસ ઓફ લોર્ડ’’માં ભાષણ આપતાં તેમણે કહ્યું કે ’’મનુષ્યની આવનારી જનરેશન, મશીન સાથે જોડાયેલી રહેશે. આ આગાહી સાચી પાડવાની હોય તેમ રશિયાએ તેનાં લશ્કરનાં સૈનિકોને વધારે તાકાત અને ક્ષમતા આપે તેવાં એકમો સ્કેલેટન વાળા લશ્કરી પોશાકનું નિર્દેશન તાજેતરમાં કરી બતાવ્યું છે.એ.આઇ.વાળા નેનો મશીનથી મેડિકલ બેનીફીટ મળશે. નુકસાન પામેલા કોષોનું જલ્દીથી રિપેરીંગ કામકાજ થઇ શકશે. મનુષ્યનાં સ્નાયુ અને હાડકાને વધારાની ક્ષમતા મળશે. તેમની પાસે વધારે કામ કરાવવામાં આવશે ત્યારે નેનો મશીન ’ચેતવણી’ આપશે. મનુષ્યની આજુબાજુનું પર્યાવરણ લગભગ સીલીકોન આધારીત ઉપકરણોવાળું બની જશે.જેને મનુષ્ય માત્ર વિચાર કરીને નિયંત્રીત કરી શકશે. વિવિધ દેશોનાં ઈતિહાસ અને રાજકીય પરિસ્થિતિનો ડેટા મેળવી એ.આઇ. તેનું વિશ્લેષણ કરશે. આવા હ્યુમનોઇડ લોકોને કોને અને શા માટે વૉટ આપવો તે જણાવશે. આવા રોબોટ પોલીટીકલ અવતાર તરીકે ઓળખાશે.મનુષ્યનું મગજ ત્યાર બાદ અનુભવજન્ય જ્ઞાાન મેળવવાનું છોડીને મશીન લર્નીંગને સ્વીકારવા લાગશે. મનુષ્યને માત્ર મશીનને નિયંત્રીત રાખવાનું કામ કરવું પડશે.એઆઇનાં કારણે લોકોની નોકરી જોખમમાં મૂકાઇ જશે પરંતુ મનુષ્ય પાસેની સર્જનશીલતાને મોકળાશ મળશે. તે પોતાની સર્જનાત્મકતાને સોળે કળાએ ખિલવી શકશે. સેક્સ માટે મનુષ્યએ તેનાં જૈવિક પાર્ટનર પર આધાર રાખવો પડશે નહીં. રોબોટ સેક્સની તમારી તમામ જરૃરીયાતો પુરી કરી શકશે. યુરોપ અને અમેરિકામાં હવે રોબોટ ડૉલ અને રોબોટ બૉય વડે સેક્સ પુરી પાડતી દુકાનો વધી રહી છે.ઈસ્ટોનીયા નામનો દેશ હવે નવી શરૃઆત કરવા જઇ રહ્યો છે. તેનાં સરકારી અધિકારીઓ રોબોટ અને આર્ટીફીશીઅલ ઈન્ટેલીજન્સ ધરાવતા ગેજેટને કાયદેસર માન્યતા આપવા જઇ રહ્યાં છે. તેઓ મનુષ્યનાં કાયદેસરનાં ’’રોબોટ એજન્ટ’’નો દરજ્જો આપવામાં આવશે. જેનાં કારણે રોબોટ એક સ્વતંત્ર વ્યક્તિ તરીકેનું સ્ટેટસ ભોગવશે. ચીજવસ્તુ કે કંપનીની માલીકી કરતાં આ દરજ્જો ઉંચો ગણાશે. જ્યારે અકસ્માતમાં મશીન, એઆઇ ગેજેટ કે રોબોટ જવાબદાર હશે તો તેને જવાબદાર ગણી સજા કરવામાં આવશે.ખાસ મકસદમાં તૈયાર કરવામાં આવતાં ’’કિલર રોબોટ’’ પર પ્રતિબંધ મૂકવામાં આવશે. ત્રાસવાદીઓ કિલર રોબોટ વાપરશે તેવી દહેશત વૈજ્ઞાનિકોને સતાવી રહી છે. યુરોપમાં પણ રોબોટનું લીગલ સ્ટેટસ બદલવા માટેનાં ડ્રાફ્ટ થઇ રહ્યાં છે. ખાસ કરીને સેલ્ફ ડ્રાઇવીંગ કાર કે વેહીકલને લઇને સરકારની ચિંતા વધી રહી છે. ૨૦૨૦ સુધીમાં વિશ્વના રોડ પર સેલ્ફ ડ્રાઇવીંગ કાર ફરતી હશે.આવનારા દાયકામાં મનુષ્ય સાથે મીડીયાનું સીધું ઈન્ટરેકશન, કોમ્પ્યુટર અને વોઇસ ઈન્ટફેસ વડે થશે. એમઝોનની એલેક્ષા અને એપલની ’સીરી’ માફક દરેક એપ્લીકેશન પાસે ખાસ ’વોઇસ સેટ’ હશે. જે અલગ અલગ ભાષામાં વાર્તાલાપ કરી શકશે. પત્રકારત્વ ઉપર પણ એઆઇનાં કારણે અસર પડશે. હાલનાં એક સર્વે પ્રમાણે ૭૫ જેટલી નવી વિકસેલ ટેકનોલોજી પત્રકારત્વ અને મીડીયા પર ઊંડી છાપ છોડશે.જેમાં ડ્રોન વિમાન, વેરેબલ ઓટો કંટ્રોલ ડિવાઇસ, બ્લોક ચેઇન, ૩૬૦ં ડીગ્રી વિડીયો, વરચ્યુલ રીઆલીટી અને રિઅલ ટાઇમ ફેક્ટ ચેકીંગ સીસ્ટમ મુખ્ય હશે. નવી ટેકનોલોજી વડે વિઝ્યુઅલ ડેટાનું પૃથ્થકરણ આસાનીથી થશે. સામાન્ય માણસ સમજી શકે તેવું પ્રેઝન્ટેશન થઇ શકશે. પુષ્કળ પ્રમાણમાં આવતાં ડેટામાંથી જરૃરી માહિતી અલગ તારવવા, માહિતી કે ન્યુઝ લખી શકે તેવાં ખાસ કોમ્પ્યુટર અલ્ગોરિધમનો વિકાસ થઇ ચુક્યો હશે.જેનાં કારણે લેખક, પત્રકાર પાસે, વધારે સમૃધ્ધ માહિતી, રજુઆત, માહિતી ચકાસણી અને એડીટીંગની વિશાળ પસંદગી કરવાનો મોકો મળશે. થોડી મીનીટોમાં આખે આખો ન્યુઝ એપીસોડ તૈયાર થઇ શકશે. માત્ર પત્રકાર લેખકને આ નવી ટેકનોલોજીથી માહિતગાર બની ટ્રેઇનીંગ લેવી પડશે.

~ શ્રી નૂતન સૌરાષ્ટ્ર

વૈજ્ઞાનિક એને પણ કહેવાય જે સંશોધન થઈ ગયા પછી આગળનું વિચારે. અત્યારે ચહેરા દ્વારા ઓળખની ટૅક્નૉલૉજી હજુ પૂરેપૂરી અમલમાં પણ નથી આવી ત્યાં વૈજ્ઞાનિકોએ નવી ઓળખ ટૅક્નૉલૉજી શોધ્યાનો દાવો પણ કરી દીધો છે. ના, આ કામ કોઈ પશ્ચિમી દુનિયાના વૈજ્ઞાનિકોનું કામ નથી, પરંતુ ચીનના વૈજ્ઞાનિકોનું કામ છે.

ચીનની મેલુક્સ કંપનીએ દાવો કર્યો છે કે તેણે એક નવી ઓળખ ટૅક્નૉલૉજી શોધી છે. (ચીનમાં એક સરખા દેખાતાં ચહેરાવાળા વ્યક્તિ વધુ હોય એટલે ત્યાં અમસ્તીય આ ટૅક્નૉલૉજી વધુ જરૂર પડે. ??)

આ કંપનીનો દાવો છે કે હવે વ્યક્તિની ઓળખ ચહેરાથી નહીં પરંતુ હાથ વડે થઈ શકશે. તમે કહેશો કે આમાં નવું શું છે? આપણે ત્યાં આધાર કાર્ડ માટે અંગૂઠાથી આ કામ થાય જ છે. પરંતુ ચીનની કંપનીનો દાવો કંઈક અલગ જ છે.

ચીનની કંપનીનો દાવો છે કે વ્યક્તિની ઓળખ માત્ર ૦.૩ સેકન્ડમાં જ થઈ શકશે. એટલે એમ કહો ને કે તમે આંખની પાંપણ પટપટાવો ત્યાં સુધીમાં તો કામ પતી જાય. અને ખાસ વાત એ છે કે આ કામ માટે ચહેરાની જરૂરિયાત જ નથી.

હા, આ કામ માટે જરૂરી છે હાથની નસો. મેલુક્સે એવો દાવો કર્યો છે કે તેણે એક એવી ટૅક્નૉલૉજી વિકસાવી છે જે ચહેરા દ્વારા ઓળખની ટૅક્નૉલૉજીથી લાખ ગણી વધુ ચોક્કસ છે. કંપનીએ તેને ઍરવેવ નામ આપ્યું છે.

કંપનીનું કહેવું છે કે આપણાં ચહેરા પર ૮૦થી ૨૮૯ ફીચર બિંદુ છે. તેને આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ ઍક્સેસ કરે છે. આજની મોટા ભાગની કંપનીઓ તો ફેસ રિકગ્નિશનને વધુ આધારભૂત અને ચોકસાઈવાળી માને છે.

મેલુક્સની આ ટૅક્નૉલૉજી માત્ર ૦.૩ સેકન્ડમાં જ હાથના લાખો માઇક્રી ફીચર બિંદુઓને માપી લે છે. અલ્ટ્રા ઍક્યુરેટ ઑથેન્ટિકેશન અને રીયલ ટાઇમ ઑથરાઇઝેશન માટે સ્કેનર પર હાથ અડાડીને લઈ લો ત્યાં જ તેને સ્કેન કરી લેવામાં આવે છે.

આવી જ એક ટૅક્નૉલૉજી એનઇસી નામની કંપનીએ વિકસાવી છે. તેમાં વિડીયો અને તસવીરોમાં જે વ્યક્તિની પૂર્ણ કદની છબી કેદ થઈ હોય તેને પુનઃ ઓળખે (રીઆઇડેન્ટિફિકેશન) છે. અને તે માત્ર વ્યક્તિની આગળથી જ નહીં, પાછળથી પડાયેલી તસવીર પરથી પણ ઓળખ કરે છે.

ફેસ રિકગ્નિશન ટૅક્નૉલૉજીમાં વ્યક્તિની તસવીર આગળથી પડાયેલી હોવી જરૂરી છે, કારણ કે ચહેરો આગળ છે.

પરંતુ કેટલાંક ગઠીયા એવા હોય છે જે ટૅક્નૉલૉજી જાણતાં હોય છે. તેથી તેઓ પોતાનો ચહેરો સંતાડી દે છે, કે કેમેરામાં આવવા દેતાં નથી. આવા સમયે મદદ આવે છે ઉપરોક્ત ટૅક્નૉલૉજી.

આ ટૅક્નૉલૉજીનો ઉપયોગ કરીને ઑપરેટરો કોઈ પરિસરમાં કેમેરામાં ઝડપાયેલી તસવીરોમાંથી એ જ વ્યક્તિને શોધી શકે છે. અને આ બહુ ઓછા સમયમાં થાય છે.

આ જ રીતે એક ટૅક્નૉલૉજી, નવાઈ લાગશે કે એવી છે જેમાં કાનની ઓળખનો ઉપયોગ થાય છે. જેમ વ્યક્તિના હાથની આંગળીઓની છાપ અલગઅલગ હોય છે તેમ કાન પણ અલગઅલગ પ્રકારના હોય છે. કહેવાય છે કે એક જ વ્યક્તિના બે કાન પણ સરખાં ન હોઈ શકે. સ્ટાર્ટ અપ ડેસ્કાર્ટેસ બાયૉમેટ્રિક્સે એવી પદ્ધતિ શોધી છે જેમાં વ્યક્તિ સ્માર્ટફૉન પર વાત કરતો હોય ત્યારે સ્વાભાવિક જ તેના કાન ફૉન પર આવે. ગાલ પણ અડે. આ છાપ પરથી તે વ્યક્તિને ઓળખી શકે છે.

હવે આ ન્યામી તો એવી ટૅક્નૉલૉજી શોધી રહી છે જેમાં હૃદયના ધબકારા દ્વારા વ્યક્તિને ઓળખી કાઢે છે. કહેવાય છે કે હૃદય ક્યારેય ખોટું ન બોલે. તો પછી વ્યક્તિની ઓળખ પણ કેવી રીતે છુપાવી શકે? ન્યામી એક એવો રિસ્ટબૅન્ડ વિકસાવી રહી છે જે ઇલેક્ટ્રૉ કાર્ડિયોગ્રામ કાઢે છે. તેનો ઉપયોગ કરીને વ્યક્તિની ઓળખ કરવામાં આવે છે.

હવે આ ટૅક્નૉલૉજીની વાત સાંભળીને હસતાં નહીં. તમારી તશરીફ એટલે કે તમારા નિતંબથી પણ તમારી ઓળખ થઈ શકે છે. તમે કઈ રીતે બેસો છો તે પણ તમારી ઓળખ આપે છે. જાપાનના એન્જિનિયરોની એક ટીમ એવી સંરચના વિકસાવી રહી છે જે વ્યક્તિના નિતંબ પરથી વ્યક્તિને ઓળખી કાઢી શકે. આ સિવાય વ્યક્તિની ગંધ પરથી પણ ઓળખી શકાય તે જાણીતી વાત છે. શ્વાન ટીમ આ રીતે જ અપરાધીઓને પકડતી હોય છે.(જી.એન.એસ)

~ શ્રી નૂતન સૌરાષ્ટ્ર

આકાશમાં જેટલા તારા દેખાય છે, તેના કરતાં કેટલાયગણા તારા દેખાતાં નથી. દૃષ્યવિશ્વ કરતાં અદૃશ્યવિશ્વ ઘણું વિશાળ છે. આપણી આંખ કે દકકાચવાળા દૂરબીનો માત્ર દશ્યપ્રકાશ જ જોઈ શકે છે. આપણું શરીર એક મશીન જ છે, જેમાં બે આંખ કેમેરાનું કામ કરે છે. મગજ સેન્સર છે.ન્યુટને યંત્રશાસ્ત્રના નિયમો શોધી તેને બ્રહ્માંડને લાગુ પાડી બ્રહ્માંડને પણ એક મશીન બનાવી દીધું છે. પણ બ્રહ્માંડ મશીન કરતાં અતિ વિશેષ છે. તે જીવંત છે.બ્રહ્માંડમાં એવા આકાશીપિંડો છે જે દૃશ્યપ્રકાશ છોડતાં નથી, પણ અદૃશ્ય ગામા, એક્ષ અલ્ટ્રાવાયોલેટ ઈન્ફ્રારેડ અને રેડિયો તરંગો-કિરણો પ્રકાશ છોડે છે, જે આપણે જોઈ શકતાં નથી. પણ ખગોળવિજ્ઞાનીઓએ આ બધા કિરણો છોડતાં આકશીપિંડોને જોવા દૂરબીનો બનાવ્યાં છે, અને તેઓ હવે અંધારામાં જોવા પણ સમર્થ બન્યાં છે.ભારતમાં આપણા ખગોળવિજ્ઞાનીઓએ નૈનિતાલના મનોરાપીક, આબુના ગુરુશિખર, દક્ષિણમાં કાવાલૂર,ગોરી બિદનૂરના પહાડો પર, હૈદરાબાદ નજીક જપાલ-રંગાપુરના પહાડો પર, ઊટીના પહાડો પર પૂના પાસે નારણગાંવ, આબુના ગુરૂશિખર પહાડ પર ફતેહસાગર તળાવની વચ્ચે અને તેની નજીક પહાડ પર વગેરે જગ્યાએ મોટો મોટા દકકા, ઈન્ફ્રારેડ અને રેડિયો દૂરબીનો સ્થાપિત કર્યાં છે. તેના દ્વારા તે આકાશની સમૃદ્ધિ અને ભવ્યતાનો તાગ મેળવે છે.આ ઉપરાંત બ્રહ્માંડમાં ૯૫ ટકા અદૃશ્ય પદાર્થ છે જે કોઈ પણ જાતનો પ્રકાશ છોડતો દેખાતો નથી. તેને વિજ્ઞાનીઓ ડાર્કમેટર કે ડાર્કએનર્જી કહે છે. આ નામનો માત્ર સિમ્બોલીક છે પણ હકીકતમાં ડાર્કમેટર કે ડાર્કએનર્જી શું છે તે તેમને ખબર પડતી નથી. તેથી તેનાં નામો આવા આપવામાં આવ્યાં છે. પણ તેની અસર બ્રહ્માંડમાં દેખાય છે. આપણું બ્રહ્માંડ માત્ર વિસ્તૃત થતું નથી પણ તે પ્રવેગી માલૂમ પડ્યું છે. તો પૂરા બ્રહ્માંડને કોણ પ્રવેગી બનાવે છે? તે ખબર પડતી નથી. આ જો શોધી શકાય તો તે ખગોળવિજ્ઞાનમાં એક બીજી મહાન શોધ હશે.બ્રહ્માંડમાં પ્રથમ શોધ અગ્નિની, પછી બીજી શોધ પૈડાની, ત્રીજી શોધ કેલેન્ડરની, ચોથી શોધ કે પૃથ્વી ગોળ છે, પાંચમી કે પૃથ્વીની ધરી વાંકી છે, છઠ્ઠી પૃથ્વી તેની ધરી પર ગોળ ગોળ ફરે છે, સાતમી પૃથ્વી સૂર્યની પરિક્રમા કરે છે, આઠમી શોધ કે વસંતસંપાત બિન્દુ પશ્રિ્‌ચમમાં ખસે છે. નવમી શોધ ભૂમિતિની અને યુક્લિડ ભૂમિતિની (જો કે, આ શોધ પહેલા થઈ હતી), દશમી શોધ અણુ વિશે, અગિયારમી શોધ બીજગણીતની, બારમી શોધ ???, તેરમી શોધ ત્રિકોણમિતીની, ચૌદમી શોધ દ્વિધાત સમીકરણની, પંદરમી શોધ શૂન્ય સાથે અંકશાસ્ત્રની (જો કે, તે ઘણી પહેલાં થઈ હતી.) સોળમી શોધ પૃથ્વી કેન્દ્રીય વિશ્ર્‌વવિચાર (જો કે, આ શોધ પણ પહેલાં થઈ હતી), સત્તરમી શોધ ગુરુત્વાકર્ષણની (ભાસ્કરાચાર્યને તેનો અણસાર હતો), અઢારમી શોધ પરમ્યુટેશન-કોમ્બિનેશનની, ઓગણીસમી શોધ સૂર્ય-કેન્દ્રિત વિશ્ર્‌વવિચાર (કોપરનીકસ)ની, વીસમી શોધ કેપ્લરના ગતિના ત્રણ નિયમોની, એકવીસમી શોધ ગેલિલિયોએ આકાશ તરફ દૂરબીન માંડ્યું તે, બાવીસમી શોધ ગેલિલિયોએ સાબિત કર્યું કે પૃથ્વી દરેક વસ્તુને એક જ પ્રવેગથી આકર્ષે છે, ત્રેવીસમી શોધ કે ગેલિલિયોએ સાબિત કર્યું કે વસ્તુની સ્થિર સ્થિતિ અને એક જ ગતિથી દોડતી વસ્તુની સ્થિતિ, બંને એક જ ગણાય, ચોવીસમી શોધ ન્યુટને ગતિના ત્રણ નિયમો શોધ્યાં, બીજી તરફ વાયુશાસ્ત્ર, રસાયણશાસ્ત્ર, ગરમીશાસ્ત્ર, પ્રકાશશાસ્ત્રની શોધો થઈ-વિજ્ઞાને હરણફાળ ભરી. સદીના મધ્યભાગમાં રેને દેકાર્તે ત્રિપરિમાણીય સંદર્ભ ચોકઠાની શોધ કરી જે ન્યુટનના જન્મ પહેલા થઈ હતી. દેકાર્તે એવા વિચારો વહેતા મૂક્યાં છે જેમ સરોવરો અને સમુદ્રોમાં મોટા લાકડાનો ટુકડો, નાના નાના લાકડાના ટુકડાને હંકારે છે, તેમ સૂર્ય ગ્રહોને હંકારે છે. જો કે, આ કલ્પના હતી, પણ તેને પછીના વિજ્ઞાનીઓને સૂર્ય ફરતે ગ્રહો કેવી રીતે, અને શા માટે ફરે છે અને સૂર્યમાળાની રચના કેવી છે તેની શોધ કરવા પ્રેર્યા. ન્યુટને પ્રકાશ કણોનો બનેલો છે તેવી થીઅરી આપી પ્રકાશના પરાવર્તન અને વક્રીભવનનાં નિયમો આપ્યાં તો બીજી તરફ કિશ્ચન હોયગન્સે પ્રકાશ તરંગોનો બનેલો છે તેવી થિયરી આપી.હેલીએ સૂચવ્યું કે ધૂમકેતુઓ ગ્રહોની જેમ સૂર્યની પરિક્રમા કરે છે અને તે સૂર્યમાળાના જ સભ્યો છે.

એ જ અરસામાં ઓલ રૉમરે પ્રકાશની ગતિ સીમિત છે તેમ કહ્યું અને પ્રકાશની ગતિને માપી એ જ અરસામાં હોયગન્સે શનિને વલયો છે તેમ સ્પષ્ટ કર્યું. ગેલિલિયોએ ગુરુના ચાર ચંદ્રો ગુરુની પરિક્રમા કરે છે, માટે ગ્રહો પણ કોપરનીક્સ કહે છે તેમ સૂર્યની પરિક્રમા કરતા હોવા જોઈએ. આજ અરસામાં કસીનીએ સૂર્યથી ગ્રહોનાં અંતરો માપ્યાં. હોયગન્સે શનિનો મોટો ઉપગ્રહ ટાયટન શોધ્યો, કસીનીએ શનિના બીજા બે ઉપગ્રહો શોધ્યાં. આ વખતે ભારતમાં ઔરંગઝેબ રાજ કરતો હતો અને મહારાષ્ટ્રમાં શિવાજી મહારાજની આણ વર્તતી હતી.અઢારમી સદીના મધ્યમાં ઈમેન્યુઅલ કોન્ટે અભિપ્રાય દર્શાવ્યો કે ગ્રહો વાયુના વાદળમાંથી જન્મતા હોવા જોઈએ. લાપ્લાસે કેન્ટના આ વિચારો પર સૂર્યમાળાના જન્મની પ્રાથમિક થિયરી આપી. ૧૭૮૧માં સૂર્યમાળામાં માનવીએ પ્રથમવાર જ શનિ પછીના ગ્રહને શોધ્યો. તેનું નામ યુરેનસ. પશ્ચિમ પૌરાણિક કથા પ્રમાણે યુરેનસ શનિના પિતા અને ગુરુના દાદા છે.

જ્યારે વિલિયમ હર્ષલે યુરેનસ શોધ્યો ત્યારે ભારતમાં ટીપુ સુલતાન અંગ્રેજો સામે લડતો હતો.આ અરસામાં મહાન ગણિતજ્ઞો પેદા થયાં જેવા કે ર્ગાસ, રીમાન, જેકોબી, લાગ્રાન્જ, લાપ્લાસ, બેસલ, ફુટીઅર લીજાન્ડર, આર્યસર, હેમીલ્ટન, ડેવીડ હિલ્બર્ટ, લોબોચોસ્કી, જેમને ગણિતશાસ્ત્રને નવી જ ઊંચાઈ આપી. યુક્લિડીઅન ભૂમિતિ શોધાઈ.ધૂમકેતુઓ તો પુરાતનકાળથી માનવજાતને જાણીતા હતા. ગેલિલિયોએ ગુરુના ઉપગ્રહો શોધી ઈતિહાસ બનાવ્યો, ઓગણીસમી સદીના પ્રથમ દિવસે જ પ્રથમ લઘુગ્રહ શોધાયો અને એક નવા પ્રકારનાં આકાશીપિંડો અસ્તિત્વમાં આવ્યાં. ઓગણીસમી સદીના મધ્યમાં નેપ્ચ્યૂન શોધાયો. બીજી તરફ ભૌતિકશાસ્ત્રે હરણફાળ ભરી. રેડિયો-તરંગોની શોધ થઈ. એક્ષ-કિરણો, રોન્જન્ટ કિરણો, ઈલેક્ટ્રોન્સ શોધાયા, નેથી પ્લાન્કે દર્શાવ્યું કે પ્રકાશ નાના નાના પેકેટમાં (ક્વોન્ટામાં) આવે છે. આઈન્સ્ટાઈને ફોટો-ઈલેક્ટ્રીક ઈફેક્ટને સમજાવતા કહ્યું કે પ્રકાશ કણોનો પણ બનેલો છે અને તરંગોનો પણ બનેલો છે. તેમાંથી ક્વોન્ટોમ ભૌતિકશાસ્ત્ર ઉત્પન્ન થયું.

બીજી તરફ આઈન્સ્ટાઈને સમયને બ્રહ્માંડના ચોથા પરિમાણ તરીકે લઈ વિશિષ્ટ સાપેક્ષવાદની સ્થાપના કરી અને પછી વિસ્તૃત સાપેક્ષવાદની સ્થાપના કરી ભૌતિકશાસ્ત્રમાં જબ્બર ક્રાંતિ આણી. સાપેક્ષવાદ અને કવોન્ટમ ભૌતિકશાસ્ત્રે અર્વાચીન વિજ્ઞાનને નવું પરિમાણ આપ્યું. ર૦૧૫માં આઈન્સ્ટાઈનના વિસ્તૃત સાપેક્ષવાદને ૧૦૦ વર્ષ પૂરા થાય છે.

વીસમી સદીમાં વિજ્ઞાને ઘણી સફળતા પ્રાપ્ત કરી. આ સદીમાં કેટલાય મહાન વિજ્ઞાનીઓ પેદા થયાં જેને આધુનિક દુનિયાને આકાર આપ્યો. તેમાં અણુંવિજ્ઞાન, સૂક્ષ્મકણોની દુનિયા, અંતરીક્ષયુગે મોટું યોગદાન આપ્યું. ઍરોપ્લેનો આકાશમાં ઊડવા લાગ્યાં. બ્રહ્માંડ વિસ્તૃત થાય છે તેની ખબર પડી, મંદાકિનીઓ શોધાઈ, રોકેટો બન્યાં, એટમ બૉમ્બ, હાઈડ્રોજન બૉમ્બ, ન્યુટ્રોન બૉમ્બ અસ્તિત્વમાં આવ્યાં. સ્પૂતનિક આકાશમાં ગયો, યુરી ગાગારીન વેલેન્ટિના તેરેસ્કોવા અને અમેરિકી અંતરીક્ષયાત્રીઓ આકાશમાં ગયાં, પરંતુ ચંદ્ર પર માનવીએ ડગ માંડ્યા, ૧૯૭૭માં યુરેનસ ફરતે વલવ્યો શોધાયાં. ગ્રહો ફરતે અંતરીક્ષયાનોએ ટ્રીપો લગાવી, હબલ અંતરીક્ષ દૂરબીને બ્રહ્માંડના અભ્યાસમાં ઈતિહાસ રચ્યો અને એકવીસમી સદીનો પ્રારંભ થયો. વીસમી સદીમાં ચંદ્રશેખરનાં શ્વેતવામન તારા અને ઑપનહેમરનાં ન્યુટ્રોન તારા અને બ્લેકહોલ્સના અસ્તિત્વની જાણ થઈ, હવે એકવીસમી સદી આગળ ધપે છે, જેમાં નેનો ટેક્નૉલૉજી કમ્પ્યૂટર, મોબાઈલ ઈન્ફોર્મેશન ટેક્નૉલૉજી, સ્ટેમસેલ, જીનોમ, જીનિટિક એન્જિનિયરિંગ, ફોયોન્સિક સાયન્સ, જીવવિજ્ઞાનશાસ્ત્ર કૂદકે ને ભૂસકે આગળ વધે છે.

~ શ્રી નૂતન સૌરાષ્ટ્ર

પ્રાચીન સમયમાં લોકોને ખબર ન હતી કે પ્રકાશ શું છે. સૂર્યોદય થાય ને બધે પ્રકાશ ફેલાઈ જાય. રાતે જેવો તેવો પણ ચંદ્ર પ્રકાશ ફેલાવે, તો બીજી બાજુ પ્રકાશબિંદુઓ જેવા તારા ટમ ટમે.મુસ્લિમ વિજ્ઞાનીઓથી માંડી ન્યુટન સુધીના બધા વિજ્ઞાનીઓએ પ્રકાશને સમજવા પ્રયત્નો કરેલાં. રસ્તા પર તેલ ઢોળાય ત્યારે આપણને તેમાં રંગો દેખાય. આકાશમાં મેઘધનુષ દેખાય, લિઓેનાર્ડા - દ - વીંચી રાજાપતિ હતો. તેણે અવાજના પડઘા સાંભળેલાં. અવાજનાં પરાવર્તનનો અનુભવ કરેલો. પ્રકાશ પણ આવી રીતે પરાવર્તન કરે છે તેમ તેણે અનુભવ કરેલો. ન્યુટને પછી તેની પ્રયોગશાળામાં પ્રકાશનું મેઘધનુષ જોયું. તેણે સપ્તરંગી ચકરડીને ફેરવીને જોયું તો માત્ર સફેદ રંગ જ દેખાતો. તેથી તેણેે જાહેર કર્યું કે સફેદ પ્રકાશ સાત રંગનો બનેલો છે. ન્યુટને પ્રકાશના પરાવર્તનનો અભ્યાસ કરેલો અને તેના ગુણધર્મો જાહેર કર્યા. પાણીના પ્યાલામાં ચમચો વાંકો વળેલો દેખાય છે અને પાણીના પ્યાલામાં કે સ્વચ્છ પાણી ભરેલા તળાવમાં તેનું તળિયું હોય એના કરતાં ઊંધું આવેલું દેખાય છે. આ બધી ક્રિયાઓને ન્યુટને પ્રકાશના વક્રીભવનના સિદ્ધાંતો સમજવા ભણી દોરી ગયાં. આમ તેણે પ્રકાશના વક્રીભવનના નિયમો શોધી કાઢ્યાં.

પ્રકાશ વિશે આ બધી કુદરતી ક્રિયાઓનાં અભ્યાસથી ન્યુટનને લાગ્યું કે પ્રકાશ સૂક્ષ્મ કણોનો બનેલો છે. તેથી જ તે સીધી રેખામાં પ્રવાસ કરે છે. તેને પછી પ્રકાશ સૂક્ષ્મકણોનો બનેલો છે તેવી જાહેરાત કરી, તેને ન્યુટનની પ્રકાશ સૂક્ષ્મ કણોનો બનેલો છે તેની થિયરી કહે છે. તેમ છતાં ન્યુટનને ખબર ન હતી કે પ્રકાશની ઝડપ કેટલી છે. બારી ખોલો અને આખા રૂમમાં પ્રકાશ ફેલાઈ જાય તે જોતાં બધા માનતાં કે પ્રકાશની ગતિ અસીમિત છે. સૂર્ય, ચંદ્ર, તારાને જોતાં લોકો અને વિજ્ઞાનીઓ સુધ્ધાં માનતાં કે તેઓ આ બધા આકાશપિંડોની તત્ક્ષણની સ્થિતિ જુએ છે.ન્યુટન જે દિવસે જન્મ્યો તે દિવસે ગેલિલિયોનું મૃત્યુ થયું હતું. ગેલિલિયોએ પહેલી શંકા કરી કે પ્રકાશની ગતિ અસીમિત નહીં પણ સીમિત હોવી જોઈએ. ગેલિલિયો તો વિજ્ઞાની માત્ર એમ માનીને બેસી ન રહે કે પ્રકાશની ગતિ સીમિત હોવી જોઈએ. તેથી પ્રકાશની ગતિ માપવા તેણે પ્રયોગ આદર્યો. આ પ્રયોગમાં તેણે પાંચ કિલોમીટર દૂર એક ટેકરી પર રાતે તેના મદદનીશને લાલટેન - ફાનસ લઈને મોકલ્યો અને પોતે એક ટેકરી પર ઊભો રહ્યો. સમજૂતી એવી હતી કે ગેલિલિયો તેના ફાનસનું સટર ખોલે એટલે પ્રકાશ તેમાંથી નીકળે. આ પ્રકાશ તેના મદદનીશ પાસે જાય અને તેને તે દેખાય. એટલે તે તેના ફાનસનું સટર ખોલી નાખે. એ પ્રકાશ પછી ગેલિલિયો પાસે પહોંચે. ગેલિલિયો આ ક્રિયામાં કેટલો સમય પસાર થયો તે નોંધે. ગેલિલિયો અને તેના મદદનીશ વચ્ચેની ટેકરીઓ વચ્ચેનું અંતર પાંચ કિલોમીટર એટલે પ્રકાશને આવવા -જવાનું અંતર ૧૦ કિલોમીટર થાય અને તેણે તે દરમિયાન નોંધેલા સમયથી ભાગીએ એટલે પ્રકાશની ઝડપ (ગતિ) આવે. આવો પ્રયોગ ગેલિલિયોએ પ્રકાશની ઝડપ માપવા કરેલો.પ્રયોગની રીત તો સારી હતી. પ્રતિ પ્રકાશની ઝડપ એક સેકન્ડના ૩ લાખ કિલોમીટરની છે તેની ગેલિલિયો બિચારાને ખબર ન હતી. જો પ્રકાશ એક સેકન્ડમાં ૩ લાખ કિલોમીટર જાય તો ૧૦ કિલોમીટરનું અંતર કાપતા તેને એક સેકન્ડનો ત્રીસ હજારમો ભાગ લાગે. પ્રકાશ એક સેકન્ડમાં પૃથ્વીની સાડા સાતવાર પરિક્રમા કરે છે. તે વખતે સેકન્ડનાં ત્રીસ હજારમો ભાગ માપે તેવા ઘડિયાળો કયાં હતાં?

ત્યારે સૌથી સચોટ રીતે સમય માપનાર ઘડિયાળ જલધરિકા યંત્ર હતી. બિચારી ટપક ટપક ટપક જળબિન્દુ નળમાંથી પડે તેના દ્વારા સમય માપે. જળબિન્દુ એક બે કે ત્રણ સેકન્ડે નળમાંથી બહાર પડે. તેમાં સેક્ધડની ત્રણ લાખ કિલોમીટરની પ્રકાશની ઝડપ કેવી રીતે મપાય? બે કે ત્રણ સેકન્ડની ભૂલ તો ત્યાં થાય. તેમાં વળી હ્યુમન એરર આવે.

ફાનસનું સટર ખોલવામાં એકાદ બે સેકન્ડ લાગે. વળી પાછું ફાનસનું સટર બે વાર ખોલવાનું થાય એટલે સમય માપનમાં બમણી ભૂલ થાય. આમ ૧૦ સેકન્ડની ભૂલ થઈ જાય અને ઝડપ માપન દસ ગણું ઓછું આવે ત્યારે હાલના જેવા અટેમિક ક્લૉક નહોતાં જે સેકન્ડનો એક અબજમો ભાગ કે દશમો અબજ ભાગ માપી શકે. અરે, પેન્ડયુલમ કર્લાક (લોલકવાળા ઘડિયાળો) પણ ન હતાં.ગેલિલિયોએ પ્રકાશની ગતિ જેટલી વાર માપી તો દર વખતે જવાબ અલગ અલગ મળે. તેથી ગેલિલિયોને લાગ્યું કે પ્રકાશ વારંવાર તેની ઝડપ બદલતો હોય તેમ લાગે છે. આમ ગેલિલિયો પ્રકાશની ઝડપ માપવામાં નિષ્ફળ ગયો પણ તેણે વિજ્ઞાનીઓનાં મગજમાં એક વિચાર મૂકી દીધો કે પ્રકાશની ગતિ સીમિત જ છે. જોકે તે માપવી અઘરી છે ખરી માપી શકાય ખરી. ગેલિલિયો પ્રકાશની ગતિ માપવામાં નિષ્ફળ ગયેલો તેમાં તેનો વાંક નહોતો. તેની રીત સાચી હતી પણ તે વખતના ઘડિયાળો એવા હતાં કે પ્રકાશની એક સેકન્ડની ૩ લાખ કિલોમીટરની ઝડપ માપી ન શકે.બીજા વિજ્ઞાનીઓએ પ્રકાશની ગતિ ચોક્કસપણે માપી. તેણે આપણને આપણું વિશ્વ જોવાની નજર જ બદલાવી નાખી કારણ કે આપણે પ્રકાશની મદદથી જ બ્રહ્માંડ જોઈએ છીએ અને તે આપણે જે કાંઈ વસ્તુ જોઈએ છીએ. તેમાંથી આવતા કે થોડો સમય લે જ એટલે કે આપણે વસ્તુની તત્ક્ષણની સ્થિતિ જોતાં નથી પણ તેની ભૂતકાળની સ્થિતિ જ જોઈએ છીએ. જેટલી વસ્તુ દૂર તેમના ઊંડા તેના ભૂતકાળને આપણે જોઈએ છીએ.

સૂર્યની સ્થિતિ આપણે તત્ક્ષણની જોતાં જ નથી પણ સાડા આઠ મિનિટ ભૂતકાળની સ્થિતિ જોઈએ છીએ. ચંદ્રની સવા સેકન્ડની ભૂતકાળની સ્થિતિ આપણે જોઈએ છીએ અને આપણી નજીકના તારા મિત્ર અને મિત્રકની સાડા ચાર.વર્ષ ભૂતકાળની સ્થિતિ આપણે જોઈએ છીએ તો દેવયાની મંદાકિનીની સાડા બાવીસ લાખ વર્ષ ભૂતકાળની સ્થિતિ આપણે જોઈએ છીએ.

આપણે જ્યારે આપણા દૃશ્ય વિશ્વની કિનારી જોઈએ છીએ ત્યારે તેની સ્થિતિ ૧૪ અબજ વર્ષ પહેલાંની જોઈએ છીએ જ્યારે આપણું વિશ્વ અસ્તિત્વમાં આવ્યું.આ જ રીતે દૂર દૂરના ગ્રહો પર લોકો રહેતાં હોય તો તે આપણી પૃથ્વીનો ભૂતકાળ જોવે. જો તેઓ પાંચ હજાર પ્રકાશ વર્ષ દૂર રહેતા હોય તો તે હાલમાં આપણો પાંચ હજાર વર્ષ પહેલાંનો ભૂતકાળ જોવે, એટલે કે તે આપણને ન જુએ પણ મહાભારતના યુદ્ધને ચાલતું જોવે. જો તે લોકો ૧૦,૦૦૦ પ્રકાશ વર્ષ દૂર હોય તો તે આજે પૃથ્વીનો દશ હજાર વર્ષ જૂનો ભૂતકાળ જોવે. આ દશ હજાર પ્રકાશ વર્ષના અંતરે રહેલાં લોકો હવે પછીના પાંચ હજાર વર્ષ પછીના ભૂતકાળને એટલે કે મહાભારતના યુદ્ધને જોશે. આજે આપણે કુરુક્ષેત્રમાં ફરતાં હોઈએ તો તેઓ આજે આપણને ન જુએ પણ પાંચ હજાર વર્ષ પછી તે આપણને કુરુક્ષેત્રમાં ફરતાં જોશે. આમ જ્યારે એક પ્રસંગ આપણા માટે ભૂતકાળ છે તે બીજે ક્યાંક વર્તમાનકાળ હશે અને તેનાથી દૂરના સ્થળે તે ભવિષ્યમાં દેખાશે. માટે બ્રહ્માંડમાં કે પૃથ્વી પર બનેલો કોઈ પણ પ્રસંગ કદી નષ્ટ પામતો નથી અને પામશે પણ નહીં કારણ કે આપણું બ્રહ્માંડ વિસ્તરતું જાય છે.પ્રકાશ બહુ દિવ્ય છે. તે ઊર્જા છે. પ્રકાશે બ્રહ્માંડમાં ઘણી માયા સર્જી છે.ન્યુટનના જ સમકાલીન વિજ્ઞાની ક્રિશ્ચન હોમગન્સે જોયું કે પાણીમાં પથ્થર નાખીએ તો તેમાં ગોળ ગોળ તરંગો ઉત્પન્ન થાય છે. અવાજ તરંગોનો બનેલો છે. માટે તેને થયું કે પ્રકાશ પણ અવાજની જેમ તરંગોનો જ બનેલો હોવો જોઈએ. પ્રકાશ અવાજના તરંગો માફક પરાવર્તિત થાય છે અને તેનું વક્રીભમન ખૂબ થાય છે. આ આપણા પર હોમગન્સે પ્રકાશના પરાવર્તન અને વક્રીભવનના ગુણધર્મો સાબિત કર્યા તેને હોમગન્સની પ્રકાશની તરંગોની થીયરી કહે છે.ન્યુટનના મતે પ્રકાશ સુક્ષ્મકણોનો બનેલો છે અને હોમગન્સના મતે પ્રકાશ તરંગોનો બનેલો છે. આ બંને ગુણધર્મો અલગ અલગ ગણાય. એટલું જ નહીં પરસ્પર વિરોધી ગણાય એકબીજાને વિરોધી ગણાય. આ બાબતે વિજ્ઞાનીઓને મહાન અસમંજસમાં મૂકી દીધાં.લંડનની રૉયલ સોસાયટીમાં ન્યુટને અને હોમગન્સ બંને જણાએ પોતપોતાની થિયરીઓ રજૂ કરી. ત્યારે જ રોયલ સોસાયટીના અધ્યક્ષ રોબર્ટ હૂક હતા. રોબર્ટ હૂક અને ન્યુટનને જામતું નહીં. હૂકને લાગ્યું હતું કે ન્યુટને તેની ગુરુત્વાકર્ષણની થીયરી હૂકના ગુરુત્વાકર્ષણના મૂળ વિચાર પર વિકસાવી હતી પણ હૂકને તે માટે ક્રેડિટ આપી ન હતી. હૂકે રૉયલ સોસાયટીના અધ્યક્ષ તરીકે હોમગન્સની થિયરી વધારે વજૂદવાળી લાગેલી તેથી હોમગન્સના તરફેણમાં મત આપ્યો. ન્યુટનને આ ગમ્યું નહીં.તેણે હરહંમેશ માટે રૉયલ સોસાયટીમાંથી રાજીનામું આપી દીધું. પાછળથી હોયગન્સની થીયરીના આધારે પ્રકાશના બીજા બે ગુણધર્મો ઈન્ટરફીઅરન્સ અને ડિરેકશન સમજાવી શકાયા. તેથી ન્યુટનની થિયરી વિજ્ઞાનીઓનાં મગજમાંથી જ નીકળી ગઈ.વીસમી સદીની શરૂઆતમાં વિખ્યાત જર્મન વિજ્ઞાની મેક્ષ પ્લાન્કે દર્શાવ્યું કે પ્રકાશ નાના નાના (સૂક્ષ્મ) પેકેટમાં આવે છે. તેને તેણે ક્વોન્ટા કહ્યા. તેનો અર્થ એમ થાય કે પ્રકાશ પદાર્થકણ તરીકે પણ વર્તે છે. આથી પ્રકાશ ખરેખર શું છે, તેના રહસ્ય માટે વિજ્ઞાનીઓ મોટી ગૂંચવણમાં પડી ગયા.આ વખતે આઈન્સ્ટાઈને સાબિત કર્યું કે પ્રકાશ ન્યુટન માનતો હતો તેમ પદાર્થકણ પણ છે અને હોમગન્સ માનતો હતો તેમ તરંગ પણ છે. પ્રકાશને બંને રૂપો છે. પ્રકાશ ગતિ કરે છે ત્યારે તરંગોની માફક ગતિ કરે છે અને તે જ્યારે પદાર્થ સાથે અથડાય છે ત્યારે પદાર્થકણ તરીકે વર્તે છે. આમ પ્રકાશના પરસ્પર વિરોધી બંને ગુણો ઊભરી આવ્યા. તેને પ્રકાશનની તરંગ અને પદાર્થકણ બંને સ્થિતિ કહે છે.આમ પ્રકાશને દ્વિસ્વરૂપ છે. વિજ્ઞાનમાં પ્રથમ કાર આવું સ્વરૂપ અસ્તિત્વમાં આવ્યું અને બીજા પ્રયોગોએ તેને સારી રીતે સ્થાપ્યું. આ ખરેખર અદ્ભુત ગણાય. કુદરતમાં જ આવું સંભવી શકે. કુદરતની આ ક્રિયાએ ક્વોન્ટમ ફિઝિકસને ઉત્પન્ન કર્યું જે ભૌતિકશાસ્ત્રની આજની મહાન થિયરી ગણાય છે. આપણને તેથી પ્રશ્ર્‌ન થાય કે આપણા વેદશાસ્ત્રોમાં આ વાત સમજવા કોઈ ઉદાહરણ છે? છે તે શંકર ભગવાનનું અર્ધનારી સ્વરૂપ છે આ જાણી ખરેખર આશ્ર્‌ચર્ય થાય.પ્રકાશનું તરંગ અને પદાર્થકણનું દ્વિસ્વરૂપ આપણને મહાદેવના અર્ધનારીશ્ર્‌વરના રૂપને બરાબર સમજાવે છે. કોઈ પણ સ્ત્રીમાં પુરુષના ગુણો પણ છે અને કોઈ પણ પુરુષમાં સ્ત્રીના પણ ગુણો છે. સ્ત્રી કોઈ એકલી સ્ત્રી નથી અને પુરુષ કોઈ એકલો પુરુષ નથી. સ્ત્રીમાં પુરુષ છે અને પુરુષમાં સ્ત્રી. આ ઘણી ગહન સમજણ છે.

~ શ્રી નૂતન સૌરાષ્ટ્ર

યોગની સાધના કદી પણ જાહેર રસ્તા ઉપર, જાહેર સ્થળોએ કરવાની સાધના નથી, કે એક બે દિવસની સાધના પદ્ધતિ નથી, કે કોઈ રોગ મટાડવા માટેની સાધના પદ્ધતિ નથી. આસન એક માત્ર નાનોશો તેનો વિભાગ જરૂર છે તે તો માત્ર લાંબો સમય એક જ જગ્યાએ બેસવા માટે ની તૈયારી માટે જ છે. આસનો કરવાથી શરીરમાં સ્ફૂર્તિ આવે છે પણ એનાથી રોગ મટે તેવી કોઈ વાત નથી. આસનો કરવાથી ગૌણ રીતે જરૂર ફાયદો થતો હશે, યોગ માત્રને માત્ર મનને સ્થિર કરવા માટેની પદ્ધતિ છે, ને આંતરિક શુધ્ધતા પ્રાપ્ત કરવા માટેની જ ક્રિયા છે, અને તે જાહેરમાં કરવાની ક્રિયા નથી. આસનો એ યોગની સંપૂર્ણ વિધિ પણ નથી. યોગ એ આધ્યાત્મિક સાધના પદ્ધતિ છે, યોગ એટલે જોડાવું એટલે કે પરમતત્વ સાથે જોડાવું તેનું નામ યોગ છે. આસનો એ યોગ નથી તે તો માત્ર કસરત છે, કસરત અને યોગમાં આભ જમીનનો ફેર છે. કસરત એ બાહ્ય સાધના છે, જ્યારે યોગ એ તો આંતરિક સાધના પદ્ધતિ છે, અંતરમાં રહેલા મળને સાફ કરવાની પદ્ધતિ છે.

માણસ જે કાંઈ પણ કર્મ કરે છે તે દુઃખમાંથી મુક્તિ માટે ને સુખની પ્રાપ્તિ માટે જ કરે છે. પણ કર્મ કરવાની અંતકરણની ભાવના કેવી રાખવી જોઈએ, તેનું જ્ઞાન નથી જે થી આનંદ સહજ રીતે પ્રાપ્ત થવો જોઈએ તે થતો નથી. તેનો લાભ લઇ શકાતો નથી ને આનંદ પ્રાપ્ત કરી શકતો નથી, આનંદ આત્માનો સહજ ધર્મ છે. તે દરેક માણસના અંતરસ્થળમાં તે નિરંતર હાજર જ હોય છે, એટલે કે આનંદ આપણો મૂળ ભૂત સ્વભાવ છે, આપણી પ્રકૃતિ છે. પરંતુ આપણું મન જ્યાં સુધી બાહ્ય વિષયોમાં જ અને ફળની પ્રાપ્તિમાં ભટક્યા કરે છે, ત્યાં સુધી અંતરસ્થળમાં છુપાયેલા આનંદનો અનુભવ કરવામાં સમર્થ બની શકતું નથી. આનંદની પ્રાપ્તિ માટે આત્મા દર્શન જરૂરી છે, ને આત્મ દર્શન માટે અંતર્મુખી થવું આવશ્યક અને સાક્ષીભાવમાં અને અનાસક્ત ભાવમાં સ્થિર થવું જરૂરી છે.આપણા ચિત્તમાં જુદા-જુદા પ્રકારના અંતરાયો આવતા જ રહે છે, માટે નિર્વિકલ્પ થઇ શકાતું નથી ને નિર્વિકલ્પ થયા વિના આત્મા દર્શન થઇ શકતું જ નથી. એટલે કે સમાધિ અવસ્થા પ્રાપ્ત થતી નથી. જ્યાં સુધી સમાધિ અવસ્થા એટલે કે નીર્ગ્રંથ અવસ્થા એટલે કે તમામ પ્રકારની ગ્રંથીઓથી મુકત અવસ્થા ત્રીગુણાતીત અવસ્થા જેને પુરેપુરી શુદ્ધતા કહેવામાં આવે છે, આવી અવસ્થામાં જ દુખની પીડાનો નાશ થાય છે ને આનંદનો અનુભવ થાય છે, આનું નામ જ યોગ છે, આજે જે જાહેરમાં થઇ રહેલ છે, તે માત્રને માત્ર કસરત છે યોગ નથી. આંતરિક યોગની સાધના વિના દુખની મુક્તિ નથી ને આનંદની પ્રાપ્તિ નથી.

સમાધિનું સ્વરૂપ

પતંજલિ યોગ સૂત્રમાં સમાધિ અવસ્થાને અદ્વેતની સ્થિતિ કહેવામાં આવેલ છે. એટલે કે મનના તમામ દ્વન્દ્વની નાબૂદી, સંશયથી મુક્તિ, નિર્વિકલ્પ અવસ્થા, ઇચ્છા રહિતતા, શૂન્યતાની અવસ્થા અને તમામ વૃતિઓનો નાશ આનું નામ છે સમાધિ. સમાધિ માત્ર ને માત્ર ચિત્તવૃતીના નિરોધથી જ પ્રાપ્ત થાય છે. કસરત તેમાં કામ લાગતી જ નથી. આ યોગ દર્શનમાં ચિત્તવૃત્તિ નીરોધને જ યોગ કહેવામાં આવ્યો છે. જ્યાં ચિત્ત વૃતિનો નિરોધ થતો ન હોય તે યોગ નથી.ચિત્તની મૂઢાવસ્થા, ક્ષિપ્તાવસ્થા, વિક્ષીપ્તાવસ્થા, એકાગ્રતાવસ્થા, અને નીરુદ્વાવસ્થા આમ પાંચ પ્રકારની અવસ્થા હોય છે. જેમાં ચિત્તની મુઢાંવસ્થામાં તમોગુણ પ્રધાન ચિત્ત હોય છે, ક્ષિપ્તાવસ્થામાં રજોગુણ પ્રધાન ચિત્ત હોય છે, વિક્ષીપ્તાવસ્થામાં સત્વગુણ પ્રધાન ચિત્ત હોય છે, એકાગ્રવસ્થામાં એક જ વિષયમાં વૃતિઓનો પ્રવાહ ચિત્તમાં નિરંતર વહેતો રહે ત્યારે એકાગ્ર અવસ્થા કહે છે, નીરુદ્વાવસ્થામાં વિવેક દ્વારા ચિત્ત અને પુરુષના ભેદનો સાક્ષાત્કાર થાય છે તે અવસ્થા છે. જ્યારે સર્વ વૃતિઓનો નિરોધ થઇ જાય છે ત્યારે જ આ અવસ્થા પ્રાપ્ત થાય છે, જેને સમાધિ અવસ્થા કહેવામાં આવે છે. આ અવસ્થામાં જ જ્ઞાનની પ્રાપ્તિ થાય છે, એટલે કે અનુભૂતિ થાય છે; જેને સર્વજ્ઞતા કહેવામાં આવે છે, એટલે કે સર્વ પ્રકારનું જ્ઞાન પ્રાપ્ત થાય છે. તમામ સંશય નાબૂદ થાય છે, ને અભયમાં સ્થિર થઇ જવાય છે.

સમાધિ પ્રાપ્તિનો હેતુ અને સાધન

ચિત્ત વૃતિનો સંપૂર્ણ નિરોધ માટે એટલે કે સમાધિ અવસ્થાની પ્રાપ્તિ માટે નિરંતર અભ્યાસ અને વૈરાગ્યની આવશ્યકતા અને જરૂરિયાત છે, આ બન્નેનું જો સાથે અંતઃકરણ પૂર્વક અનુસરણ થાય ને પૂરી નિષ્ઠાને શ્રદ્ધા સાથે ધૈર્ય ધરીને સાધના થાય તો જ સમાધિ અવસ્થા પ્રાપ્ત થાય છે. એકના જ આશ્રયથી કે નિષ્ઠા પૂર્વકના આચરણ વિના કાંઇ પરિણામ આવે જ નહી, યોગની સમગ્ર સાધનામાં આચરણ જ મહત્વનો ભાગ ભજવે છે. માત્ર વાતો થી વડા થાય નહી એટલું સમજી જ લ્યો, ખુબજ લાંબી સાધનાની જરૂર પડે છે. અને તે પણ સ્વસ્થ ચિત્તે વિવેક સાથે રાખીને શુધ્ધ બુદ્ધિથી કરવી પડે છે, સમાધિ અવસ્થા રસ્તામાં પડી નથી કે મળી જાય, તેના માટે આંતરિક ભોગ દેવો પડે છે.ગીતામાં અર્જુન કૃષ્ણ ભગવાનને પૂછે છે કે મન બહુ જ ચંચળ છે એને વશમાં કઇ રીતે કરી શકાય? ત્યારે કૃષ્ણ ભગવાન કહે છે કે મન ખરેખર ચંચળ છે તેને નિયંત્રણ કરવું કઠીન છે પણ જો માણસ શ્રધ્ધા સાથે ધીરજ ધરીને પૂર્ણ વિશ્વાસથી જો નિરંતર અભ્યાસ કરે ને જીવનમાં પૂર્ણ રૂપે વૌરાગ્યતા પ્રાપ્ત કરે તો મનને વશ કરી શકાય છે. તેમાં કોઈ શંકા નથી.

યોગનાં આઠ અંગો

યોગ સિદ્ધ કરવાના ઉપાયના રૂપમાં સમાધિ સુધી પહોંચવા માટે માણસે ઉપર ઊઠવું જ પડે આ માટે પતંજલીએ જે નિસરણી બનાવી છે. તેમાં આઠ પગથિયાં મુખ્ય મૂક્યાં છે. ને બીજા દસ ગૌણ પગથિયાં મૂક્યાં છે. આમ કુલ અઢાર પગથિયાંની નિસરણી બનાવી છે અને અઢાર એટલે કે નવ ઉપર, નવ તમો મૂક્યાં જ કરો તો આ રીતે શૂન્ય રહે છે એટલે કે શૂન્ય થયા વિના સમાધિ સુધી પહોંચી શકાશે નહીં. એનો સ્પષ્ટ નિર્દેશ અહીં આપી જ દીધો છે તેમણે. જે મુખ્ય પગથિયાં કહ્યા છે તે આ છે - યમ, નિયમ, આસન, પ્રાણાયામ, પ્રત્યાહાર, ધારણા, ધ્યાન, અને સમાધિ. આ છે મુખ્ય પગથિયાં, જ્યારે અહિંસા, સત્ય, અસ્તેય, બ્રહ્મચર્ય, અપરિગ્રહ, શોચ, સંતોષ, તપ, સ્વાધ્યાય, અને ઈશ્વર પ્રણિધાન છે ગૌણ પગથિયાં. જે માણસે સમાધિ સુધી પહોચવું હોય તેમણે આ અઢાર પગથિયાં ચડવા જ પડે ને પોતાના બાહ્ય વિચારોથી પર થવું ને ઉપર ઊઠવું જ પડે. તો જ સિદ્ધિ હાથ વગી થાય. તે સિવાય સિદ્ધિ હાથ વગી થઇ શકે જ નહી.યમ અને નિયમ અને બીજા ગૌણ દસના આચરણ દ્વારા રાગ દ્વેષ ,કામના, વાસના, અહંકાર વગેરે જેવી વૃત્તિઓ પર સંયમ પ્રસ્થાપિત કરી શકાય છે. આ બાર પગથિયાં ચડવાથી બહિર્મુખતાથી મુક્ત થઇ શકાય છે, ને અંતર્મુખતામાં સ્થિર થઇ શકાય છે.આસનો કરવાથી શરીર સ્વસ્થ ને સુદ્દઢ બને છે ને લાંબો સમય સુધી સાધનામાં બેસવાની શક્તિ પ્રાપ્ત થાય છે અને શરીર પ્રત્યેનો લગાવ ઓછો થાય છે, અને આધ્યાત્મિક વિકાસ તરફ આગળ વધી શકવાની તાકાત પ્રાપ્ત થાય છે, આત્મવિશ્વાસ ને આત્મશ્રદ્ધામાં વધારો થાય છે આ રીતે તેર પગથિયાં બહિર્રંગ સાધનાના છે, અને પછીના બે પગથિયાં જેમાં પ્રાણાયામ અને પ્રત્યાહાર દ્વારા શ્વાસ-પ્રશ્વાસનુ નિયમન કરવાનું હોય છે.શ્વાસની સાથે જ આપણા ચિત્તની વૃતિઓનું સંકલન હોય છે. આપણે જ્યારે પણ ક્રોધે ભરાઈએ છીએ ત્યારે આપણો શ્વાસ ઝડપથી ચાલતો હોય છે, ને શાંત બેઠા હોઈએ છીએ ત્યારે શ્વાસ ધીમો અને એક ધારો ચાલતો હોય છે જે આપણો સૌનો અનુભવ છે, આમ આપણી ચિત્તની વૃત્તિઓ સાથે શ્વાસ જોડાયેલ હોય છે. આ રીતે પ્રાણાયામ અને પ્રત્યાહાર દ્વારા શ્વાસ પર નિયંત્રણ થઇ શકે છે શ્વાસનું નિયંત્રણ થતા જ આપણી તમામ વૃત્તિઓ પણ આપોઆપ નિયંત્રિત થાય જ છે, કરવી પડતી નથી. જે માણસનો શ્વાસ ઝડપથી ચાલતો હોય કે તૂટક-તૂટક ચાલતો હોય તે માણસ સ્વસ્થ હોય શકે જ નહી આમ સ્વસ્થતા અને પ્રસન્નતા માટે પણ શ્વાસ-પ્રશ્વાસની સાધના કરવી જરૂરી છે. લાંબા, ઊંડા અને એક ધારા શ્વાસ આરોગ્ય માટે પણ ઉત્તમ પુરવાર થાય છે.પ્રાણીઓ પરના પ્રયોગોથી પુરવાર થયું છે કે જે પ્રાણીઓના શ્વાસ ધીમા ને એકધારા ચાલતા હોય છે તેની આયુષ્ય વધુ હોય છે ને ટૂંકા શ્વાસ વાળા પ્રાણીઓનું આયુષ્ય ઓછું હોય છે તે સાબિત થયું છે. આપણે પણ જો વધુ સ્વસ્થ રીતે અને પ્રસન્નતા પૂર્વક જીવવું હોય તો શ્વાસોશ્વાસની સાધના કરવી જ જોઈએ તે જીવન માટે આવશ્યક અને જરૂરી છે.ધારણા, ધ્યાન અને સમાધિ એ પરમ પદને પામવા માટેના અંતિમ ત્રણ પગથિયાં છે જે આત્માની ગહેરાઈમાં આપણને લઇ જાય છે ને આપણે સો જાણીએ છીએ કે પરમાત્મા બહાર નથી. પણ આપણી અંદર જ આત્મ રૂપે તે વિરાજે છે, તેને પામવાનું આપણા જીવનનું પરમ લક્ષ હોય છે તે માટે જ આપણા જીવનની બધી જ મથામણ હોય છે. પણ આપણી આ બધી જ મથામણ બાહ્ય રૂપે હોય છે, જેથી પરમાત્મા પ્રાપ્ત થતાં નથી કે આપણે તેમની અનુભૂતિ કરી શકતા નથી.આપણે આપણા આ જીવનમાં જ કર્મ કરવાની પદ્ધતિમાં ફેરફાર કરીએ ને તમામ કર્મો ફલાસક્તિથી મુક્ત થઈએ એટલે ફળની આશાથી મુક્ત થવું એટલે આપણા અહંકાર, રાગ-દ્વેષ, કામના, વાસના અને ઈચ્છાઓથી મુક્ત થવું, ને તમામ કર્મો પરમાત્માના છે ને ફળો પણ તેમના છે, એવા ભાવથી કર્મો કરતા જ રહીએ ને જે કાંઇ ફળ પ્રાપ્ત થાય તે પરમાત્માનો પ્રસાદ છે, એમ માની તેનો ઉપયોગ કરીએ, ને જીવનમાં ઉપભોગથી નિવૃત્ત થઈએ ને તમામ ચીજ નો માત્રને માત્ર ઉપયોગ જરૂર કરીએ પણ ઉપભોગ હરગિજ નહીં. ઉપભોગ દુખ આપે જ્યારે ઉપયોગ શાંતિ પ્રદાન કરે છે, આ સ્થિતિ પ્રાપ્ત કરીને જાગૃતિ પૂર્વક જીવન વર્તમાનમાં સ્થિર થઇ ને જીવે જઈએ તો પરમાત્માની અનુભુતી પ્રાપ્ત કરી જ શકીએ, તેમાં કોઈ જ શક નથી. પણ આપણે આપણા જીવનમાં આટલું કરી શકતા નથી. અને કોઈ પણ પ્રકારના કર્મમાં આપણો સ્વાર્થ જોડીએ છીએ અને આસક્તિથી જ તમામ કર્મો કરીએ છીએ, જેથી જ દુઃખી છીએ બીજું કોઈ કારણ નથી. કોઈ કોઈને કોઈ જગતમાં દુખી કે સુખી કરી શકતું જ નથી. આપણા કર્મો જ આપણને દુઃખી ને સુખી કરે છે, સ્વાર્થ દુઃખ આપે છે. આમાં પરમાત્મા પણ હાથ નાંખતો જ નથી કે કોઈ દેવ દેવીઓ પણ કોઈને સુખ કે દુખ આપતું જ નથી એટલું નક્કી સમજો. મૂળ વાત આપણે અનાસક્ત ભાવમાં શિર થઇ શકતા જ નથી જેથી દુઃખ સિવાય કાંઈ હાથમાં આવતું નથી. ને શાંતિ ને પ્રસન્નતા પ્રાપ્ત થતી નથી, જો આપણે પરમાત્માની અનુભૂતિ કરવી હશે તો આપણી કર્મ કરવાની પદ્ધતિમાં ફેરફાર કરવો જ પડશે જો આપણે આ જન્મમાં જ પરમાત્માની અનુભૂતિ કરવી હશે તો આપણે અનાસક્ત ભાવમાં, સાક્ષી ભાવમાં, અને સમતા ભાવમાં સ્થિર થવું જ પડશે. ને જીવનને સરળ સહજ અને સત્ય આધારિત બનાવવું જ પડશે તો જ સિદ્ધિ હાથમાં આવશે ને પરમાત્માની અનુભૂતિ કરી જ શકીશું.આ જગતમાં અનેક માણસોએ આંતરિક અને બાહ્ય શુધ્ધિ પ્રાપ્ત કરી જ છે ને પરમાત્માની અનુભૂતિ પણ પ્રાપ્ત કરેલ છે તે સત્ય હકીકત છે. એટલે પરમાત્મા પ્રાપ્ત થઇ શકે જ નહી તે આપણી વાત વ્યાજબી કે યોગ્ય નથી આપણે ન કરી શકીએ એટલે અશક્ય જ છે એમ કહેવું તે આપણી નાદાની છે. જીવન જીવવાની ગેરસમજ છે.એટલું સમજી લ્યો કે આપણે આવ્યા છીએ ખાલી હાથે ને જવાના છીએ પણ ખાલી હાથે તો હાય શા માટે કરવી, ખાલી થઇ જાવ પરમાત્મા હાજર હજૂર છે. આપણી અંદર એટલો બધો કચરો ભર્યો છે કે તેને બેસવાની જગ્યા જ નથી આ કચરો સાફ કરો ને બેસવાની જગ્યા કરો એટલે તે જરૂર બેસવા આવશે જ, તેઓ તો તૈયાર જ છે, આપણી તૈયારી નથી, તેઓ તો મળેલા છે, આપણી અનુભૂતિ કરવાની તૈયારી નથી. આપણે જ મળવા માગતા નથી. તે આપણો જ દોષ છે.આપણા દુઃખ ચિંતા ઉદ્વેગ નિરાશા હતાશા વગેરે માટે આપણે જ જવાબદાર છીએ કોઈ બીજા દોષિત નથી આપણી આસક્તિ મોહ મમતા વગેરે જ કારણભૂત છે. એટલું સ્પષ્ટ માનો ને તેમાંથી મુક્ત થવા પ્રયત્ન કરો એટલે સુખ જ છે. સુખ બહારથી કોઈ આપી શકતું જ નથી કે દુઃખ કોઈ આપી શકતું જ નથી, જગતમાં પાપ પુણ્ય જેવી કોઈ ચીજ નથી. પાપ પુણ્યથી કોઈ દુઃખી કે સુખી થતો નથી. કોઈ દેવ દેવીઓનો કોપ જગતમાં છે જ નહી એ નક્કી માનો. જાગૃતિ પૂર્વક જે કોઈ કર્મો થાય તે પુણ્ય શાળી છે કારણ કે તે શાંતિ આપે છે ને જે અજાગૃતિ પૂર્વક કામો થાય તે પાપ દાયક છે કારણ કે તે દુઃખ આપે છે. માટે જાગૃતિ પૂર્વક જીવે જાવ શાંતિ, સુખ ને આનંદ પ્રાપ્ત થશે જ જેની ખાત્રી ને બાહેંધરી આપું છું. તમોને કોઈ દુઃખી કરી શકશે જ નહી આ જગતમાં જાગૃત માણસને દુઃખી કરવાની કોઈનામાં તાકાત જ નથી માટે જાગૃતિ પૂર્વક જીવે જાવ એજ જીવન જીવવાની સાચી રીત છે.

~ શ્રી નૂતન સૌરાષ્ટ્ર

વિશ્વના ટોપના દેશો વચ્ચે ચાલી રહેલી ગળા કાપ સ્પર્ધાના કારણે તેમજ ઉપગ્રહોની દોડના કારણે અંતરિક્ષમાં પણ હવે બેકાર અને નિષ્ક્રિય થઇ ગયેલા ઉપગ્રહોના હજારો ટન કાટમાળનો જથ્થો એકત્રિત થઇ ગયો છે. આ કાટમાળને દુર કરવા માટેના પ્રયાસો પણ હાથ ધરવામાં આવી ચુક્યા છે. અંતરિક્ષમાં તરી રહેલા બેકાર ઉહગ્રહોના હજારો ટન કાટમાળને દુર કરવા માટે પણ વૈજ્ઞાનિક પદ્ધિત વિકસિત કરવાની જરૂર દેખાઇ રહી છે. આંકડા પર નજર કરવામા ંઆવે તો ૩૪ હજાર ડેડ ઓબ્જેક્ટ પૃથ્વીની કક્ષામાં દસ ઇંચ કરતા પણ વધારે મોટા છે. આવી જ રીતે પાંચ લાખ નિષ્ક્રિય થઇ ગયેલા ઓબ્જેક્ટ ફરી રહ્યા છે જે ચાર ઇંચ કરતા નાના છે. વિજ્ઞાન જગત સાથે જોડાયેલા નિષ્ણાંત લોકોનુ કહેવુ છે કે ૭૫૦૦ ટન કરતા પણ વધારે વજન આ તમામ ઓબજેક્ટના રહેલા છે. બીજી બાજુ ભારત સહિત દુનિયાના જુદા જુદા દેશોના ૧૯૫૭ સક્રિય ઉપગ્રહો હાલમાં અંતરિક્ષમાં રહેલા છે. જેમાં ભારતના ૫૪ ઉપગ્રહોનો સમાવેશ થાય છે. ઉપગ્રહોની દોડના કારણે અંતરિક્ષમાં કાટમાળનો જથ્થો જમા છે. અવધિ પૂર્ણ કરી ચુકેલા સેંકડો ઉપગ્રહો કાટમાળમાં ફેરવાઇને હાલમાં ફરી રહ્યા છે. જેમાં અંતરિક્ષ યાત્રીઓ દ્વારા છોડી દેવામાં આવેલા નાના ઉપકરણોને જોડી દેવામાં આવે તો આ સંખ્યા લાખોમાં પહોંચી શકે છે. જે સક્રિય ઉપગ્રહો માટે પણ ખતરા સમાન છે. બ્રહ્યાન્ડની અનંત ઘેરાઇથી રહસ્ય ઉકેલવા માટે અને ઉપગ્રહી સુચનાના આધાર પર આજે અંતરિક્ષ હજારોની સંખ્યામાં ઉપગ્રહો ચક્કર લગાવી રહ્યા છે. એક અંદાજ મુજબ ૧૦ સેમીથી વધારે આકારવાળા ૩૪ હજાર ઓબ્જેક્ટ પૃથ્વીની કક્ષામાં ફરી રહ્યા છે. ેજે આંતરરાષ્ટ્રીય અંતરિક્ષ સ્ટેશન અને અન્ય ઉપગ્રહો માટે ખતરનાક બની શકે છે. આ સમય સમગ્ર દુનિયાના વૈજ્ઞાનિકો માટે આ બાબત સૌથી પડકારરૂપ છે કે અંતરિક્ષમાં રહેલા આશરે નવ હજાર ટન કાટમાળને અંતરિક્ષમાંથી કઇ રીતે દુર કરવામાં આવી શકે છે. આને લઇને વૈજ્ઞાનિકો હાલમાં જોરદાર રીતે સક્રિય થયેલા છે. ચાર રીતે હજારો ટન કાટમાળને દુર કરવાના પ્રયાસ ચાલી રહ્યા છે. જેના ભાગરૂપે સૌથી પહેલા તો રોબોટિક સાધનોથી કાટમાળને એકત્રિત કરવામાં આવનાર છે. યુરોપિયન એજન્સી ડી આર્ટિબટ મિશનના માધ્યમથી પૃથ્વીથી ૮૦૦થી એક હજાર કિલોમીટરની ઉપર સ્થિત વિસ્તારમાં કક્ષામાં પડેલા કાટમાળને દુર કરવા માટે વિવિધ પહેલ કરવામાં આવી રહી છે. રોબોટિક સાધનો સૌથી પહેલા કાટમાળની શોધ કરનાર છે. ત્યારકબાદ જાળ, હાર્પુન અને રોબોટિક સાધનોના માધ્યમથી તેને એકત્રિત કરવામાં આવનાર છે. જાપાની એરોસ્પેસ એક્સપ્લોરેશન એજન્સીએ એક ઇલેકટ્ર્‌ડાયાનામાઇટ ટીથરના ઉપયોગનુ સુચન કર્યુ છે. જે અંતરિક્ષના કાટમાળની ગતિને ધીમી કરીને પૃથ્વીની નજીક લાવનાર છે. ત્યારબાદ તેને બાળીને નષ્ટ કરી દેવામાં આવનાર છે. ત્રીજા વિકલ્પની વાત કરવામાં આવે તો નેટની સાથે એકત્રિત કરવાની બાબતનો સમાવેશ થાય છે. જો એક આ વિચારધારા જુની છે. જેમાં નેનોસેટેલાઇટના એક નેટવર્ક તરીકે રહેનાર છે. જેમાં ત્રણ કિલોમીટર લંબા એક વીજળીથી ચાલતા ટેપ ઓબજેક્ટને શોધી કાઢીને તેને જાળમાં લઇ જશે. હાલમાં આ સંબંધમાં નેશનલ જ્યોગ્રાફીમાં આ અંગેની માહિતી આપવામાં આવી હતી. ચોથા વિકલ્પની વાત કરવામાં આવે તો તેમાં અંતરિક્ષથી બહાર કરીને કાટમાળનો અંત લાવવામાં આવનાર છે.

ક્લીન સ્પેસ વન ટેકનિકથી મદદથી સ્વીસ જંમ્બો જેટ નિષ્ક્રિય થયેલા ઓબજેક્ટને કક્ષામાંથી બહાર કરવામાં ચાવીરૂપ ભૂમિકા અદા કરનાર છે. અંતરિક્ષમાં હાલમાં રહેલા કાટમાળને દુર કરવા અને તેને નષ્ટ કરવાની બાબત પણ સરળ નથી. આને દુર કરવા માટે ભારત સહિતની અંતરિક્ષ સંસ્થાઓ કામે લાગેલી છે. અંતરિક્ષ વિજ્ઞાનમાં શોધ કરવામાં આવી રહી છે. વધુ સરળ વૈજ્ઞાનિક તરીકાનો ઉપયોગ કરીને કાટમાળને કઇ રીતે કોઇ પણ નુકસાન અન્ય ઉપગ્રહોને થયા વગર દુર કરી શકય છે તે દિશામાં ધ્યાન આપવામાં આવી રહ્યુ છે. ..

~ શ્રી નૂતન સૌરાષ્ટ્ર

દિવસેને દિવસે ક્લાઈમેટ ચેન્જની ભયંકર અસરો દેખાવા લાગી છે. વળી, આ અંગે વિશ્વના દેશો સમાધાન શોધી રહ્યા છે તેમ છતાં આ અસરો વધતી જ ચાલી છે. એવામાં કોઈ દિવસ એવો જરૂર આવશે જ્યારે આપણી આ પૃથ્વીનો વિનાશ થશે. આમ પણ અત્યારની પૃથ્વી પણ કોઈ મોટા સર્વનાશ બાદ જ ઉભરી આવી છે ને? પરંતુ હવે જો આપણી પૃથ્વીનો વિનાશ થશે તો આપણે ચિંતા કરવાની બિલકુલ જરૂર નથી કારણકે આપણી પાસે એ સમયે બીજી પૃથ્વી અવેલેબલ હશે જેનું નામ છે સુપર અર્થ.જી હા કેનેડાની યુનિવર્સીટી ઓફ ટોરન્ટોના વૈજ્ઞાનિકોએ હાથ ધરેલા સંશોધનો જેમાં તેમણે યુરોપિયન સધર્ન ઓબ્ઝરવેટરીના ડેટાનો ઉપયોગ કર્યો હતો તેનાથી ખબર પડી છે કે પૃથ્વીથી ૧૧૧ પ્રકાશવર્ષ દૂર એક નાનકડું લાલ રંગનું ટપકું દેખાય છે ત્યાં કદાચ જીવન શક્ય છે. હાલમાં આ લાલ ટપકું એટલેકે એ ગ્રહને કે૨-૧૮બી નામ આપવામાં આવ્યું છે. આમ જો ભવિષ્યમાં પૃથ્વી પર કોઈ તકલીફ આવી પડશે તો આપણા બધા માટે પૃથ્વી છોડીને કોઈ અન્ય ગ્રહ પર જવાનો એક વિકલ્પ હાથવગો રહેશે.આ સુપર અર્થએ આપણી સોલર સિસ્ટમથી ઘણી દૂર છે જેને સૌથી પહેલીવાર ૨૦૧૫માં શોધી કાઢવામાં આવી હતી. વૈજ્ઞાનિકોનું માનવું છે અથવાતો એમ કહીએ કે તેમના અત્યારસુધીના સંશોધનોથી એવું સાબિત થયું છે કે અહીંની જમીન ખડકાળ છે અને અહીં કદાચ જમીન પર જળ એટલેકે પાણી પણ ઉપલબ્ધ છે. જો વૈજ્ઞાનિકોનું આ પ્રાથમિક અવલોકન સાચું પડ્યું તો પછી પૃથ્વીવાસીઓ માટે આ ખરેખર સારા સમાચાર છે.નવા સંશોધન અનુસાર સુપર અર્થ આપણી હાલથી પૃથ્વી કરતા ઘણી મોટી છે અને આ પ્રકારનો નિષ્કર્ષ ચિલીમાં આવેલી લા સિલ્લા ઓબ્ઝરવેટરી દ્વારા એકઠા કરવામાં આવેલા પિક્ચર્સ દ્વારા સ્થાપિત થઇ શક્યો છે. હાલમાં તો સંશોધનકારો બે બાબતો નક્કી કરી શક્યા છે અને તે એ છે કે સુપર અર્થ અત્યંત વિશાળ અને ખડકાળ છે અને ત્યાં વાયુનું વાતાવરણ અથવાતો જાડા બરફના આવરણ હેઠળ જળ પણ છે, જે સૌથી ઉત્સાહવર્ધક સંશોધન કહી શકાય.હજી તો આ યુનિવર્સીટીના સંશોધકોનું પ્રાથમિક સંશોધન છે, પરંતુ એ દિવસ દૂર નથી જ્યારે અમેરિકાની અવકાશ સંસ્થા નાસા આ આ માટે વધારે સંશોધન કરવા મેદાનમાં આવશે અને પોતાના અત્યંત શક્તિશાળી જેમ્સ વેબ્બ સ્પેસ ટેલિસ્કોપથી ઉપરોક્ત સંશોધન કરતાં પણ વધુ સારું, સાચું અને સ્પષ્ટ પરિણામ આપણને જણાવી શકશે.તો રાહ જોઈએ કે નાસા અને વિશ્વની અન્ય સંસ્થાઓ આ અંગે આધુનિક સંશોધન કરવા આગળ આવે અને આપણને જણાવે કે પૃથ્વીના અંત પછી પણ આપણી પાસે રહેવા લાયક કોઈ અન્ય જીવંત ગ્રહ છે કે કેમ?નાસાએ એક નવું સૌર મંડળ શોધ્યું છે, જેમાં ત્રણ નવા ગ્રહ હોવાનું જાણવા મળ્યું છે. ખાસ વાત એ છે કે તેમાં એક ’સુપર અર્થ’નો પણ સમાવેશ થાય છે. નાસાએ પોતાના ટ્રાંજિટિંગ એક્સોપ્લેનેટ સર્વે સેટેલાઈટની મદદથી તેની શોધ કરી છે. પૃથ્વીથી આ ’સુપર અર્થ’ ૩૧ પ્રકાશ વર્ષ દૂર છે. વૈજ્ઞાનિકોનું કહેવું છે કે આ ગ્રહ પર જીવનની તમામ પરિસ્થિતીઓ છે.વૈજ્ઞાનિકોની ટીમના પ્રમુખ રાફેલ લૂકએ જણાવ્યું છે કે આ ગ્રહનું નામ કે૨ -૧૮ બી છે. આ ઉપરાંત એક અન્ય ગ્રહ વિશે પણ જાણવા મળ્યું છે જેનો આકાર સૂર્યથી એક તૃતીયાંશ છે અને તે ૪૦ ટકા વધારે ઠંડો છે. નાસાના આ મિશનની શરૂઆત ચાલુ વર્ષમાં જ થઈ હતી. આ મિશનનો ઉદ્દેશ પોતાના સૌર મંડળથી બહારના નવા ગ્રહોની શોધ કરવાનો હતો. અમેરિકાની કોર્નેલ યૂનિવર્સિટીના પ્રોફેસર અને વૈજ્ઞાનિકોની ટીમના એક સભ્ય એવા લિઝા કલટેનેગરએ જણાવ્યું છે કે આ ગ્રહ પર જીવન હોય તેવી પરિસ્થીતીઓ છે. તેમણે જણાવ્યું કે તેના સૂર્યથી તેની દૂરી, મંગળ ગ્રહ જેવી જ છે સાથે જ ગ્રહ પર પથ્થરોની બનાવટ પણ પૃથ્વી જેવી જ છે. વૈજ્ઞાનિકોનું કહેવું છે કે આ ગ્રહની આપસાપ વાયુમંડળ હોવાનું પણ અનુમાન છે. વૈજ્ઞાનિકો અનુસાર આ ગ્રહના વાયુમંડળનું તાપમાન એટલા માટે પણ મંગળ કરતા વધારે હોવાની સંભાવના છે. અહીં પાણી પણ તરલ અવસ્થામાં હોય શકે છે. ’સુપર અર્થ’ કે૨ -૧૮ બીનો આકાર પૃથ્વી બરાબર અથવા તો તેનાથી બમણો હોય શકે છે.આપણી પૃથ્વી તેના તારા એટલે કે સૂર્યથી જેટલા અંતરે છે, તેના કરતાં ઓછા અંતરે આ નવો ગ્રહ તેના તારાની ફરતે ઘૂમે છે. મતલબ કે સુપર અર્થનું એક વર્ષ પૃથ્વીના ૩૩ દિવસનું છે. પૃથ્વીને સૂર્યની ફરતે એક ચક્કર મારતા ૩૬૫ દિવસ થાય છે. આ એક્ઝોપ્લેનેટ નાસાના કેપ્લર ટેલિસ્કોપે ૨૦૧૫માં શોધી કઢાયો હતો, પરંતુ તેના ડેટાના વિશ્લેષણમાં નવી વિગતો બહારી આવી છે, જેની જાણકારી આ પહેલાં ન હતી. હાલના ઉપકરણોથી એક્ઝોપ્લેનેટોની પ્રાથમિક માહિતી જ મળે છે. પરંતુ અત્યાધુનિક ઉપકરણોએ હબલ સ્પેસ ટેલિસ્કોપ દ્વારા મળેલા ડેટાનું વિશ્લેષણમાં પાણીની વરાળના સંકેત મળ્યા છે. કે૨ -૧૮ બીનામના તારાની ફરતે ઘૂમતો કે૨ -૧૮ બી ગ્રહ એટલો દૂર છે કે ખગોળશાસ્ત્રીઓ તે જોઈ શકે એમ નથી. પરંતુ તે તેના તારાની ફરતેથી પસાર થાય ત્યારે તેના પર નજર પડે છે.નાસાના કેપ્લર સ્પેસ ટેલિસ્કોપે ૨૦૧૫માં કે૨ -૧૮ બી એ શોધી કાઢયો હતો.કે૨ -૧૮ બી નામના તારાની ફરતે ઘૂમતો કે૨ -૧૮ બી ગ્રહ એટલો દૂર છે કે શોધવો મુશ્કેલ છે.

આ ગ્રહ ૧૧૦ પ્રકાશવર્ષ દૂર સિંહ રાશિમાં સપ્તર્ષિની નજીક છે. તેનો તારો રેડ ડ્‌વાર્ફ છે.પરંતુ એ ગ્રહનું તાપમાન પૃથ્વી જેટલું જ છે. તે તેના તારાની નજીક છે.

મતલબ કે કે૨ -૧૮ બી ગ્રહ ઉપર એક વર્ષ આપણા ૩૩ દિવસનું જ થાય છે.

એ પથરાળ ગ્રહ છે અને તેને વાતાવરણ પણ છે, જેમાં પાણી અને હાઇડ્રોજન છે.

૧૯૯૦ બાદ શોધાયેલા ૪,૦૪૪ ગ્રહોમાંનો એક ગ્રહ છે. બીજા ૩,૬૮૨ પિંડો છે, જેને કોઈ સમર્થન મળતું નથી.કે૨ -૧૮ બી એ સુપર પૃથ્વી છે. પૃથ્વી કરતાં મોટો ગ્રહ હોય તેને સુપર અર્થ કહેવાય છે. તેનું કદ પૃથ્વીના કદ કરતાં બમણું છે.આ અભ્યાસના લેખક ડો. એન્જેલસ ત્સીઆરસ કહે છે કે આપણી સૌરમાળા બહાર આ પહેલો ગ્રહ છે, જેનું ચોક્કસ તાપમાન આપણે જાણી શક્યા છે. ઉપરાંત તેનું વાતાવરણ અને તેમાં રહેલા પાણી અંગે પણ જાણકારી મળી છે.પાણી ખરું , પણ એ ગ્રહને બીજી પૃથ્વી કહી ન શકાય.

ગ્રહના વાતાવરણમાં પાણીની વરાળની હાજરી એ સૂચવે છે કે, એ ગ્રહ પથરાળ હશે કે બર્ફીલો હશે, પણ તેમાં પાણી તો ઘણું હશે. આ ગ્રહ ઘણો મોટો છે અને જુદા પ્રકારનું વાતાવરણ ધરાવે છે, તેથી તે બીજી પૃથ્વી ગણી શકાય નહીં.

જોકે જીવન છે કે, કેમ તે કહેવું મુશ્કેલ.જો કે અત્યારે વિજ્ઞાનીઓ ફક્ત એટલું જ કહી શકે છે કે જીવન સંભવી શકે એવા ઝોનમાં ગ્રહ છે કે, કેમ એ સિવાય હાલમાં ત્યાં જીવન છે કે, કેમ તે અંગે કશું નક્કર કહી શકાય એમ નથી, એવું વિજ્ઞાનીઓ કહે છે.

તારાની ફરતે ગ્રહો ઘૂમતા હોય છે. તારાની ફરતે યોગ્ય અંતરે ગ્રહ હોય તો ત્યાં પાણી પ્રવાહીરૂપે હોય, એ વિસ્તારને ગોલ્ડીલોક્સ ઝોન કહે છે. અહીં જીવન માટેની પરિસ્થિતિ સાનુકૂળ હોય એવા ગ્રહો જોવા મળે છે.ગોલ્ડીલોક્સ ઝોન બાળવાર્તામાંથી લેવાયો છે.

આ વિસ્તારના ગ્રહ પર તેના તારાનો પ્રકાશ એટલા પ્રમાણમાં મળે છે કે, ગ્રહ પર પાણી પ્રવાહીરૂપમાં હોય.જો કે ગોલ્ડીલોક્સ ઝોનની સીમા હજુ સુધી નક્કી થઈ શકી નથી.જો તારાથી ગ્રહ નજીક હોય તો વધુ તાપમાનને કારણે ગ્રીનહાઉસ ઇફેક્ટને કારણે પાણી વરાળ બનીને ઊડી જાય અને જો તારાથી ગ્રહ વધુ અંતરે હોય તો તાપમાન એટલું ઓછું હોય કે પાણી થીજેલી હાલતમાં હોય, જે સ્થિતિ મંગળ પર જોવા મળે છે.આ વિચાર ૧૯૫૩માં પહેલી વખત રજૂ થયો એ બાદ ઘણા તારાઓ શોધાયા છે.એલિયનના અસ્તિત્વ અંગે દુનિયાભરમાં ઘણા લાંબા સમયથી ચર્ચા ચાલી રહી છે. હવે એલિયનના અસ્તિત્વ અંગે સંશોધકોએ એક નવો દાવો કર્યો છે. વૈજ્ઞા।નિકોએ કહ્યું કે સુપર અર્થ આપણી પૃથ્વીથી છ પ્રકાશ વર્ષ દૂર આવેલી છે અને સુપર અર્થ પર એલિયનનો વસવાટ છે. નવો શોધાયેલો ગ્રહ પૃથ્વી જેવો છે પરંતુ તેનો આકાર પૃથ્વીથી અનેક ગણો મોટો છે. તેથી તેને સુપર અર્થ પણ કહેવામાં આવે છે. આ પહેલાં ખગોળશાસ્ત્રીઓએ પૃથ્વીથી દૂર ૨,૩૦૦ પ્રકાશવર્ષ દૂર ઓછો દ્રવ્યમાન અને ઓછા ઘનત્વવાળા એક ગ્રહની શોધ કરી હોવાનો દાવો કર્યો હતો. નવા ગ્રહના વાતાવરણમાં હાઇડ્રોજન અને હિલિયમનીભરપૂર છે.

સંશોધકોએ રેડિયલ વેલોસિટી ટેક્નિકનો ઉપયોગ કરીને સૌથી દૂરના ગ્રહની જાણકારી મેળવી હતી. સંશોધકોએ કહ્યું કે, આપણી સોલર સિસ્ટમમાં સૌથી નજીકનો છઠ્ઠો સુપર ગ્રહ છે. સંશોધકોએ કહ્યું કે સુપર અર્થ છ પ્રકાશ વર્ષ દૂર છે અને તેના પર એલિયનનું અસ્તિત્વ છે. બર્નાડ બી નામનો નવો શોધાયેલો સુપર અર્થ ગ્રહ તેના તારાની આસપાસ ચક્કર લગાવી રહ્યો છે. આ ગ્રહને અતિશય ઠંડો માનવામાં આવી રહ્યો છે. સંશોધકો કહી રહ્યાં છે આ નવો ગ્રહ ગુરુના આઈસી મૂન યુરોપા જેવો છે. વૈજ્ઞા।નિકો ઘણા લાંબા સમયથી બર્નાડના સ્ટાર પર નજર રાખી રહ્યાં હતા. બર્નાડનો સ્ટાર સૂર્યથી લગભગ બમણો છે અને તેની ઉંમર ૯ બિલિયન વર્ષ હોવાનું જણાય છે.નાસાના અવકાશયાને અલ્ટિમા થૂલે નામનું સૌથી જૂનું બ્રહ્માંડ શોધી કાઢયું છે. અલ્ટિમા થૂલે એ પ્લુટોથી એક અબજ માઇલ અને પૃથ્વીથી ચાર અબજ માઇલ દૂર છે. અલ્ટિમા થૂલે સોલર સિસ્ટમમાં સૌથી વધુ અંતર પર સ્થિત ઓબ્જેક્ટ છે. આ સ્પેસશિપે થોડીક સેકન્ડોમાં ૨,૦૦૦ માઇલ (૩,૫૦૦ કિલોમીટરથી) દૂરથી ૯૦૦ ઇમેજિસ ભેગી કરી છે. હવે આ ડેટા અમને મળે એટલી વાર છે. જોકે આ ડેટા આગામી ત્રણ દિવસમાં અમારી પાસે આવશે, એમ સાઉધવેસ્ટ રિસર્ચ આ અવકાશયાન ચાર અબજ માઇલ્સ (૬.૪ અબજ કિલોમીટર) ગાઢા અને સ્પેસના ઠંડાગાર પ્રદેશમાં કે જ્યાં કુઇપર બેલ્ટમાં પહોંચ્યું હતું. પૃથ્વીથી આ સ્પેસશિપને સિગ્નલો મળતાં છ કલાક કરતાં વધુ સમય લાગે છે અને બીજા છ કલાક ત્યાંથી એનો રિસ્પોન્સ આવતાં લાગે છે. આ સ્પેસક્રાફ્ટે ઉડાણ ભર્યા પછી પૃથ્વી પર પહેલા સિગ્નલ આવતાં ૧૦ કલાક કરતાં વધુ સમય લાગ્યો હતો. આ અવકાશયાનની ગતિ પ્રતિ કલાકેની ૩૨,૦૦૦ માઇલની છે અને એનો હેતુ અલ્ટિમા થૂલેની સર્ફેસની સૌથી નજીક ૨,૨૦૦ માઇલે છે. ન્યૂ હોરાઇઝનને જાન્યુઆરી, ૨૦૦૬માં પૃથ્વી પરથી છોડવામાં આવ્યું હતું. આ ફ્લાયબાય મિશનને નેવિગેટ કરવામાં ભાસ્કરનની મહત્ત્વની ભૂમિકા હતી. શ્યામ ભાસ્કરન નાસાની જેટ પ્રોપ્લશન લેબોરેટરીમાં કામ કરે છે. તેમનો જન્મ ૧૯૬૩માં મુંબઈના માટુંગામાં થયો હતો. ભાસ્કરન આ પહેલાં નાસાના કેટલાંય મિશન્સને નેવિગેટ કરી ચૂક્યા છે.

~ શ્રી નૂતન સૌરાષ્ટ્ર

૨૦૧૮ના ફેબ્રુઆરી મહિનામાં જુહીએ મહારાષ્ટ્રના મુખ્યમંત્રી દેવેન્દ્ર ફડનવીસને પત્ર લખ્યો હતો, જેમાં મોબાઇલ ટાવરના એન્ટેના અને વાઇફાઇ હોટસ્પોટ્‌સના ઇએમએફ રેડિયેશનને કારણે આરોગ્યના જોખમો દર્શાવતી ચેતવણી આપી હતી. ભારતભરમાં ‘ડિજિટલ ઇન્ડિયા’ના હેતુઓને પ્રાપ્ત કરવા માટે ૫જીને અમલમાં મૂકતા પહેલા કેન્દ્રસરકારે આ નવી ટેકનોલોજી પર પૂરતા પ્રમાણમાં સંશોધન કર્યું છે કે નહીં તે જાણવાની ઈચ્છા જુહીએ દાખવેલી.નેશનલ ઇન્સ્ટિટ્યુટ ઓફ એન્વાયરમેન્ટલ હેલ્થ સાયન્સિસકહે છે કે વિદ્યુત અને ચુંબકીય ક્ષેત્રો એ ઊર્જાના અદ્રશ્ય ક્ષેત્રો છે, જેને ઘણીવાર કિરણોત્સર્ગ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. આ ક્ષેત્રો વીજળીના ઉપયોગ અને કુદરતી તથા માનવે બનાવેલા પ્રકાશના વિવિધ સ્વરૂપોના ઉપયોગ સાથે સંકળાયેલા હોય છે. ઇએમએફ સામાન્ય રીતે તેમની ફ્રિક્વન્સીના આધારે બે શ્રેણીમાં વર્ગીકૃત થાય છે. (૧) નોન-આયોનાઈઝીંગ, જેનો અર્થ ઓછા સ્તરના કિરણોત્સર્ગ થાય છે અને સામાન્ય રીતે માનવો માટે હાનિકારક નથી હોતા. (૨) આયોનાઈઝીંગ જે ખૂબ જ ઉચ્ચ સ્તરના રેડિયેશન છે અને તેના કારણે સેલ્યુલર અને ડીએનએ નુકસાનની શક્યતા છે.ઘણા નિષ્ણાતોએ ધ્યાન દોર્યું છે કે સેલફોન ટાવર્સ નોન-આયોનાઈઝીંગ રેડિયેશનને બહાર કાઢે છે જે કિરણો મનુષ્યોની કોશિકાઓના ઊંડાણમાં પ્રવેશી શકતા નથી પરંતુ શહેરી વિસ્તારોમાં પક્ષીઓ (જ્યાં ટાવર્સની મોટી સાંદ્રતા હોય છે) માટે ખૂબ જ તણાવપૂર્ણ પરિસ્થિતિઓ બનાવે છે. ભારતના મોટા સેલ્યુલર ઉદ્યોગના હિસ્સેદારોએ આ વાત સાંભળી નહીં.‘સેલ્યુલર ઓપરેશન્સ એસોશિએશન ઓફ ઇન્ડિયા’એ ‘સેન્ટ્રલ બોર્ડ ઓફ ફિલ્મ સર્ટિફિકેશન’ને ફરિયાદ પત્રમાં લખ્યુંઃ આધુનિક સંચારની પ્રગતિ માટે સમર્પિત આ ફિલ્મ જીવંત પ્રાણીઓ, પક્ષીઓ અને માણસો સહિત પર્યાવરણને ઇએમએફના ઉત્સર્જન દ્વારા નુકસાન પહોંચાડવા માટે મોબાઇલ ફોન અને મોબાઇલ ટાવર્સને ખોટી રીતે દર્શાવે છે. એસોસિયેશને એવો પણ દાવો કર્યો છે કે મોબાઇલ સેવાઓ અને ટાવર્સની રજૂઆત માટે કોઈ પુરાવા નથી અને ફિલ્મ પૂર્ણતઃ કાલ્પનિક છે.યુ.કે.ના ‘ધ ટેલિગ્રાફ’માં છપાયેલા એક લેખ મુજબ, મે ૨૦૧૮ માં એક વિશ્લેષણ થયું જેમાં યુરોપ પોષિત ભંડોળથી એક સંસ્થાએ ૯૭ અભ્યાસ કર્યાં અને એ વિશ્લેષણમાં નિષ્કર્ષ આપ્યો કે સેલફોન ટાવર્સ, ફોનના સ્તંભો, વાઇફાઇ અને બ્રોડકાસ્ટ ટ્રાન્સમિટર્સથી થતું રેડિયેશન એ જીવજંતુ, પક્ષીઓ અને છોડના સ્વાસ્થ્ય માટે સંભવિત જોખમ છે. આ અહેવાલમાં જાણવા મળ્યું છે કે પક્ષીઓ, સસ્તન પ્રાણીઓ અને જંતુઓનું ચુંબકીય વલણ ઇએમએફ દ્વારા વિક્ષેપિત થઈ શકે છે.સમીક્ષાના લેખકોએ ઇએમએફ અને વન્યજીવન પર તેની અસર અંગેના વૈજ્ઞાનિક આધારને મજબૂત કરવાની જરૂરિયાત પર ભાર મૂક્યો છે. હકીકતમાં, ૨૩૭ વૈજ્ઞાનિકોએ અરજીપત્ર દ્વારા યુનાઇટેડ નેશન્સને વિનંતી કરી છે કે, તેમને ઇએમએફ દ્વારા થતાં જોખમોને વધુ ગંભીરતાપૂર્વક લેવાનું કહેવામાં આવે. ‘પક્ષીઓ પર થનારી અસર’ વિષય પર કરવામાં આવેલા અવલોકનોમાં એવું તારણ નીકળ્યું છે કે કિરણોત્સર્ગના સંપર્કમાં આવવાથી પક્ષીઓની ઉડવાની ક્ષમતા જોખમમાં મૂકાય છે. ઇએમએફથી પક્ષીઓને તીવ્ર શારીરિક તાણ થાય છે અને તેમના ગર્ભમાં વિકૃતિઓનું કારણ બને છે.ભારતમાં પર્યાવરણ અને વન મંત્રાલયે એક નિષ્ણાત જૂથની રચના કરી છે જેઓએ પક્ષીઓ અને મધમાખીઓ સહિત બીજા વન્યજીવન પર ટેલિકોમ ટાવર્સની સંભવિત અસરોનો અભ્યાસ કર્યો છે. તે અભ્યાસ એવો નિર્દેશ કરે છે કે ભવિષ્યમાં ભારત સેલફોન માટે વિશ્વની સૌથી મોટી બજારોમાંનું એક બનવાની સંભાવના છે અને ભારતીય સરકાર ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર વિકાસ અને સેલફોન ટાવર્સના સ્થાન પર કોઈપણ નીતિ રાખતું નથી.પક્ષીઓના અભ્યાસુ અને નિષ્ણાત ડૉ. રીના દેવ મુંબઈમાં એક દાયકાથી વધુ સમય માટે પશુચિકિત્સક તરીકે ફરજ બજાવી રહ્યા છે. તેમના મત મુજબ તેમના પીંછાવાળા દર્દીઓ વફાદાર કુતરાઓની બુદ્ધિથી બહેતર છે. પરંતુ છેલ્લા પાંચ વર્ષોમાં, રીના મુંબઈમાં એક વિચિત્ર અને ચિંતાજનક ઘટનાના સાક્ષી રહ્યા છે. શિયાળામાં ઉપરથી પસાર થતાં કેટલાક સ્થળાંતર કરનારા પક્ષીઓ અચાનક શહેરના ગીચ વસ્તીવાળા વિસ્તારો અને ઔદ્યોગિક ઝોનમાં ઉતરવા લાગ્યા છે. (પરંપરાગત રૂપે આ પક્ષીઓ કોઈ દૂર જંગલી વિસ્તારમાં જળાશયો પાસે જઈને વસવાટ કરતાં હોય છે).બેંગલુરુમાં રહેતા એવિયન અને રેપ્ટીલ પુનર્વસન કેન્દ્રના સહ સ્થાપક જયંતિ કલ્લમ પણ આ જ વાત કરે છે. હિમાલયથી શ્રીલંકા સુધી સ્થળાંતર કરતાં નવરંગા કે હરિયા નામના પક્ષી અધવચ્ચે કર્ણાટકમાં લોકોના ઘર પાસે, બગીચાઓમાં અવ્યવસ્થિત અને કમજોર અવસ્થામાં પડેલા મળે છે. જયંતિ કલ્લમ વધુ નિર્દેશ કરે છે કે પક્ષીઓના પીછા ઇએમએફના ઉચ્ચ સ્તરોના રીસેપ્ટર્સ (અથવા એન્ટેના) તરીકે કાર્ય કરે છે.એક તો પહેલાથી જ પક્ષીઓ શહેરોમાં અવાજ અને વાયુ પ્રદૂષણના ભોગ બનેલા હોય છે. જ્યારે ઉચ્ચ ઇએમએફના સંપર્કમાં આવે ત્યારે પક્ષીઓને નાના ઇલેક્ટ્રિક આંચકાઓ લાગે છે જે તેમની ઉડ્ડ્યનશક્તિને અસર કરે છે અને તેઓને ગેરમાર્ગે દોરે છે. પક્ષીઓ મુસાફરી માટે ધૃવિય (ચુંબકીય) નેવિગેશનનો ઉપયોગ કરી શકે છે, પરંતુ વાતાવરણમાં હાજર સ્ટ્રોંગ ચુંબકીય ક્ષેત્રો પક્ષીઓની ક્ષમતાને ઘટાડે છે.મધમાખીઓના અભ્યાસોમાં કોલોની કોલેપ્સ ડિસઓર્ડર તરીકે ઓળખાતા અસામાન્ય રોગની વાત થઈ છે. આ પણ ઇએમએફની જ અસર છે. આ ડિસઓર્ડરમાં મધપૂડાના રહેવાસીઓ અચાનક અદૃશ્ય થઈ જાય છે. માત્ર રાણીઓ, ઇંડા અને થોડા અપરિપક્વ કામદારોને છોડી દે છે. આ અદ્રશ્ય મધમાખીઓ ક્યારેય મળતી નથી, પરંતુ ઘરથી દૂર, એકલા મરી જાય છે. મોબાઇલ ફોનથી આવનારા કિરણોત્સર્ગ મધમાખીઓની નેવિગેશન સિસ્ટમ્સમાં દખલ કરે છે, જે તેમને તેમના મધપૂડા તરફ પાછા ફરવાથી અટકાવે છે.જો કે બોમ્બે નેચરલ હિસ્ટ્રી સોસાયટીના ભૂતપૂર્વ ડિરેક્ટર અસદ રહમાની આવા અભ્યાસો પર શંકા વ્યક્ત કરે છે. ડેક્કન હેરાલ્ડને આપેલી એક મુલાકાતમાં તેમણે કહ્યું હતું કે, લોકોને એવો ભ્રમ છે કે મોબાઇલ સેલ અને મોબાઇલ ટાવર કિરણોત્સર્ગને લીધે ઘરની ચકલીઓની સંખ્યામાં ઘટાડો થયો છે. પણ ઇલેક્ટ્રોમેગ્નેટિક રેડિયેશન અને ચકલીઓની ગેરહાજરીમાં કોઈ વૈજ્ઞાનિક પુરાવા નથી. ઇએમએફ રેડિયેશનની વન્ય જીવન પર (અને માનવજીવન પર પણ) થતી અસરોમાં વધુ અભ્યાસ કરવાની જરૂર છે.

~ શ્રી નૂતન સૌરાષ્ટ્ર

જિજ્ઞાસુઓ પ્રશ્ર્‌ન પૂછે છે કે આપણા બ્રહ્માંડની બહાર શું છે ? તે શેમાં વિસ્તૃત થાય છે. બ્રહ્માંડશાસ્ત્રની થીઅરી પ્રમાણે બિગ-બેંગ સમયથી જ અંતરીક્ષ વિસ્તૃત થાય છે અને છેલ્લામાં છેલ્લું લાઇટ સિગ્નલ છે તે જણાવે છે કે આપણા વિશ્ર્‌વની સીમા ૧૪ અબજ પ્રકાશવર્ષ દૂર છે એટલે કે તેની બહાર શું છે તે આપણે કહી શકીએ નહીં. પ્રકાશની ઝડપથી વધારે ઝડપ કોઇની જ નથી. એટલે કે આપણું વિશ્ર્‌વ તે ક્ષિતિજથી સીમિત છે. આપણું દૃશ્યવિશ્ર્‌વ ૧૪ અબજ પ્રકાશવર્ષથી સીમિત છે. જેમ આપણે પૃથ્વી પર ક્ષિતિજથી આપણું નરી આંખે દેખાતું વિશ્ર્‌વ સીમિત છે તે જ પ્રમાણે આપણું દૃશ્ય-વિશ્ર્‌વ પણ સિમીત છે.આ ક્ષિતિજ નિશ્રિ્‌ચત કરવામાં પ્રકાશની ગતિતે સૌથી વધારે છે તે તથ્ય અને ઇડવીન હબલે શોધેલા વિસ્તૃત થતાં જતાં વિશ્ર્‌વનો વિચાર કારણભૂત છે.વિજ્ઞાનીઓ સ્પષ્ટ કરે છે કે દરેકે દરેક બ્લેક હોલ (કૃષ્ણ વિવર) એક વિશ્ર્‌વ જ છે. જેમાંથી માહિતી ન તો બહાર જાય છે. એટલે કે બ્રહ્માંડમાં જેટલા બ્લેક હોલ છે તે બધા જ બ્રહ્માંડો છે. એટલે કે બ્રહ્માંડમાં બ્રહ્માંડો છે. આપણું બ્રહ્માંડ પોતે જ એક બ્લેક હોલ છે જેમાંથી કોઇ છટકી શકતું નથી.કવોન્ટમ મિકેનિક્સ તરંગોના યોગની વાત કરે છે, અંગ્રેજીમાં તેને જીાયિાજ્ઞતશશિંજ્ઞક્ષ જ્ઞર ૂફદયત કહે છે. ક્વોન્ટમ મિકેનિક્સમાં જ્યારે માપન થાય છે ત્યારે માત્ર એક જ તરંગ બાકી રહે છે, બીજા બધાં જ તરંગો અદૃશ્ય થઇ જાય છે. એટલે કે બધા જ તરંગો પ્રોબેબલ છે પણ માપન વખતે એક જ તરંગ બચે છે. બીજા બધા જ પ્રોબેબલ અદૃશ્ય થઇ જાય છે. આને કવોન્ટમ મિકેનિક્સનું પ્રોબેબિલીટી ઇન્ટરપ્રીટેશન કહે છે. પણ એક ખૂબ જ વિચક્ષણ ભૌતિકશાસ્ત્રી હગ એવરેટને યુનિવર્સલ વેવ ફંકશન આપી દર્શાવ્યું છે કે બધા જ તરંગો જીવતા રહે છે અને દરેકે દરેક તરંગ બ્રહ્માંડને જન્મ આપી શકે છે. આ વિચારથી મલ્ટીવર્સની વિચારસરણી અસ્તિત્વમાં આવી, પેરાલલ યુનિવર્સની વિચારસરણી અસ્તિત્વમાં આવી. જ્યારે હગ એવરેટે આ થીઅરી આપી ત્યારે નીલ બોહર જેવા ભૌતિકશાસ્ત્રી હગની વિચારસરણી સમજી શક્યા ન હતા અને હગને જબ્બર અન્યાય થયો હતો. હગે પછી ભૌતિકશાસ્ત્ર છોડીને વેપન બનાવવામાં પડી ગયો. હાલ અમેરિકા પાસે જે ખતરનાક અસ્ત્રો-શસ્ત્રો છે તે હગની દેન છે. હગના ગુરુ જહોન વ્હીલર હતા. રીચાર્ડ ફાયનમનના ગુરુ પણ જહોન વ્હીલર હતા. હગની થીઅરીનો જે અસ્વીકાર થયો તેમાં હગને એટલો બધો આઘાત લાગ્યો કે હગ દારૂ અને સ્મોકિંગના રવાડે ચઢી ગયો અને રાત-દિન તેમાં ડૂબ્યો રહેતો અને નાની ઉંમરે મૃત્યુ પામ્યો. હગને એક દીકરો અને એક દીકરી હતા. હગના મૃત્યુ પછી તેની દીકરી પણ મૃત્યુ પામી. તેની પત્ની પણ મૃત્યુ પામી. હગનો દીકરો મ્યુઝિશ્યન છે. એક ઇન્ટરવ્યૂમાં તેણે કહેલું કે તેને યાદ નથી કે તેના પિતાએ કદી તેની આંગળી પણ પકડી હોય.

તેમ છતાં તે જીવતો જ હતો ત્યારે તેની થીઅરી સર્વત્ર સ્વીકાર પામી જેને મલ્ટીવર્સ કે પેરાલલ યુનિવર્સની વિચારસરણીને અસ્તિત્વમાં આણી. મલ્ટીવર્સ કે પેરાલલ યુનિવર્સની થીઅરી પ્રમાણે બ્રહ્માંડ કેટલીયે યુનિવર્સનો મોટો ગૂચ્છો છે. જેમ ફુગ્ગાવાળા પાસે વિવિધ રંગના નાના મોટા ફુગ્ગાનો ગુચ્છો હોય છે તેનું પિકચર મલ્ટીવર્સ યુનિવર્સનું છે, અથવા કહો ગુલાબના ફૂલના ગુલદસ્તા કે ગુચ્છામાં ગુલાબો હોય છે તેવું બ્રહ્માંડમાં યુનિવર્સનું છે. જેવું આપણું બ્રહ્માંડ છે તેવું જ આબેહૂબ બ્રહ્માંડ મલ્ટીવર્સમાં છે. આ બધી વાત મગજમાં ઊતરે એવી નથી અને મગજને ચકરાવે ચઢાવે તેવી વાત છે પણ વૈજ્ઞાનિક છે. રસપ્રદ વાત એ છે કે સેંકડો વર્ષ કદાચ કેટલાય હજાર વર્ષ પહેલા આપણા પુરાણોમાં મલ્ટીવર્સ કે પેરાલલ યુનિવર્સની વાત છે. આ હકીકતમાં માઇન્ડ બ્લોઇંગ ગણાય પુરાણોમાં કથા આ પ્રમાણે છે :એક વાર શંકર, વિષ્ણુ અને બ્રહ્માની વચ્ચે વિવાદ થયો કે કોણ મોટો દેવ. તેઓ આ તકરારનો નિવેડો લાવી ન શક્યા. એટલે તેઓએ મા શક્તિ અંબિકામાની પાસે જઇ આ તકરારનો અંત લાવવાનો નિશ્ર્‌ચય કર્યો. તેઓ અંબામા પાસે ગયાં. અંબામા કહે ચાલો, મારી સાથે તમારી તકરારનો અંત આવી જશે.અંબામાએ રથ તૈયાર કર્યો. બધાં તેમાં બેઠાં. અંબામા તેને એક બીજા બ્રહ્માંડમાં લઇ ગયા. ત્યાં જોયું તો તે અદલોઅદલ બ્રહ્મા-વિષ્ણુ-મહેશનું જે બ્રહ્માંડ હતું તેવું જ હતું. ત્યાં પણ બ્રહ્મા-વિષ્ણુ-મહેશ હતાં. પછી અંબામા તેમને ત્રીજા બ્રહ્માંડમાં લઇ ગયા. ત્યાં પણ એ જ પરિસ્થિતિ. પછી ચોથા, પાંચમા બ્રહ્માંડમાં લઇ ગયા. આ જોઇને બ્રહ્મા-વિષ્ણુ-મહેશનો ગર્વ ગળી ગયો અને માતાજીને પગે લાગી માફી માંગી અને પોતપોતાના સ્થાને ચાલ્યા ગયાં. તો થાય છે કે ગેલેક્સી (મંદાકિની)માં જેમ અબજો તારા છે, બ્રહ્માંડમાં જેમ અબજો ગેલેક્સીઓ છે, તેમ મહાવિશ્ર્‌વમાં અબજો બ્રહ્માંડો હશે ? કદાચ તો તેનો અંત ક્યાં ? બ્રહ્માંડને સમજવું કઇ રીતે ? કુદરતે આવું બ્રહ્માંડ શા માટે બનાવ્યું હશે ? તેની પાછળનો તેનો હેતુ શું હશે ? શું આપણે એમ જ સમજવાનું કે આ બ્રહ્માંડ જેવું છે, તેવું જ છે ? આપણે તેમાં ગરીબ કે ધનવાન કુટુંબમાં જન્મવું પડે છે અને મરવું પડે છે. આવા બ્રહ્માંડ વિષે વિચાર કરીને આપણને શું મળવાનું ? માત્ર ટાઇમપાસ ? આવા બ્રહ્માંડમાં જીવનમૂલ્યોનો શું અર્થ? કે પછી ઋણં કૃત્વા ધૃતં પિબેતનો સિદ્ધાંત અપનાવવો. મોહ-માયા, ઇર્ષ્યા તકરાર, ચોરી-ચપાટી-લૂંટ-ખૂન-વિશ્ર્‌વયુદ્ધો, પરણવું, બાળકો થવા ? નોકરી કરવી કે બીજું કાંઇ ?જો બ્રહ્માંડ આવું જ હોય તો રજકણ અને બ્રહ્માંડમાં શું ફરક ? આમાંથી સંદેશ એ મળે છે કે આપણે દરેકે દરેક, રજકણ પણ બ્રહ્માંડમાં મધ્યવર્તી છે, મુખ્ય જગ્યાએ છે અને તેની કાંઇ કિંમત પણ નથી. હવે આપણે સમજવાનું આપણી નાની કે મોટી જિંદગી કેવી રીતે જીવવી ? બેકટેરિયા કે પદાર્થકણોની સેક્ધડના અબજમા ભાગની જિંદગી, આપણા ૧૦૦ વર્ષની જિંદગી કે તારાની ૧૦ અબજ વર્ષની જિંદગી કે ગેલેક્સીની ૨૦ અબજ વર્ષની જિંદગી આમાં કોઇની સરખામણી કરવાની જરૂર નથી. બધી જ જિંદગી નાની પણ છે અને મોટી પણ - બ્રહ્માંડમાં કોઇને કોઇ સાથે સરખાવવાની જરૂર જ નથી એ જ મોહ-માયા છે. તમે મહેલમાં રહો અને મિષ્ટાન ખાવ કે ઝૂંપડીમાં રહો અને રોટલો ખાવ શું ફરક પડે ? મહાન સંતોના જીવનમાંથી આ સંદેશ મળે છે. આ જ સંદેશ બ્રહ્માંડ આપણને પળે પળે આપે છે. આપણે બ્રહ્માંડની માત્ર પ્રક્રિયા છીએ, બસ. આ જ બ્રહ્માંડમાં બીટવીન ધ લાઇન્સ વાંચવાની વાત છે.બ્રહ્માંડની આવી સ્થિતિ વિજ્ઞાનીઓને પજવે છે અને મોક્ષ તરફ દોરી જાય છે. બ્રહ્મ સત્ય અને જગત મિથ્યાના શંકરાચાર્યના સિદ્ધાંતનો અર્થ સમજાવે છે. મહાબ્રહ્માંડમાં આવા બ્રહ્માંડો ખરેખર છે કે નહીં તેમાં વિજ્ઞાનીઓને ખુદને શંકા છે પણ કેટલાક કારણો એવા છે, કેટલીયે વિચારસરણીઓ અને થીઅરીઓ એવી છે જે દર્શાવે છે કે મલ્ટીવર્સ - પેરાલલ યુનિવર્સીસ અસ્તિત્વ ધરાવતી હોવી જોઇએ. એટલે કે આપણે જે જોઇએ છીએ તે સત્ય નથી પણ માત્ર સત્યનો પડછાયો જ છે. સત્ય જોવા ન મળે તો માત્ર સત્યનો પડછાયો જોઇને સંતોષ માનવો. સત્યનો પડછાયો તમને સત્ય વિષે થોડો અંદાજ આપી શકે. માટે ધર્મો વચ્ચે ઝઘડાનો કોઇ અર્થ નથી. શંકરાચાર્ય સિવાય સંતો-મહંતો લોકોને આ વાત સમજાવતાં નથી અને પોતે જ મોહમાયામાં લપેટાઇ આ દુનિયા છોડી દે છે. દુનિયામાં કેટલાય લાલ પીળા લીલા સફેદ કાળા કપડા પહેરેલાં સંતો દેખાય છે, પણ શું કામના ? એવું પણ જોવામાં આવે છે કે લાલ કપડાં નીચે શેતાન હોય છે અને પોતડી નીચે ભગવાન. જે દેખાય છે તે સાચું હોતું નથી અને સાચું હોય છે તે દેખાતું નથી.મલ્ટીવર્સ કે પેરાલલ યુનિવર્સીસ માત્ર કલ્પના નથી પણ તેમાં સત્ય છે. તેને ગંભીરતાથી લેવાની જરૂર છે, એમ ઘણા વિજ્ઞાનીઓ કહે છે. મલ્ટીવર્સ એ કોઇ મોડલ નથી પણ મોડલનું પરિણામ છે. માટે જ તેને ગંભીરતાથી લેવું જોઇએ.બ્રહ્માંડ જન્મ્યું ત્યારે પ્રારંભિક અવસ્થામાં જે તે કુલ્ય ત્યારે પેરાલલ યુનિવર્સીસ જન્મેલી પણ એ એટલી દૂર ચાલી ગઇ છે કે તે આપણા માટે અદૃશ્ય થઇ ગઇ છે. કોઇ, આપણને કેરી, ચીકુ અને નારંગીમાંથી કોઇ એકને પસંદ કરવાનું ક અને આપણે કેરીને પસંદ કરીએ તો ચીકુ, નારંગી પસંદ કરવાનો કોઇ અર્થ નથી, એ પછી અદૃશ્ય થઇ જાય છે, એ સિદ્ધાંત પર પ્રાથમિક કવોન્ટમ સિદ્ધાંત ચાલતો, પણ હગ એવરેટે દર્શાવ્યું કે બીજા પર્યાયો અદૃશ્ય થતાં નથી તે પણ અસ્તિત્વ ધરાવે છે. આપણે તેમને પણ પસંદ કરી શકીએ. આ સિદ્ધાંત પર પેરાલલ યુનિવર્સ કે મલ્ટીવર્સ ચાલે છે.

~ શ્રી નૂતન સૌરાષ્ટ્ર

દેશના મહત્વકાંક્ષી મુન મિશન ચન્દ્રયાન-૨ પર દુનિયાની નજર કેન્દ્રિત હતી. જો કે ચન્દ્રની સપાટીથી માત્ર બે કિલોમીટરના અંતરે લેન્ડર વિક્રમનો સંપર્ક ઇસરો સાથે તુટી ગયો હતો. જો કે ચન્દ્રયાન-૨ ઓર્બિટર હજુ પણ ચન્દ્રની કક્ષામાં ચક્કર લગાવે છે. દેશભરમાથી ઇસરોના વૈજ્ઞાનિકોને જુસ્સો વધારી દેવા માટે સંદેશા મોકલવામાં આવી રહ્યા છે. આ મિશનના સુત્રધાર ગણતા અને ઇસરોના વડા કે સિવનની ચર્ચા દુનિયા કરી રહી છે. તેમની કટિબદ્ધતા અને તેમની સમર્પણ ભાવનાની તમામ જગ્યાએ પ્રશંસા થઇ રહી છે. સિવન એ વખતે ભાવનાશીલ બની ગયા હતા જ્યારે વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી તેમનુ જોશ વધારે તેનુ ભાષણ પૂર્ણ કરીને જઇ રહ્યા હતા. એ વખતે ઇસરોના ચેરમેન સિવન વડાપ્રધાનને ભેંટીને અત્યંત રડી પડ્યા હતા. વડાપ્રધાને તેમને ખાસ્સીદાર સુધી સાત્વના આપી હતી. સિવન છેક સુધી મોદીને મુકવા માટે ગયા હતા. સિવનની કુશતાની નોંધ સમગ્ર દુનિયા લઇ રહી છે. એક ખેડુત પરિવારથી દેશની સૌથી મોટી સ્પેસ એજન્સીના ચીફ બનવા સુધીની તેમની સફર પણ તમામ માટે પ્રેરણાસમાન છે. તેમનાથી બોધપાઠ લઇને તમામ યુવા પેઢી આગળ વધી શકે છે. એક સમય એવો હતો જ્યારે તેમની પાસે પહેરવા માટે શુઝ પણ ન હતા. વર્ષ ૧૯૮૨માં ઇસરો જોઇન કરનાર સિવનનુ જીવન સંઘર્ષની વચ્ચે સફળતાની અતુટ કથા રજૂ કરે છે. જે તમામ માટે પ્રેરણા સમાન છે. તમિળનાડુના કન્યાકુમારી જિલ્લાના સરક્કલવિલઇ ગામના એક સામાન્ય ખેડુતના પુત્ર કૈલાસાવડિવુ સિવન આજે ભારતની સ્પેસ એજન્સી ઇસરોના ચેરમેન છે. તેમના નેતૃત્વમાં જ તાજેતરમાં જ ભારતે પોતાના મહત્વકાંક્ષી મિશન ચન્દ્રયાન-૨ને લોંચ કરવામાં સફળતા મેળવી હતી. સિવનનુ શરૂઆતી શિક્ષણ એક સરકારી સ્કુલમાં થયુ હતુ. જ્યા તમિળમાં અભ્યાસ કરવામાં આવે છે. નાગરકોઇલના એસટી હિન્દુ કોલેજમાંથી ગ્રેજુએશન થયા બાદ સિવને વર્ષ ૧૯૮૦માં મદ્રાસ ઇન્સ્ટીટ્યુટ ઓફ ટેકનોલોજી (એમઆઇટી)માંથી એરોનોટિકલ એન્જિનિયરિંગમાં અભ્યાસ પૂર્ણ કર્યો હતો. ત્યારબાદ આઇઆઇએસીમાંથી વર્ષ ૧૯૮૨માં એન્જિનિયરિંગમાં માસ્ટર્સ ડિગ્રી હાંસલ કરી હતી. વર્ષ ૨૦૦૬માં સિવાને આઇઆઇટી બોમ્બેમાંથી એરોસ્પેસ એન્જિનિયરિંગમાં પીએચડીની ડિગ્રી મેળવી હતી. ખુબ ઓછા લોકોને આ બાબતની માહિતી છે કે સિવન પોતાના પરિવારમાં ગ્રેજુએટ થનાર પ્રથમ વ્યક્તિ છે. તેમના ભાઇ અને બે બહેનો ગરીબીના કારણે અભ્યાસ પૂર્ણ કરી શક્યા નથી. સિવાને પોતે કહ્યુ છે કે જ્યારે તેઓ કોલેજમાં હતા ત્યારે તેઓ પોતે ખેતીમાં પિતાની મદદ કરતા હતા. આ જ કારણસર તેઓએ નજીકની કોલેજમાં પ્રવેશ લીધો હતો. જ્યારે તેઓએ બીએસસીમાં ૧૦૦ ટકા નંબરો મેળવ્યા ત્યારે તેઓએ તેમની વિચારધારા બદલી નાંખી હતી. સિવાન કહે છે કે બાવપણમાં તેમની પાસે શુઝ ન હતા અને સેન્ડલ પણ ન હતા. તેઓ શુઝ વગર જ ફરતા હતા. પોતાના વસ્ત્રોના સંબંધમાં સિવાન કહે છે કે તેઓ કોલેજમાં ધોતી પહેરતા હતા. તેઓએ પ્રથમ વખત પેન્ટ એ વખતે પહેરી હતી જ્યારે એમઆઇટીમાં પ્રવેશ લેવા માટે પહોંચ્યા હતા. સિવાને વર્ષ ૧૯૮૨માં ઇસરોમાં સામેલ થયા બાદ એક પછી એક સિદ્ધી મેળવી લેવાની શરૂઆત કરી હતી.ઇસરોના ચેરમેન બનતા પહેલા જાન્યુઆરી ૨૦૧૮ સુધી વિક્રમ સારાભાઇ સ્પેસ સેન્ટરના ડિરેક્ટર તરીકે હતા. ક્રાયોજેનિક એન્જિન , પીએસએલવી, જીએસએલવી અને આરએલવી પ્રોગ્રામના કારણે તેમના યોગદાનના કારણે તેમને ઇસરોના રોકેટમેન તરીકે પણ કહેવામાં આવે છે. સિવાનને તમિળમાં ક્લાસીકલ ગીત સાંભળવાનુ પસંદ છે. તેમની ફેવરીટ ફિલ્મ તરીકે સુપરસ્ટાર રાજેશ ખન્નાની આરાધના છે. ખાલી સમયમાં તેઓ ખેતીમાં મદદ કરતા હતા. જ્યારે તેઓ વીએસએસસીના ડિરેક્ટર તરીકે હતા ત્યારે તિરુવનંતપુરમમાં પોતાના ગાર્ડનમાં ગુલાબની અનેક જાતિના છોડ લગાવ્યા હતા. હવે બેંગલોરમાં તેમને સમય મળતો નથી. સિવાનની સમગ્ર લાઇફ તમામ માટે એક પ્રકારથી પ્રેરણા સમાન છે. તેમના નેતૃત્વમાં ઇસરોએ અનેક સિદ્ધી મેળવી છે.

~ શ્રી નૂતન સૌરાષ્ટ્ર

ભારતના ચન્દ્રયાન-૨ના લોંચ પહેલા આ વર્ષે એપ્રિલ મહિનામાં જ ઇઝરાયેલ દ્વારા પણ પોતાના સ્પેસક્રાફ્ટ બેરેશીટ ચન્દ્ર પર મોકલ્યુ હતુ. જો કે ઇઝરાયેલના આ મિશનને પણ સફળતા મળી ન હતી. સ્પેસક્રાફ્ટ લેન્ડ કરતી વેળા જ ક્રેશ થઇ ગયુ હતુ. આ ઇઝરાયેલનુ પ્રથમ પ્રાઇવેટ ફંડ સ્પેશક્રાફ્ટ રહ્યુ હતુ. ઇઝરાયેલની એક નોન પ્રોફિટ કંપનીએ આ સ્પેસક્રાફ્ટને લોંચ કરીને ભારે ચર્ચા જગાવી હતી. અમેરિકાની એક કંપની આર્ક મિશન ફાઉન્ડેશન પણ આની સાથે જોડાઇ હતી. મિડિયા રિપોર્ટમાં કહેવામાં આવ્યુ હતુ કે આ દુનિયાના પ્રથમ ખાનગી ચન્દ્ર અભિયાન પૈકી રહેતા તેના પર દુનિયાની નજર હતી. આ અભિયાનમાં જો સફળતા મળી હોત તો રશિયા, અમેરિકા, ચીન બાદ ઇઝરાયેલ ચન્દ્ર પર યાન ઉતારનાર ચોથુ દેશ રહ્યુ હોત. ઇઝરાયેલ એરોસ્પેસ ઇન્ડસ્ટ્રીઝના અંતરિક્ષ વિભાગના અધિકારી ઓફેર ડોરોન કહી ચુક્યા છે કે ચન્દ્રની સપાટી પર યાન ક્રેશ થઇ ગયુ હતુ. ડોરોને કબુલાત કરતા કહ્યુ હતુ કે અંતરિક્ષ યાન ટુકડા ટુકડા થઇને પોતાની ઉતરાણની જગ્યાએ કાટમાળમાં ફેરવાઇ ગયુ હતુ. એમ માનવામાં આવી રહ્યુ છે કે યાનના એન્જિનમાં ટેકનિકલ ખામી સર્જાયા બાદ તેના બ્રેકિંગ સિસ્ટમમાં ખરાબી થઇ ગઇ હતી. આ ચન્દ્રની સપાટી પરથી ૧૦ કિલોમીટરના અંતરે હતુ. એ વખતે પૃથ્વી સાથે તેનો સંપર્ક તુટી ગયો હતો. જેથી ચન્દ્રની સપાટી પર દુર્ઘટનાગ્રસ્ત થઇ ગયુ હતુ. ઇઝરાયેલના સ્પેસક્રાફ્ટ બેરેશીટને જ્યારે ચન્દ્ર પર મોકલી દેવામાં આવ્યુ ત્યારે તેમાં એક ખાસ પ્રકારના પેકેજનો પણ પ્રયોગ કરવામાં આવ્યો હતો. આ ખાસ વ્યવસ્થનુ નામ લ્યુનર લાઇબ્રેરી એટલે કે ચન્દ્રની લાયબ્રેરી રાખવામાં આવ્યુ હતુ ઓર્ક મિશન ફાઉન્ડેશને બેરેશીટ પર તેને ગોઠવીને રવાના કરવામાં આવ્યુ હતુ. સંગઠનનો મુખ્ય ઉદ્ધેશ્ય માનવ ઇતિહાસને ચન્દ્ર પર સુરક્ષિત કરવાનો હતો. ચન્દ્રની લાયબ્રેરીમાં માનવ ઇતિહાસની સાથે જોડાયેલા કેટલાક સાધનો જેમ કે ત્રણ કરોડ પાનામાં માનવ ઇતિહાસ, માનવીના ડીએનએ સેમ્પલ અને હજારો ડિહાઇડ્રેડટેડ ટારટીગ્રેડસ હતા.

~ શ્રી નૂતન સૌરાષ્ટ્ર

વિક્રમ ના લેન્ડિંગના મિનિટો પહેલા જ ઇસરોના મિશન કન્ટ્રોલમાં સન્નાટો છવાઇ ગયો હતો. થોડાક સમય પહેલા સુધી મિશન કન્ટ્રોલ રૂમમાં વાતાવરણ ખુબ રોમાંચક અને ઉત્સુક તેમજ ખુશીનુ હતુ. આશા એવી પ્રબળ રીતે મજબુત થઇ રહી હતી કે મુન મિશન તેના સ્થળ સુધી પહોંચી જશે. પરંતુ છેલ્લી ઘડીએ એવુ બન્યુ કે વિક્રમ ચન્દ્રને સ્પર્શ કરવાથી વંચિત રહી ગયુ હતુ. એ વખતે કેટલાક લોકોએ વિચાર્યુ હતુ કે થ્રસ્ટની કમીના કારણે આ સ્થિતી સર્જાઇ છે. જો કે છેલ્લા પળમાં કેટલીક ઘટના બની હતી. ઇસરોના એક વૈજ્ઞાનિક માને છે કે લેન્ડિંગના સમય પર વધારે પ્રમાણમાં થ્રસ્ટના કારણે આ સમસ્યા સર્જાઇ ગઇ છે. ઇસરોના એક વૈજ્ઞાનિક ે કહ્યુ છે કે પહેલા અમે વિચારી રહ્યા હતા કે એક થ્રસ્ટરથી કમ થ્રસ્ટ મળવાના કારણે આવુ બન્યુ છે. પરંતુ કેટલાક પ્રાથમિક નિરપીક્ષણ કર્યા બાદ એવુ લાગુ રહ્યુ છે કે એક થ્રસ્ટર પર આશા કરતા પણ વધારે થ્રસ્ટ લગાવવામા ંઆવતા આ સ્થિતી સર્જાઇ છે. થ્રસ્ટર શુ છે તે અંગે વૈજ્ઞાનિકો કહે છે કે એક થ્રસ્ટર કોઇ અંતરિક્ષ યાનમાં લાગેલા એક સ્મોલ રોકેટ એન્જિન હોય છે. તેની મદદથી સ્પેસક્રાફ્ટના ઉંડાણ માર્ગમાં ફેરફાર કરવામાં આવે છે. અથવા તો તેની ઉંચાઇ વધારે અથવા તો ઓછી કરવામાં આવે છે. એમ તો ઇસરોએ સામાન્ય રીતે ખુલાસો કરતા કહ્યુ છે કે ડેટામાં મુલ્યાંકનની કામગીરી ચાલી રહી છે. જો કે એક વૈજ્ઞાનિકે કહ્યુ હતુ કે વિક્રમના લેગ્સને રફબ્રેકિંગ દરમિયાન હોરિજોન્ટલમાં રહેવાની જરૂર હતી. ફાઇન બ્રેકિંગથી પહેલા લેન્ડિંગ સરફેસ પર વર્ટિકલ લાવવાની જરૂર હતી. એ વખતે થ્રસ્ટ જરૂર કરતા વધારે થઇ ગયુ હશે જેથી વિક્રમ પોતાના રસ્તાને ભટકીને અન્યત્ર જતુ રહ્યુ હતુ. આ સ્થિતી એવી જ પ્રકારની છે જ્યારે કોઇ કારને તેજ ગતિથી ચલાવવામાં આવ્યા બાદ એકાએક બ્રેક લગાવી દેવામાં આવે છે. જેથી બેલેન્સ બગડી જાય છે. ચન્દ્રથી ૩૦ કિલોમીટરના અંતર પર પોતાની સપાટી પરથી નીચે ઉતરતી વેળા વિક્રમે ૧૦ મિનિટ સુધી શાનદાર રફ બ્રેકિંગ હાંસલ કરી હતી. આનુ વેગ ૧૬૮૦ મીટર પ્રતિ સેકન્ડથી ૧૪૬ મીટર પ્રતિ સેકન્ડ થઇ ગયુ હતુ. ઇસરોના ટેલીમેન્ટ્રરી, ટ્રેકિંગ એન્ડ કમાન્ડ નેટવર્ક પર જોઇ શકાતુ હતુ કે વિક્રમ પોતાના નિર્ધારિત પથથી સહેજ હટી ગયુ હતુ. ત્યારબાદ સંપર્ક તુટી ગયો હતો. લેન્ડર સરળ રીતે ઉતરી રહ્યુ હતુ. લેન્ડરે સફળ રીતે રફ બ્રેકિંગ તબક્કાને પૂર્ણ કરવામાં સફળતા પણ મેળવી હતી.

~ શ્રી નૂતન સૌરાષ્ટ્ર

ચન્દ્રયાન-બેની અધુરી સફળતા રહી હોવા છતાં વિશ્વભરમાં ભારતીય વૈજ્ઞાનિકોએ ડંકો વગાડી દીધો છે. દુનિયાભરમાં ભારતીય વૈજ્ઞાનિકોની કુશળતા, તેમની ક્ષમતા અને કટિબદ્ધતાની પ્રશંસા થઇ રહી છે. બ્રિટન, અમેરિકા, રશિયા અને દુનિયાના અન્ય દેશો પણ ભારતના આ સાહસની પ્રશંસા કરી ચુક્યા છે. દેશના કરોડો લોકો દેશના વૈજ્ઞાનિકોની કુશળતા પર ગર્વ કરી રહ્યા છે. કરોડો ભારતીય લોકો માની રહ્યા છે કે ચન્દ્રયાન-૨ મિશન સંપૂર્ણપણે નિષ્ફળ રહ્યુ નથી. આશા હજુ જીવંત છે. સમગ્ર મિશનમાં માત્ર પાંચ ટકા જેટલુ નુકસાન થયુ છે. ઓર્ટિબર અપેક્ષિત યોજના મુજબ કામ કરી રહ્યુ છે. ચન્દ્રની નજીક પહોંચ્યા બાદ વિક્રમ લેન્ડરની સાથે અંતિમ ક્ષણોમાં ઇસરોનો સંપર્ક તુટી જતા દેશવાસીઓના મન ભારે થઇ ગયા હતા. જો કે મનોબળ આના કારણે અનેક ગણુ મજબુત થઇ ગયુ છે અને હવે પછી આ જ મિશનને ભારત સફળતાથી પાર પાડશે તેમ તમામ ભારતીય લોકો નક્કરપણે માની રહ્યા છે. સાથે સાથે ઇસરોના વૈજ્ઞાનિકો આ મિશનને સફળ કરશે તેમ કરોડો ભારતીયોને વિશ્વાસ છે. અમેરિકા, બ્રિટન અને દુનિયાના દેશો ભારતના આ સાહસી મિશનની ભારે પ્રશંસા કરી રહ્યા છે. કરોડો ભારતીય લોકોના ચન્દ્ર પર સ્પર્શ કરવાના સપનાને પૂર્ણ કરવા ભારતીય વૈજ્ઞાનિકો તૈયાર છે. ૨૨મી જુલાઇના દિવસે સફળતાપૂર્વક ચન્દ્રયાન-૨ને લોંચ કરવામાં આવ્યા બાદ કરોડો ભારતીય લોકોની ચન્દ્ર પર ઉતરાણ કરવાને લઇને ઉત્સુકતા સતત વધી રહી હતી. લોન્ચ થયા બાદ ૪૮ દિવસ પછી અને ૩૮૮૪૦૦ કિલોમીટરની સફર કર્યા બાદ ચન્દ્રના હજુ સુધી નહીં જોવામાં આવેલા દક્ષિણ ધ્રુવ અથવા તો સાઉથ પોલ પર સોફ્ટ લેન્ડિંગ કરવા માટે વિક્રમ લેન્ડર છેલ્લી ઘડીએ આગળ વધી રહ્યુ હતુ. ઇસરોના બેંગલોર સેન્ટર ખાતે આ ઐતિહાસિક દિવસ અનેે ક્ષણના સાક્ષી બનવા માટે વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી પણ ૭૦થી વધારે બાળકો સાથે ઉપસ્થિત હતા. ઇસરોના વૈજ્ઞાનિકો, એન્જિયરો અને અન્ય સ્ટાફની જોરદાર હાજરી હતી. વિક્રમ લેન્ડર ઇસરોની અપેક્ષા મુજબ આગળ વધી રહ્યુ હતુ. ચન્દ્ર પર ઉતરાણ કરવાથી માત્ર ૨.૧ કિલોમીટરના અંતરે વિક્રમ લેન્ડર રહ્યુ હતુ. એ જ વેળા વિક્રમ લેન્ડર સાથે અંતિમ ક્ષણોમાં ઇસરોનો સંપર્ક તુટી ગયો હતો. આની સાથે જ ખુશીનુ વાતાવરણ એકાએક નિરાશામાં બદલાઇ ગયુ હતુ. સંપર્ક તુટી ગયા બાદ વિક્રમ લેન્ડર તરફથી ઇસરોને કોઇ પણ પ્રકારના સિગ્નલો હજુ સુધી મળ્યા નથી. ડેટામાં નિરીક્ષની કામગીરી ચાલી રહી છે પરંતુ હજુ સુધી ડેટા મળ્યા નથી. ભારતના મુન મિશનને બ્રેક વાગી હોવા છતાં આ પ્રોજેક્ટ પણ આગળ વધનાર છે પરંતુ તેમાં તમામ વધારે ધ્યાન આપવામાં આવનાર છે. મોડી રાત્રે બરોબર ૧-૫૫ વાગે વિક્રમ લેન્ડર ચન્દ્રની સપાટી પર સ્પર્શ કરનાર હતુ. જો કે છેલ્લી ઘડીએ સંપર્ક કપાયો હતો. આની સાથે જ ઇસરોના વૈજ્ઞાનિકો ફાઇન બ્રેકિંગ ફેઝ વેળા નિરાશ દેખાયા હતા. દેશના કરોડો લોકો ચન્દ્ર મિશનને ટીવી પર નિહાળી રહ્યા હતા. સંપર્ક તુટી ગયા બાદ ઇસરોના ડિરેક્ટર કે શિવન હતાશ ચહેરા સાથે મોદી પાસે પહોંચી ગયા હતા. તેમને ઘટનાક્રમ અંગે માહિતી આપતા કહ્યુ હતુ કે સર સોરી, ચન્દ્રયાન-૨ સાથે આપણો સંપર્ક તુટી ગયો છઠે તમામ કોમ્યુનિકેશન નેટવર્ક ઠપ થઇ ગયુ છે. ડેટામાં તપાસ કરવામાં આવી રહી છે. ક્યાં ત્રુટિ રહી ગઇ છે તેમાં ચકાસણી કરવામાં આવી રહી છે. ત્યારબાદ તમામ વૈજ્ઞાનિકોમાં વાતચીત ચાલતી રહી હતી. ભારતનુ મિશન સંપૂર્ણપણે નિષ્ફળ રહ્યુ નથી. ૯૭૮ કરોડ રૂપિયાના ખર્ચ સાથે મુન મિશનને લઇને ભારે ઉત્સુકતા જોવા મળી રહી હતી. એક વર્ષનુ આયુષ્ય ધરાવનાર ઓર્ટિબર ચન્દ્રની અનેક તસ્વીરો મોકલી શકે છે. ઇસરોના સેન્ટરનો સંપર્ક છેલ્લી ઘડી સુધી રહેલો હતો. જ્યારે ફાઇન બ્રેકિંગ ફેજમાં અમે હતા ત્યારે એકાએક તકલીફ પડી હતી. ચન્દ્રયાન-૨માં પૂર્ણ અને અપેક્ષિત સફળતા મળી નથી પરંતુ આ મિશન ૯૫ ટકા સુધી સફળ રહ્યુ છે. દુનિયાભરમાં ભારતીય વૈજ્ઞાનિકો અને ઇસરોની કુશળતાની નોંધ લેવામાં આવી છે. અમેરિકા, બ્રિટન, ફ્રાન્સ સહિતના દેશોના લોકો અને અખબારો કહી રહ્યા છે કે ઇસરોની સફળતા શાનદાર છે. તેમાં કહેવામાં આવ્યુ છે કે લેન્ડર સાથે સંપર્ક તુટી જવાની બાબત ભારતના અંતરિક્ષ કાર્યક્રમ માટે એક ફટકો ચોક્કસપણે છે પરંતુ હજુ તમામ બાબતો ખતમ થઇ નથી. તમામ લોકો જાણે છે કે ભારતે ચન્દ્રયાન-૨ની સાથે પણ આર્બિટર ચન્દ્ર પર પહોંચાડી દીધુ હતુ.આ વખતે આર્બિટર વધારે આધુનિક છે. ઇસરોના પૂર્વ વડા જી. માધવન નાયર પણ કહી ચુક્યા છે કે ચન્દ્રયાન-૨ દ્વારા ૯૫ ટકા ઉદ્ધેશ્યોને હાંસલ કરવામાં આવી ચુક્યા છે. અત્રે નોંધનીય છે કે ૨૨મી જુલાઇના દિવસે ભારતીય સ્પેસ એજન્સી ઇસરોએ ચંદ્રયાન-૨ની સફળ લોન્ચિંગની સાથે જ એક નવો ઇતિહાસ રચી દીધો હતો. લોન્ચિંગ બાદ ચંદ્રની સપાટી ઉપર ઉતારવાના સૌથી મોટા મિશનની શરૂઆત થઇ ગઇ હતી. એક પછી એક પડકાર સફળ રીતે પાર પડી રહ્યા હતા. ચંદ્રયાન-૨ શ્રીહરિકોટાના લોંચ સ્થળથી ચંદ્ર સુધીની ત્રણ લાખ ૮૪ હજાર કિલોમીટરની યાત્રા ઉપર નિકળી ગયા બાદઇસરોએ પોતાનો ડંકા વધાર્યો હતો. સ્વદેશી ટેકનિકથી નિર્મિત ચંદ્રયાન-૨માં કુલ ૧૩ પેલોડ રાખવામાં આવ્યા હતા. આઠ ઓર્બિટરમાં ત્રણ પેલોડ લેન્ડર વિક્રમ અને બે પેલોડ રોવર પ્રજ્ઞાન હતા. લેન્ડર વિક્રમનું નામ ભારતીય અંતરિક્ષ કાર્યક્રમ જનક ડો. વિક્રમ સારાભાઇના નામ પર રાખવામાં આવ્યુ હતુ.

~ શ્રી નૂતન સૌરાષ્ટ્ર

૪૧૦૦ માઇલ્સ લાંબી નદીઓનું પાણી, પૃથ્વીના દસમા ભાગની જીવસૃષ્ટિ અને કુલ ૨૦ ટકા ઑક્સિજન આપનારા એમેઝોનના જંગલમાં લાગેલી આગ માટે કેમ હજુ આપણે જોઈએ એટલા ચિંતિત નથી એ સવાલ બહુ અગત્યનો છે. વાસ્તવમાં જેને ‘ગ્લોબલ ઈમરજન્સી’ જાહેર કરવી જોઈએ એવી આ પરિસ્થિતિ માણસજાતિનું આયુષ્ય ઘટાડી રહી છે, અને છતાં આપણે સૌ મૂંગા મોઢે ખેલ જોઈ રહ્યા છીએ.ઑગસ્ટના અંતમાં સોશિયલ મીડિયા પર ચારેકોર એમેઝોનના જંગલોમાં લાગેલી આગના દ્રશ્યો ફરી વળ્યા. ખાસ કરીને વિદેશી અકાઉન્ટ્‌સમાં! અલબત્ત, મારી આજની વાત ભારતીયો માટે શર્મસાર પુરવાર થઈ શકે, પરંતુ એ બાબત પર ફોકસ કરવું જ નથી, કારણકે એમેઝોનના જંગલ અને બ્રાઝિલની રાજગાદી પરથી રમાઈ રહેલા રાજકારણ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવું આ ક્ષણની આવશ્યકતા છે. સોશિયલ મીડિયા પર આપણે શું પોસ્ટ કર્યુ અને શું નહીં એની ક્ષુલ્લક ચર્ચા કે વાદ-વિવાદો કરવાને બદલે સીધા મુદ્દા પર આવીએ એ જ બહેતર છે.આમ તો જંગલોને કાપી ત્યાં ખેતી કરવાલાયક જમીન ઊભી કરવાની પ્રવૃત્તિઓ કંઈ નવી નથી. એક ચોક્ક્‌સ દાયરામાં રહીને આવી મંજૂરીઓ આપવી એ પણ કાયદેસર જ છે, પરંતુ બ્રાઝિલના પ્રમુખ બન્યા બાદ જેર બોલ્સોનારોએ જે પ્રકારે એમેઝોનના જંગલોને બાળી નાખવાની મંજૂરીઓ આપી છે એ ચિંતાજનક બાબત બની ગઈ છે. ઑગસ્ટ મહિનાના છેલ્લા અઠવાડિયે એમેઝોનના જંગલોનો ઘણો વિસ્તાર ભડભડ બળતો હોવાની સેટેલાઇટ તસ્વીરો આપણી સામે આવી. ઘણાને થયું હશે કે જંગલમાં દાવાનળ ફાટી નીકળે એમાં શું મોટી વાત છે? એક મિનિટ સાહેબ! પહેલા તો એ સમજી લો કે આ કોઈ દાવાનળ નથી. હવાના સૂસવાટાને કારણે સૂકા ઝાડ-પાન ગરમી પકડી લે અને ભડકે બળે એવી કોઈ કુદરતી ઘટના અહીં નથી બની.એમેઝોનના જંગલોમાં પહેલેથી જ ભેજનું પ્રમાણ ખૂબ જ વધારે છે. ત્યાંનું વાતાવરણ અત્યંત ભીનું અને નીચા તાપમાનવાળું છે. એટલે દાવાનળની ઘટના અહીં જ્વલ્લે જ જોવા મળે છે, પરંતુ માણસ જાતે જ જંગલોમાં આગ લગાડીને જમીન ખાલી કરી, એના પર ખેતી કરે અથવા અન્ય કોઈ ગેરકાયદેસર ધંધો શરૂ કરી દે એ પ્રકારની ઘટનાઓ ત્યાં વધી ગઈ છે.જાન્યુઆરી, ૨૦૧૯થી અત્યાર સુધીમાં કુલ ૭૩,૦૦૦ વખત એમેઝોનના જંગલમાં આગ લાગી હોવાની પુષ્ટિ સેટેલાઇટ તસ્વીરોમાં થઈ છે.

ખુદ બ્રાઝિલિયન રહેવાસીઓનો દાવો છે કે જેર બોલ્સોનારો પ્રમુખ બન્યા ત્યારબાદ એમણે જંગલોનો સફાયો કરી નાખવાની પ્રવૃત્તિઓને વેગવંતી બનાવી છે. તેઓ જમીનને ખેતી માટે ઉપયોગમાં લેવાના ચક્કરમાં પૃથ્વી માટે પ્રાણવાયુ સમાન સૌથી અગત્યના એવા એમેઝોનના જંગલોનો કચ્ચરઘાણ કાઢી રહ્યા છે.જાણીને આશ્ચર્ય થશે, હજુ આજે પણ એમેઝોનના જંગલોમાં ૧૦ લાખ આદિવાસીઓ વસવાટ ધરાવે છે. લગભગ ૩૦ લાખ જેટલા જીવજંતુ, પ્રાણી, પશુ માટે એ જંગલ એમનો આશરો છે. આગને લીધે મૃત્યુ પામેલા એ જીવોની તસ્વીર જુઓ તો અરેરાટી છૂટી જાય! આખો દા’ડો ખાવાનું ગળે ન ઊતરે. અને એવું નથી કે એમેઝોનની આગ ફક્ત એકાદ-બે દેશોને જ અસર કરી રહી છે! બ્રાઝિલ ઉપરાંત બોલિવિયા, પ્વેરૂ, એક્વુઆડોર, કોલંબિયા, વેનેઝુએલા, ગુયાના, સરિનેમ અને ફ્રેન્ચ ગુઆના જેવા વિકાસશીલ દેશો પર પણ ગંભીર પ્રમાણમાં દુષ્પ્રભાવ પાડી રહી છે.વિસ્તારની દ્રષ્ટિએ જોવા જઈએ તો, ૧.૪ અબજ એકરનો ભૂ-ભાગ ધરાવતું એમેઝોનનું જંગલ એવડું મોટું છે કે વિશ્ર્‌વના સૌથી વધુ વિસ્તાર ધરાવતાં દેશોની યાદીમાં નવમા ક્રમ પર બિરાજી શકે! જે લગભગ ૯૦ થી ૧૪૦ અબજ મેટ્રિક ટન જેટલો કાર્બન ડાયોક્સાઇડ વાયુ શોષીને માણસજાતને પ્રાણવાયુ પૂરો પાડી રહ્યો છે. આ બધી જ મહત્ત્વની વિગતોને નજરઅંદાજ કરીને બોલ્સોનારો હાલ પોતાના મનોરંજનમાં પડ્યા છે. દુનિયાના સવાલો સામે પોતાના ઉદ્ધત જવાબો આપીને મૂર્ખામી પ્રદર્શિત કરી રહ્યા છે.

થોડા દિવસો પહેલા આયોજિત થયેલી ‘જી-૭ સમિટ’નો મુખ્ય મુદ્દો આ જ હતો. મોટા મોટા દેશોએ સામે ચાલીને બ્રાઝિલને આર્થિક સહાય કરવાની પહેલ કરી. એમણે ૨૦ મિલિયન પાઉન્ડ જેટલી માતબર રકમ એમેઝોનના જંગલમાં લાગેલી આગને કાબૂમાં લાવવા માટે બ્રાઝિલ માટે ફાળવી આપી. બોલ્સોનારોએ શું કર્યુ? પોતાના અભિમાનમાં ચકચૂર થઈને ધડ દેતાંક આ સહાયનો સ્વીકાર કરવાની મનાઈ ફરમાવી દીધી. પાછું ગર્વભેર મીડિયામાં હાલ તેઓ સ્ટેટમેન્ટ આપતા ફરે છે કે, એમેઝોનની આગને નિયંત્રણમાં લાવવા માટેના પ્રયાસોમાં અમારી સરકાર સફળ રહી છે, ધીરે ધીરે પરિસ્થિતિ કાબૂમાં આવી રહી છે; અમારા તરફથી બીજા કોઈ દેશોએ ચિંતા કરવાની કોઈ જ આવશ્યકતા નથી. જી-૭ સમિટ દ્વારા ફાળવવામાં આવેલા નાણાંનો ઉપયોગ યુરોપમાં નવા જંગલો ઊભા કરવા માટે કરવો જોઈએ એમ હું માનું છું!’ એમના આવા વિધાન સાંભળીને સોશિયલ મીડિયા યુઝર્સ અને પર્યાવરણપ્રેમીઓ એમને કાનમાંથી કીડા ખરી પડે એવી ગાળો આપી રહ્યા છે, જે યોગ્ય જ છે! આખા પૃથ્વીના આયુષ્ય સામે પ્રશ્ર્‌નાર્થચિહ્ન મુકાઈ જાય એવી ઘટના બની હોય ત્યારે આ માણસ આટલી નફ્ફટાઈ કેવી રીતે દાખવી શકે એ મનોચિકિત્સક માટે કોયડો છે.આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે અનુભવેલા દબાણને લીધે તાજેતરમાં બોલ્સોનારોએ જાહેરાત કરી છે કે આગામી ૬૦ દિવસો સુધી જંગલોમાં કોઈ પ્રકારની આગ નહીં લગાડી શકાય. જંગલોને બાળી એમાંથી ખેતીલાયક જમીન બનાવવાની પ્રક્રિયાને ૬૦ દિવસો પૂરતો વિરામ આપવામાં આવશે. બોલ્સોનારોનું માનવું છે કે આમ કરવાથી જે દુર્ઘટના ઘટી છે, જે નુકસાન થયું છે એને કાબૂમાં લાવી શકાશે. અફસોસ! એમના આ ફરમાન બાદ પણ ઉપગ્રહોએ લગભગ ૪૦૦૦ જેટલી આગ પકડી પાડી છે. એમેઝોનના જંગલોમાં અલગ અલગ સ્થળોએ બોલ્સોનારોના આદેશનું ઉલ્લંઘન કરીને ત્યાંના સ્થાનિક લોકો હજુ પણ પોતાનો સ્વાર્થ સાધી રહ્યા છે. આ બાજુ, બોલ્સોનારો પણ ફરમાન બહાર પાડ્યા બાદ જાણે પોતાની ફરજ પૂરી કરી દીધી હોય એમ, તમામ ગેરકાયદેસર પ્રવૃત્તિઓ પરત્વે આંખ આડા કાન સેવી રહ્યા છે.એમેઝોનના જંગલોમાં આગ લાગવાથી આખા ગ્રહ પર શું ખતરો મંડરાઈ રહ્યો છે એવો પ્રશ્ન પણ અહીં ઘણાં વાંચકોના મનમાં ઉદ્ભવતો હશે. વિજ્ઞાન કહે છે, અગર જંગલોનો નાશ થશે તો કાર્બન ડાયોક્સાઇડનું શોષણ અને ઑક્સિજનનું ઉત્સર્જન ઓછું થશે, જેના પરિણામે ગ્લોબલ વોર્મિંગ અને ગ્રીનહાઉસ ઇફેક્ટ પણ વધશે. ફળસ્વરૂપ, પૃથ્વીનું વાતાવરણ ડામાડોળ થશે. સમગ્ર ગ્રહના તાપમાનમાં વધારો થતાં વરસાદનું પ્રમાણ ઘટતું જશે અને બાફ વધતો જશે. અલ્ટીમેટલી, પૃથ્વી એક અગનગોળો બની જશે. અલબત્ત, આ બધું નજીકના ભવિષ્યમાં નહીં થાય, પરંતુ આપણી આવનારી પેઢી આ તમામ સમસ્યાઓનો એક પછી એક સામનો કરશે અને એમના પૂર્વજોને ઉન્નત મસ્તકે નહીં પણ પૃથ્વીને બરબાદ કરનારા હત્યારાઓ તરીકે જોશે! છેલ્લે, જતી વેળાએ એક આઘાતજનક વાત! દર મિનિટે એમેઝોનના જંગલનો ફૂટબોલના એક આખા ગ્રાઉન્ડ જેટલો વિસ્તાર, બળીને ખાખ થઈ રહ્યો છે ક્ષણે, ક્ષણે!

~ શ્રી નૂતન સૌરાષ્ટ્ર

આપણને બધાને વાત કરવી ગમે એવો જો કોઈ વિષય હોય તો એ છે ‘ભવિષ્ય’ની વાતો. દરેક માણસને જુદા જુદા કારણોસર પોતાનું, પોતાના કુટુંબનું, પોતાની કંપનીનું, દેશનું, સમાજનું અને આખી દુનિયાનું ભવિષ્ય જાણવાની તાલાવેલી રહેવાની જ! આની પાછળનું સાયકોલોજીકલ કારણ એ છે કે ભવિષ્ય જાણનાર માણસ બીજા સામાન્ય માણસો કરતા વધુ સાચા નિર્ણયો લઇ શકતો હોવાનો ભ્રમ હોય છે આપણને. હા, ભવિષ્ય જાણી લેવાથી મુશ્કેલીઓ દૂર થઇ જશે એવી માન્યતાને ભ્રમ જ ગણવી જોઈએ.

જો વિશ્વાસ ન આવતો હોય તો મહાભારતમાં સહદેવના પાત્રની મનોઃસ્થિતિનો અભ્યાસ કરી જોજો. ખેર, ભવિષ્ય જાણવાની આપણી અદમ્ય ઈચ્છાને કારણે ફૂટપાથિયા જ્યોતિષીથી માંડીને શેરબજારમાં લિસ્ટીંગ પામેલી કોર્પોરેટ કંપનીના માંધાતાઓ સુધીના લોકો આપણને ઉજ્જવળ ભવિષ્યની વાતો કરી કરીને ઠગી જતા હોય છે!

વિજ્ઞાન અને ટેકનોલોજીનું ક્ષેત્ર પણ આ પરિસ્થિતિમાંથી બાકાત નથી. દસ, પચીસ કે પચાસ વર્ષ પછીની દુનિયા કેવી હશે? ગોર્ડન મૂરના નિયમને આધારે શું ભવિષ્યનો સમાજ સંપૂર્ણપણે રોબો-સંચાલિત હશે? શું ભવિષ્યમાં આપણે ગ્લોબલ વોર્મિંગ પર કાબૂ મેળવી લઈશું? બહુ ગવાયેલી ટેકનોલોજીકલ સિંગ્યુલારિટીની થિયરી વાસ્તવિક બનશે? પ અને બધાને રસ પડે એવી વાત, શું ભવિષ્યની કાર હવામાં ઉડશે?ઠરેલ બુદ્ધિના વૈજ્ઞાનિકોનો એક બહુ મોટો વર્ગ એવું માને છે કે સ્વપ્ન જોવા સારી બાબત છે, પરંતુ ટેકનોલોજીના ઓવરડોઝને કારણે આપણને હાથવગી લાગતી કેટલી બાબતો હકીકતમાં જોજનો દૂર છે. ઓટોમોબાઈલ ટેકનોલોજીનો જ દાખલો લો. હાલમાં કાર બનાવતી કંપનીઝ જાત-જાતના સંશોધનો દ્વારા કાર જર્નીને વધુ ઝડપી અને વધુ સલામત-આરામદાયક બનાવવા માટે કટ્ટર સ્પર્ધા કરી રહી છે.

એરબેગ્સની ગણના ‘પેસીવ સેફ્ટી સિસ્ટમ’માં થાય, કેમકે તેઓ અકસ્માત થયા બાદ તમારો બચાવ કરે છે. પરંતુ મર્સિડીઝ કંપની કારના તળિયે જે એરબેગ મૂકવાની છે, એ ‘એક્ટિવ સેફ્ટી સિસ્ટમ’ કહેવાશે. કારના સેન્સર્સ દ્વારા જેવો મેસેજ મળશે કે અકસ્માત થવા જઈ રહ્યો છે, કે તરત સ્પેશિયલ ફ્રિક્શન કોટિંગવાળી આ એરબેગ કારના તળિયાના ભાગે ખૂલશે, જે રોડ સાથે ઘર્ષણ ઉભું કરીને કારની ગતિ ધીમી પાડશે. એટલું જ નહિ પણ આ એરબેગને કારણે કાર લગભગ ૮ સેન્ટીમીટર જેટલી ઊંચકાઈને જમીનથી અધ્ધર થઇ જશે! આ એરબેગને પરિણામે ‘હાર્ડ બ્રેકિંગ’ સમયે ગાડીની સ્પીડ ઘટાડવામાં મોટી મદદ મળશે. કદાચ અનિવાર્ય ગણાતો અકસ્માત ટાળી શકાય એમ પણ બને!

~ શ્રી નૂતન સૌરાષ્ટ્ર

ચંદ્ર પર જીવન હોવાની શક્યતા નથી પણ સૂક્ષ્મ જીવન હોઈ શકે છે, કારણ કે ત્યાં પાણીના સ્ટ્રેસીસ મળ્યાં છે. તેની સપાટી પાસે પદાર્થ ગરમ થતો હોવાથી પાતળું એક મિલીમીટરનું વાયુમંડળ રચે છે. ચંદ્રના ઉલ્કાકુંડોમાં ધૂમકેતુઓ ખાબકે છે. ધૂમકેતુમાં જીવનરસ હોય છે. તેથી ચંદ્રના ઉલ્કાકુંડમાં સૂક્ષ્મ જીવન સંભવી શકે. હવે જ્યારે ચંદ્ર પર વિકસિત જીવનની શક્યતા નથી તો વિજ્ઞાનીઓની મંગળ પર જીવન છે કે નહીં તેની તપાસ કરી રહ્યા છે, ચંદ્ર પછી તરત જ બીજો ટારગેટ મંગળ છે. મંગળ પૃથ્વીથી સરાસરી સાડાસાત કિલોમીટર દૂર છે. તે નાનો ગ્રહ છે અને રંગે લાલ છે. કારણ કે તેમાં લોખંડના ક્ષારો છે જે મંગળને લોખંડના કાટનો લાલ રંગ પ્રદાન કરે છે. મંગળને લાલ રંગ હોવાથી ભૂતકાળમાં લોકો મંગળને લડાઈનો દેવતા માનતા. ૧૮૭૭ના ઓગષ્ટ મહિનામાં એઝાફ હોલે મંગળના બે નાના નાના ઉપગ્રહો શોધી કાઢ્યા તેનાં અંગ્રેજી નામો ફોબોઝ અને ડાઈમોઝ રાખવામાં આવ્યા છે. મંગળની નજીકનો ઉપગ્રહ ધીરે ધીરે તૂટતો જાય છે, જે મંગળના પાંખાં વલયો બનાવે છે. મંગળ પૃથ્વીની કક્ષાની બહાર હોઈ તે પૃથ્વી પરથી જોતાં ઘણી વાર વક્ર ગતિ દેખાડે છે, તેથી લોકો ગભરાય છે. લોકો મંગળ, મંગળ ગ્રહ હોવા છતાં તેને અમંગળ માને છે. તે લોકોનું અજ્ઞાન છે. મંગળનો દિવસ પૃથ્વીના દિવસ જેવડો જ લાંબો ૨૪ કલાકનો છે. તેની ધરી પૃથ્વીની માફક ર૪ અંશે ઝૂકેલી છે. સૂર્યની પરિક્રમા કરતાં મંગળને બે વર્ષ લાગે છે. મંગળનું એક વર્ષ પસાર થતાં પૃથ્વીના બે વરસ પસાર થાય છે. જો મંગળ પર માનવી જન્મે અને તે રપ વર્ષનો થાય તો પૃથ્વી પર માનવી પચાસ વર્ષના થઈ જાય છે.

મુસ્લિમ બિરાદરોની હીજરી સંવત ચંદ્રને આભારી હોવાથી તેનું વર્ષ નાનું છે અને તેથી હિન્દુ કેલેન્ડર પ્રમાણે તેની વય વધતી જાય છે. પૃથ્વી સૂર્યની બે પરિક્રમા કરી રહે છે તે સમય દરમિયાન મંગળ સૂર્યની એક જ પરિક્રમા પૂરી કરે છે. આમ મંગળનું વર્ષ લાંબું છે, પૃથ્વીના વર્ષ કરતાં અડધું. મંગળ પર તેથી ઋતુઓ પૃથ્વી પર ઋતુઓના સમયથી બમણા સમયની હોય છે.મંગળ પર સતત ધૂળની ડમરીઓ ઊડે છે. અને તેનું આકાશ તેથી ગુલાબી-રાતા-પીળા રંગનું હોય છે. ઉનાળામાં ત્યાં મોટી ડમરીઓ ઊડે છે. મંગળ પર પહાડો પૃથ્વી પરના પહાડો કરતાં ત્રણ ગણા વધારે ઊંચા છે, કારણ કે મંગળનું ગુરુત્વાકર્ષણ પૃથ્વીના ગુરુત્વાકર્ષણ કરતાં ત્રણ ગણું ઓછું છે. જે ગ્રહનું ગુરુત્વાકર્ષણ ઓછું ત્યાં વસ્તુની ઊંચાઈ વધારે હોય છે, તેવો કુદરતનો નિયમ છે. મંગળ પરનો ઓલિમ્પસ મોન્સ નામનો પહાડ એવરેસ્ટ કરતાં ત્રણ ગણો ઊંચો છે.

ચંદ્ર પર પણ પહાડો વધારે ઊંચાઈ ધરાવે છે. મંગળ પર વિશાળ કેન્યન છે. મંગળ પરથી સૂર્ય નાની તકતી દર્શાવે છે. મંગળના ચંદ્ર રાતે નાનાં નાનાં બિન્દુઓ જેવાં દેખાય છે. જ્યારે તે રાત્રિ આકાશમાં હોય ત્યારે તે દૃશ્યમાન થાય છે. મંગળીઓ છોકરો અને મંગલી છોકરી એ લોકોમાં પ્રવર્તતું અજ્ઞાન છે.મંગળ પર પાતળું વાયુમંડળ છે તે પૃથ્વીના વાયુમંડળથી સો ગણું પાતળું છે. તેમાં કાર્બનડાયોક્સાઈડ વાયુ છે. ત્યાં ઉષ્ણતામાન ઘણું નીચું રહેતું હોવાથી ત્યાં કાર્બનડાયોક્સાઈડ બરફ થઈ ગયો છે. મંગળના ધ્રુવ પ્રદેશો પર કાર્બનડાયોક્સાઈડના બરફો દૂરબીનમાંથી દેખાય છે. મંગળ પૃથ્વી પરથી જોતાં વક્રગતિ કરતો દેખાય છે. હકીકતમાં માયા છે. તે વક્રગતિ કરતો જ નથી. તે તો માત્ર સાપેક્ષ ગતિને લીધે એવું દેખાય છે. પણ લોકો મંગળ વક્રગતિ કરતો દેખાતો હોવાથી તેને અમંગળ ગ્રહ માને છે.મંગળનું દૂરબીનમાંથી પ્રથમ દર્શન કરનાર મિલાનનો ગીઓવાની સિયાપરેલી હતો. તેણે મંગળના જે રેખા ચિત્રો પ્રકાશિત કર્યાં તેમાં મંગળ પર નેટવર્ક દેખાડી હતી. આ ચિત્રો જોઈ અમેરિકી ધનાઢ્ય રાજકારણી પર્સીવલ લોવલને ખૂબ જ પ્રેરણા મળી.

તેણેે મંગળનો અભ્યાસ કરવા ન્યુ મેક્સિકોના કલાગસ્ટાફમાં ટેકરી પર પૂરી વેધશાળા સ્થાપી, જે માર્સ હિલથી ઓળખાય છે. તેણે મંગળનેા તેના સારા એવા મોટા દૂરબીનથી અભ્યાસ કર્યો અને જાહેર કર્યું કે સિયાપરેલીએ મંગળ પર જે નેટવર્ક જોઈ હતી તે મંગળ પર મંગળવાસીઓએ મંગળના ધ્રુવપ્રદેશમાંથી પાણી લાવવા ખોદેલી નહેરો છે. મંગળ પર મંગળવાસીઓ રહે છે. તેથી લોકો ત્યારે માનતાં થઈ ગયા હતા કે મંગળ પર માણસો વસે છે. ઘણા તો માનતા થયાં હતાં કે તેઓ દૂરબીનથી આપણને જુએ છે અને ક્યારે પણ તેઓ પૃથ્વી પર ચઢાઈ કરશે. પૃથ્વીવાસીઓ મંગળવાસીઓથી ડરવા લાગ્યા હતાં. એવામાં એમ.જી. વેલ્સે ‘વોર ઓફ ધ વર્લ્ડ’ નામની નવલકથા લખી, જેમાં મંગળવાસીઓ પૃથ્વી પર ચઢાઈ કરે છે એવી વાત અને તેનું વર્ણન કરેલું એક રેડિયો પ્રોડ્યુસરે.

આ કથા પરથી રેડિયો પ્રહસન બનાવ્યું અને સવારમાં જ્યારે એ બ્રોડકાસ્ટ થયું ત્યારે તેમાં આવતા શબ્દો ભાગો, ભાગો મંગળવાસીઓ પૃથ્વી પર ચઢી આવે છે. તે સાંભળી અમેરિકામાં લોકો ગભરાઈ ગયા હતા અને ઘરની બહાર દોડી આવ્યા હતાં. કેટલાક તો ઘરમાં સંતાઈ ગયા હતાં. હકીકતમાં તે રેડિયો બ્રોડકાસ્ટ હતું. લોકોએ માની લીધું કે તે સરકાર તરફથી સૂચના છે.અમેરિકીયાનો ચંદ્ર પર ઊતર્યાં અને તપાસ કરી કે ચંદ્ર પર કોઈ જીવન નથી. તો પછી સૂર્યમાળામાં બીજે જીવન છે કે નહીં તે માટે બીજી જગ્યા કઈ રહી? મંગળ જ તો પૃથ્વીની કક્ષાની બહાર મંગળ પરિક્રમા કરે છે. અમેરિકી નાસાએ ૧૯૭૨માં એમઈઆર યાનને પ્રાથમિક નિરીક્ષણ કરવા મંગળ પર મોકલ્યું.

૧૯૭૬માં માનવવિહોણા બે અંતરીક્ષયાનો વાઈકિંગ-૧ અને વાઈકિંગ-ર મંગળ પર ઊતર્યા. તેમાં પ્રયોગશાળા હતી અને રોબોટ-હાથ હતો. આ રોબોટ હાથે મંગળની માટી ખોદી અને પ્રયોગશાળામાં આપી. પ્રયોગશાળાએ દર્શાવ્યું કે મંગળની માટીમાં કોઈ સેન્દ્રિય પદાર્થો નથી. એનો અર્થ એમ થાય કે મંગળ પર કોઈ જ પ્રકારનું જીવન નથી. આ જાણી વિજ્ઞાનીઓ હતાશ થઈ ગયાં. તેમને હતું કે ચંદ્ર પર જીવન નથી અને હવે મંગળ પર પણ જીવન નથી. તેમ છતાં વિજ્ઞાનીઓ આ માનવા તૈયાર ન હતા.વાઈકિંગના મંગળ ઉતરાયણ વખતે બહુ રસપ્રદ પ્રસંગ બન્યો. વાઈકિંગ-૧ને બનાવતા કરોડો રૂપિયા ખર્ચાયા, તેને બનાવતા બે વરસ લાગ્યાં. તેને સફળતાપૂર્વક છોડવામાં આવ્યું તેને સતત એક વર્ષ મંગળ સુધી પહોંચાડવા ચલાવવામાં આવ્યું, તે મંગળની કક્ષામાં પ્રવેશ્યું. મંગળની નજીક જઈ તેને પેરાસૂટ વડે વાઈકિંગ-૧નો મંગળ પર ડ્રોપ કર્યું. વાઈકિંગ-૧ મંગળ પર ઊતર્યું, પણ મંગળથી તેની ઊંચાઈ ૩૦ ફૂટ રહી ત્યારે તે ત્યાં જ અટકી ગયું, હેંગ થઈ ગયું. અંતરિક્ષમાં અટકી ગયું કેમે કરતાં તે મંગળ પર ઊતરે જ નહીં.

નાસાના વિજ્ઞાનીઓને આશ્ચર્ય થયું કે વાઈકિંગ છેક મંગળની ભાગોળે આવીને કેમ હેંગ થઈ ગયું. આખી રાત બધાએ ચકાસ્યું, એકોએક યંત્રો તપાસ્યા.એરકન્ડિશન્ડમાં તેઓ પરસેવે રેબ-ઝેબ થઈ ગયાં તો પણ ફોલ્ટ મળ્યો નહીં. સવાર પડતાં તો તેમના મોઢાં કાળા થઈ ગયાં. હવે તો તેમને આ બાબત જાહેર કરવી જ પડે, તેના વગર છૂટકો જ નહીં. અમેરિકાના પ્રમુખને પણ જણાવવું પડે. ત્યાં પછી તેમને ક્લીક થયું કે પ્રોજેક્ટમાં એવો સોફ્ટવેર રાખવામાં આવ્યો છે કે જ્યાં વાઇકિંગ-૧ ઊતરે ત્યાં ઉલ્કાકુંડ ન હોવો જોઈએ. જો એ જમીન પર ઉલ્કાકુંડ હોય તો વાઈકિંગ ત્યાં ઊતરે નહીં. તો વિજ્ઞાનીઓએ જોયું કે જ્યાં વાઈકિંગ હેંગ થઈ ગયું હતું અને જ્યાં તે ઊતરવાનું હતું ત્યાં નીચે ઉલ્કાકુંડ છે. તેમને પછી તેમની ભૂલ સમજાઈ અને વાઈકિંગને ૧૫૦ મીટર દૂર ક્ષિતિજની સમાંતરે લઈ ગયાં. વાઈકિંગે તરત જ સૂચનાનો અમલ કર્યો. તે ક્ષિતિજને સમાંતર ૧૫૦ મીટર ગયું. ત્યાર પછી નાસાના વિજ્ઞાનીઓને તેને મંગળની જમીન પર ઊતરવાનો આદેશ આપ્યો કે તરત જ વાઈકિંગ-૧ સડસડાટ મંગળની જમીન પર ઊતરી ગયું. નાસાના વિજ્ઞાનીઓ ત્યારે ચિચિયારી કરી ઊઠ્યાં. આમ વિજ્ઞાનમાં અને અંતરીક્ષ ખેડાણમાં આવા શ્ર્‌વાસ ઊંચા થઈ જાય તેવા પણ પ્રસંગો બને છે જે છેવટે આનંદમાં પરિણમે છે.વાઇકિંગ પછી અમેરિકી અને રુસી વિજ્ઞાનીઓએ લગભગ અડધો ડઝન અંતરીક્ષયાનો મંગળ પર ઉતારવા કે મંગળની પરિક્રમા કરવા મોકલ્યા. બધા જ નિષ્ફળ નીવડ્યા.નાસાના વિજ્ઞાનીઓના અંતરીક્ષ ખેડાયણ ફંડમાં પણ જબ્બર કાપ આવી ગયો. તેમણે હવે પહેલા જે યાનો મોકલેલા તેના જે વધારાના સ્પેરપાર્ટ પડ્યા હતા તેમાંથી એક અંતરીક્ષયાન બનાવ્યું, જેનું નામ માર્સ પાથફાઈન્ડર રાખવામાં આવ્યું.એક વર્ષ પછી એ યાન હેમખેમ મંગળ પર ઊતર્યું. માર્સ પાથફાઈન્ડર અંતરીક્ષયાને અંતરીક્ષ ખેડાણમાંથી આખી બાજી જ પલટી નાખી.

~ શ્રી નૂતન સૌરાષ્ટ્ર

રામાયણમાં પુષ્પક વિમાનની વાત છે. રાવણનો ભાઈ કુબેર- વિશ્વકર્મા, મોટો શિલ્પી અને એન્જિનિયર હતો. તેણે પુષ્પક વિમાન બનાવેલું. એ વિમાનની કરામત એવી હતી કે તેમાં જેટલા પ્રવાસીઓએ બેસવું હોય તેટલું તે મોટું થાય. છેને રસપ્રદ વાત? રાવણે પછી તેના ભાઈ પાસેથી એ વિમાન છિનવી લીધેલું અને તેની મદદથી તેણે સીતાનું હરણ કરેલું. જ્યારે ૧૪ વર્ષનો વનવાસ સમાપ્ત થયો અને લંકાને જીતીને અને રાવણને મારી રામ પાછા ફરતા હતા ત્યારે રામે લંકાની ગાદી પર બેસાડેલા વિભીષણે રામને વિનંતી કરી કે આપ પગપાળા અયોધ્યા પાછા ફરશો તો કેટલો સમય જશે. માટે આપણે બધા- રામ, લક્ષ્મણ, જાનકી, હનુમાનજી, વિભીષણ, સુગ્રીવ વગેરે પુષ્પક વિમાનમાં બેસી અયોધ્યા જઈએ. સંજોગો જોઈને રામે વિભીષણની તે વિનંતી સ્વીકારી.હવે જ્યારે એ બધાં પુષ્પક વિમાનમાં બેસી અયોધ્યાનો પ્રવાસ કરતા હતાં ત્યારે નીચેથી કેરળ પ્રદેશ પસાર થતો હતો. રામે સીતાને કહ્યું નીચે જે પ્રદેશ જાય છે તેનું સૌન્દર્ય જો. આમ કહીને રામે કેરળનું, તેની નદીઓનું, કેરળના સમુદ્રકાંઠાનું અને નાળિયેરીના વનોનું વર્ણન કર્યું. આ વર્ણન વાલ્મીકિ રામાયણમાં છે.કાલિદાસે મેઘદૂતમાં મેઘને, સંદેશવાહક દૂત બનાવી તેની પ્રિયતમા પાસે રામટેકથી હિમાલયમાં મોકલે છે. કાલિદાસે રામટેકથી હિમાલય સુધીનું વર્ણન પણ અક્ષરશઃ સાચું છે. આ બધી કથાઓ કેટલી સાચી અને કેટલી ખોટી એ મગજને ચકરાવે ચઢાવે છે. આ બધી કથાઓ કદાચ સાચી છે અને સાચી ન હોય તો પણ તેની કલ્પના ખરેખર ગજબ કહેવાય. આ બધી કથાઓએ અંતરિક્ષયુગને વાસ્તવિક બનાવવામાં જબ્બર યોગદાન આપ્યું છે તેમાં તો બધા જ સહમત થશે.નાસા હવે ઈન્ટરનેશનલ સ્પેશ સ્ટેશનની ફરતે એવા મોડયુલ મુકશે જે તેમાં રહેલા જનાવાળા અંતરિક્ષ વીરોની સંખ્યા પ્રમાણે વિસ્તરશે. આ પુષ્પક વિમાન તેમાં કેટલા માણસો પ્રવાસ કરવાનાં છે તે પ્રમાણે વિસ્તૃત થતું હતું તેની જ વાત છેને?ભારદ્વાજ ઋષિએ આખેઆખું વિમાનશાસ્ત્ર રચ્યું છે. તે વાંચી સમજવાની અને આત્મસાત્‌ કરવાની જરૂર છે. તેના લખાણને આજના વિજ્ઞાન સાથે સરખાવવું જરૂરી છે. આ પરથી એટલું તો સિદ્ધ થાય કે આપણા પૂર્વજોના માઈન્ડમાં અંતરિક્ષ ઉડ્ડયન હતું.આજે કૃત્રિમ વરસાદની વાત અને અણુ ક્ષેપકાસ્ત્રોની વાત આપણા રામાયણ, મહાભારત અને પુરામોમાં જે બાણ મારી વરસાદ કરાતો કે અગ્નિ પેદા થતો તેવી વાતો છે. સુદર્શનચક્ર માનવીને મારી પોતાની જગ્યાએ આવી જતું કે ત્રિશૂળની વાત ખરેખર રસપ્રદ અને સાચી ન મનાય તેવી છે પણ તેમાં તથ્ય તો છે, ને આજના વિજ્ઞાને દર્શાવ્યું છે કારણ કે કૃત્રિમ વરસાદ વરસાવી શકાય છે. અંતરિક્ષમાં અગ્નિબાણ ફેંકી શકાય છે. સૌ કૌરવો, પાંચ પાંડવોના જન્મની કથા સંજયની ચાલતા મહાભારત યુદ્ધની લાઈવ કોમેન્ટ્રી આપવાની વાત વગેરે કથાઓને વિજ્ઞાને આજે સાબિત કરી છે. તે કલ્પનાઓ હોય તો પણ મહાન છે. ભીમ એટલા બળથી બધા વસ્તુઓને અંતરિક્ષ ફેંકતો કે તે વસ્તુઓ પાછી આવી જ નથી. આ બાબતને પણ વિજ્ઞાને આજે ટેકો આપ્યો છે કે એવું બની શકે. પલાયનગતિથી અંતરિક્ષમાં ફેંકેલી વસ્તુ કદી પાછી આવે નહીં.વિષ્ણુ ભગવાનનું વાહન ગરુડ અને કાર્તિકેયનું મોર. તો થાય કે શું આ બધા પક્ષીઓ આવા કાર્યો કરી શકે ખરાં? આજના રોકેટો અને અંતરિક્ષયાનો આવા કાર્યો કરે છે, દેવો વિમાનમાં આવતા જતા, નારદ મુનિ દુનિયામાં ફરતો. આવી કથાઓએ જ અંતરિક્ષ યુગને વાસ્તવિક બનાવવામાં ચાવીરૂપ ભાગ ભજવ્યો છે. આવા અંતરિક્ષ યુગનો ઈતિહાસ અત્રે આપણે વર્ણવીશું. તો બાંધી લો સીટબેલ્ટ આપણે અંતરિક્ષમાં પ્રસ્થાન કરીએ છીએ.પ્રાચીન સમયમાં લોકો પથ્થરને અંતરીક્ષમાં ફેંકતા તો તે જરૂર પાછો આવતો. તેથી તેઓ માનતાં કે અંતરીક્ષમાં ગયેલી વસ્તુ પૃથ્વી પર પાછી આવે જ છે. પ્રાચીન સમયમાં લોકો ચંદ્રને દેવતા માનતા. ૧૬૧૦માં ગેલિલિયોએ જ્યારે તેનું ટચુકડું દૂરબીન ચંદ્ર પર માંડ્યું, ત્યારે તે ચંદ્રના દૃશ્યને જોઈને અવાચક થઈ ગયો, અને બોલી ઊઠ્યો કે અહા હા ચંદ્ર તો પૃથ્વી જેવો જ છે. ત્યાં જમીન છે અને ખાડા-ટેકરા છે. સૌ પ્રથમ સત્તરમી સદીમાં જર્મન ખગોળશાસ્ત્રી જોહાનીસ કેપ્લરે અંતરિક્ષ યાનમાં એક સ્ત્રીને ચંદ્ર પર મોકલવાની કલ્પના કરેલી.તેમ છતાં પ્રશ્ર્‌ન એ હતો કે અંતરિક્ષમાં જવું કેમ? ચંદ્ર પર જાવું કેમ?સત્તરમી સદીના અંતમાં જ્યારે ન્યુટને ગતિનાં અને ગુરુત્વાકર્ષણના નિયમો આપ્યાં પછી તે સ્પષ્ટ બન્યું કે કોઈ પણ વસ્તુને પ્રતિ સેક્ધડની ૧૧.૨ કિલોમીટરની ઝડપથી અંતરિક્ષમાં ફેંકવામાં આવે તો તે પૃથ્વીના ગુરૂત્વાકર્ષણ બળને પાર કરી અંતરિક્ષમાં જાય છે, પછી પાછી ફરતી નથી. આ ગતિને વિજ્ઞાનીએ પલાયનગતિ- છટકગતિ કહે છે.

આ ૧૧.૨ કિલોમીટર પ્રતિ સેક્ધડની ગતિ નાનીસૂની નથી. લાગે કે ૧૧.૨ કિલોમીટરની ઝડપે એ નાનો આંકડો છે પણ તે પ્રતિ સેક્ધડ છે. કલાકની તે લગભગ ૪૦,૦૦૦ કિલોમીટર થાય. આવી પ્રચંડ ગતિ ઉત્પન્ન કરવી કેવી રીતે? આપણી ઝડપી રાજધાની ટ્રેઈન કલાકની ૧૩૦ કિલોમીટરની ગતિએ દોડે છે. જાપાન, ચીન અને ટ્રાન્સ વર્લ્ડલાઈન મેગ્લેવ ટ્રેઈન કલાકના ૫૦૦ કિલોમીટરની ગતિએ દોડે છે. શુદ્ધ પેટ્રોલ પર ચાલતાં વિમાનો કલાકના ૭૦૦, ૮૦૦ કિલોમીટર કે બહુ બહુ તો ૧૦૦૦ કિલોમીટરની ગતિએ દોડે છે. કલાકના ૪૦,૦૦૦ કિલોમીટરની ગતિ ઉત્પન્ન કરવી તે બહુ અઘરી વાત છે.માટે ન્યુટનની થીઅરી સાચી છે કે ખોટી એટલે કે પ્રતિ સેક્ધડની ૧૧.૨ કિલોમીટરની ગતિથી આપણે કોઈ વસ્તુને અંતરિક્ષમાં ફેંકીએ તો તે ખરેખર પાછી ન ફરે તેનો પ્રયોગ કરવો રહ્યો.સામાન્ય માણસ, સામાન્ય યંત્ર કે સામાન્ય ઈંધણ આટલી મોટી ગતિ ઉત્પન્ન કરી શકે નહીં. આવી જબ્બર ગતિ ઉત્પન્ન કરવા પ્રચંડ બળ જોઈએ, અને તે માટે વિશિષ્ટ ઈંધણ જોઈએ. અઢારમી સદીમાં પ્રશ્ર્‌ન ત્યારે એ હતો કે એવું ઈંધણ કયું હોય જે બાળવાથી આટલી જબ્બર ગતિ ઉત્પન્ન થાય? એવું ઈંધણ વિજ્ઞાનીઓ પાસે ત્યારે હતું નહીં. તેઓ તેની શોધમાં હતા. એમ એમ કરતાં ૧૮મી સદી ગઈ, ઓગણીસમી સદી ગઈ અને વીસમી સદી આવી.આજથી ૭૦૦૦ વર્ષ પૂર્વે અગસ્ત્સ મુનિ થઈ ગયા. તેમની પત્નીનું નામ લોપામુદ્રા હતું. અગસ્ત્ય ઋષિએ વેદોનું એક પ્રકરણ લખ્યું છે. તેમની પત્ની લોપામુદ્રા પણ મહાજ્ઞાની હતી. તેઓ વિંધ્ય પર્વતની પેલે પાર ઉત્તર પ્રદેશમાં આશ્રમ બાંધીને રહેતા હતાં. ભગવાન રામ, લક્ષ્મણ અને સીતા જ્યારે ચૌદ વર્ષના વનવાસમાં હતાં ત્યારે તેઓ અગસ્ત્ય મુનિના આશ્રમે મહેમાન બન્યાં હતાં. વિદુષી લોપામુદ્રાએ સીતાજીને ઉપદેશ આપેલો.અગસ્ત્ય મુનિનું શરીર ઘણું ભારે હતું. અગસ્ત્ય મુનિએ દક્ષિણ ભારતના લોકોમાં સંસ્કૃતિ, શિક્ષણ અને જ્ઞાન પ્રસરે તેવા વિચારે દક્ષિણમાં યાત્રા કરવાનો નિશ્ર્‌ચય કર્યો, પણ વચ્ચે વિંધ્ય પર્વત આવતો હતો. વિંધ્ય પર્વતને ઋષિએ પાછા ન ફરે ત્યાં સુધી ઊંચે નહીં વધવા વિનંતી કરી. વિંધ્યે ઋષિની તે વિનંતી માન્ય રાખી અને ઊંચે નહીં વધવાનું વચન આપ્યું. જોકે અગસ્ત્ય મુનિ કદી ફરી વિંધ્ય ઓળંગી ઉત્તર પ્રદેશમાં પાછા ફર્યા નહીં અને તેમના પાછલા જીવનમાં દક્ષિણ એશિયામાં જ રહ્યાં. સિલૉન, કોરિયા વગેરે દેશો ત્યારે વિશાળ ભારતના ભાગો હતા. ત્યાં તેમણે ભારતીય સંસ્કૃતિનો ફેલાવો કર્યો. આજે પણ દક્ષિણ કોરિયા વગેરે જગ્યાએ અગસ્ત્ય ઋષિની મૂર્તિઓ જોવા મળે છે. ઋષિ પાછા ફર્યા નહીં તેથી હાલ સુધી વિંધ્ય બિચારો ઊંચો થઈ શક્યો નથી. તેણે ઋષિની પાછા ફરવાની રાહ જોઈ પણ ઋષિ પાછા ફર્યા જ નહીં. આ ઘટનાને અગસ્ત્યના વાયદા કહેવામાં આવે છે. આપણે કોઈ વાયદો કરીએ અને તે પાળીએ નહીં, તેને અગસ્ત્યના વાયદા કહેવામાં આવે છે. તો આપણા મનમાં પ્રશ્ર્‌ન થાય કે શું ત્યારે વિંધ્ય પર્વત ઊંચો થતો હતો જેમ હાલમાં હિમાલય દર વર્ષે બે ઇંચ ઊંચો થતો જાય છે. તો બીજો પ્રશ્ર્‌ન એ થાય કે અગસ્ત્ય મુનિને તેની ખબર કેવી રીતે પડી હશે? તેમને વિંધ્ય ઊંચો થાય છે તેની ખબર હોય તો જ તે આવો વાયદો વિંધ્ય સાથે કરે ને? આ ખરેખર રસપ્રદ બાબત છે. વિંધ્ય પર્વત હવે ઊંચે ઊઠતો નથી તેની પાછળનું એક કારણ હવે તે અરવલ્લીના પર્વતો માફક દુનિયાનો સૌથી વૃદ્ધ, પ્રથમ જન્મેલો સૌથી મોટી વયનો પર્વત છે એટલે કદાચ તેની નીચેની આંતરખંડીય પાટો હવે કાર્યરત નહીં હોય. હિમાલય પર્વતમાળાની નીચેની પાટો અથડાય છે અને કાર્યરત છે તેથી હિમાલય દર વર્ષે બે ઇંચ ઊંચો થતો જાય છે. હકીકતમાં હિમાલયને પાંચ કરોડ વર્ષ પૂર્વે ખંડીય પાટોની અથડામણે જ જન્મ આપ્યો છે. હજુ પણ હિમાલયની નીચે પાટોની અથડામણ ચાલુ જ છે, જે દર વર્ષે હિમાલયને ઊંચો કરતી જાય છે. હિમાલયની ઊંચાઈ દર વર્ષે લેઝરથી માપવામાં આવે છે. હિમાલય છે ત્યાં પ્રાચીન સમયમાં મહાસાગર હતો. હિમાલય પર કેટલાય મરિન બાયોલોજીના ફોસીલ્સ મોજૂદ છે. અગસ્ત્ય ઋષિને વિંધ્ય પર્વત ઊંચો થતો જાય છે તે વાતની ખબર હતી તે જ આશ્ચર્યકારક છે. ઋષિના દક્ષિણ એશિયામાં સદ્ભાવના, સંસ્કાર અને શિક્ષણ પ્રસારવાના કાર્યની યાદમાં દક્ષિણ આકાશના પ્રકાશિત તારાને અગસ્ત્ય નામ આપવામાં આવ્યું છે. અગસ્ત્ય ઋષિએ વહાણમાં દક્ષિણ એશિયામાં કાર્ય કર્યું હતું. તેથી અગસ્ત્યનો તારો જે તારક સમૂહમાં છે તેનું નામ વહાણ તારામંડળ છે. અગસ્ત્યનો તારો આપણાથી ૯૦૦ પ્રકાશવર્ષ દૂર છે. અંતરીક્ષયાનો જે અંતરીક્ષમાં પ્રવાસ કરે છે તે અગસ્ત્યના તારાના સંદર્ભે પ્રવાસ કરે છે. તે અંતરીક્ષયાનોની દીવાદાંડી છે. તે ખૂબ જ દૂર અને તેજસ્વી છે માટે અંતરીક્ષયાનો તેની જગ્યા બરાબર દર્શાવે છે. ધ્રુવના તારાનું અંતર અગસ્ત્યના તારાના અંતરની સરખામણીમાં ઘણું ઓછું છે અને વળી તે તદ્દન ઝાંખો તારો છે. ધ્રુવનો તારો સ્થિર છે, કારણ કે તે પૃથ્વીની ધરીની સીધી રેખામાં છે. જોકે તેમ છતાં તે બરાબર પૃથ્વીની ધરી પર નથી. અગસ્ત્યનો તારો દક્ષિણ ગોળાર્ધની પૃથ્વીની ધરીથી સારા પ્રમાણમાં દૂર છે, તેમ છતાં તેને અંતરીક્ષયાનો દીવાદાંડી તરીકે લે છે. ભવિષ્યમાં ૧૧૦૦૦ વર્ષ પછી તે લગભગ દક્ષિણ ધ્રુવ તારો બનશે. મુંબઈ પરથી અગસ્ત્યનો તારો માર્ચ, એપ્રિલ, મેમાં દેખાય છે. તે નર-તુરંગ અને ત્રિશંકુ તારામંડળોની તદ્દન નજીક છે.બીજી એક પૌરાણિક કથા છે જે પણ આપણને વિચાર કરતા કરી મૂકે છે. જોકે આ બધી પૌરાણિક કથા છે, પણ વિચારવા જેવી ખરી. એક વખત લક્ષ્મીજી પાર્વતીજીને મળવા આવ્યાં. તેમણે પાર્વતીજીની સુંદર ઝૂંપડીની આજુબાજુ રાખના ઢગલેઢગલા જોયા. પાર્વતીજીને જોયાં તો તદ્દન સાદા વેશમાં, શરીર પર કોઈ આભૂષણ નહીં. પાર્વતીજીની હાલત જોઈને લક્ષ્મીજી ખિન્ન થઈ ગયાં. લક્ષ્મીજીએ પાર્વતીજીને કહ્યું, તું મારી નાની બહેન ગણાય અને તારી પરિસ્થિતિ બહુ કંગાળ છે. આપણે થોડા તોરમાં રહેવું જોઈએ. તું કહે તેટલો વૈભવ, સોનું, આભૂષણો હું તને આપું. ત્યારે પાર્વતીજીએ કહ્યું, અમારે કાંઈ પણ જોઈતું નથી. અમારો અપરિગ્રહનો સિદ્ધાંત છે. શંકર ભગવાન તો ત્યાગ, વૈરાગ્ય, જ્ઞાન અને કલ્યાણના દેવતા છે. પણ લક્ષ્મીજીના ખૂબ આગ્રહથી પાર્વતીજીએ પછી એ રાખના ઢગલેઢગલા પડ્યા હતા તેમાંથી ચપટી રાખ લઈ એક પાંદડામાં રાખી, પડીકી વાળી લક્ષ્મીજીને આપીને કહ્યું, મહાલક્ષ્મી આ પડીકીના વજન જેટલું સોનું આપશો તો વાંધો નહીં આવે. શંકર ભગવાન ક્રોધે નહીં ભરાય. હું તેમને તમારા આગ્રહની પણ વાત કરીશ, ત્યારે લક્ષ્મીજી મનમાં બોલ્યાં કે ગરીબનાં ભાગ્ય પણ ગરીબ જ હોય છે. મેં તેમને વૈભવ આપવાની વાત કરી તો તેણે જરા જેટલી પડીકીના વજન જેટલું જ સોનું માંગ્યું.

પછી તો લક્ષ્મીજી વૈકુંઠમાં ગયાં અને વજન-કાંટો લઈ તે ભસ્મની પડીકીના વજન જેટલા વજનનું સોનું તોળવા બેઠાં. થોડું પાંચ-દશ ગ્રામ સોનું ત્રાજવાના એક પલ્લામાં રાખ્યું અને બીજા પલ્લામાં પેલી ભસ્મની પડીકી રાખી, પણ પેલી પડીકી ઉપર આવી નહીં. તો લક્ષ્મીજીએ વધારે સોનું પહેલા પલ્લામાં રાખ્યું તોય તે ભસ્મની પડીકી ઉપર ન આવી. પછી તો બે-ત્રણ કિલો સોનું પ્રથમ પલ્લામાં રાખ્યું તો પણ તે ભસ્મની પડીકી ઉપર ન આવી. પછી લક્ષ્મીજીએ ત્રાજવું બદલ્યું અને મોટું ત્રાજવું લીધું. આમ ને આમ તેઓએ મોટું ને મોટું ત્રાજવું લઈ તે ભસ્મની પડીકીના વજન જેટલું સોનું તોળવા મથવા લાગ્યાં. પછી તો બ્રહ્માંડ જેવડું મોટું ત્રાજવું લઈ એક પલ્લામાં પૂરા બ્રહ્માંડનો વૈભવ અને બીજા પલ્લામાં પેલી નાની ભસ્મની પડીકી. તો પણ પેલી ભસ્મની પડીકી ઉપર ન આવી. લક્ષ્મીજી તો પરેશાન પરેશાન થઈ ગયાં. તેમને થયું કે કાંઈક કાચું કપાઈ ગયું છે, આ ભસ્મની પડીકી ઊંચી આવતી જ નથી. તે પછી પોતે પહેલા પલ્લામાં બેઠાં તો પણ પેલી નાની ભસ્મની પડીકીવાળું ત્રાજવું ઊંચે ન આવ્યું. ત્યાં વિષ્ણુ ભગવાનનો પ્રવેશ થયો. તેમણે કહ્યું, દેવીજી આ બધું શું ચાલી રહ્યું છે. નાનાંમોટાં હજારો ત્રાજવાં, આ વળી બ્રહ્માંડ જેવડો કાંટો, એક પલ્લામાં મહાલક્ષ્મી, તમારા સમેત બ્રહ્માંડનો વૈભવ અને બીજા પલ્લામાં આ કોઈ નાનકડી પડીકી? ત્યારે લક્ષ્મીજીએ રડતાં રડતાં આખી વાત વિષ્ણુ ભગવાનને કહી. ત્યારે વિષ્ણુ ભગવાન બોલ્યા, દેવી તમે જ્ઞાન, ત્યાગ, વૈરાગ્ય અને કલ્યાણને ધનથી તોળવા બેઠાં છો. આ તો હજુ આ ભસ્મની નાની પડીકી જ છે, શંકર ભગવાનના ઘરે તો રાખના ઢગલેઢગલા પડ્યા છે. જો પાર્વતીજીએ તેને આપ્યા હોત તો આપણું શું થાત? એમ કહી વિષ્ણુ ભગવાન લક્ષ્મીજીના પલ્લામાં બેઠા. ત્યારે છેક તે ભસ્મની પડીકી ઉપર આવી. વિષ્ણુ ભગવાને લક્ષ્મીજીને કહ્યું કે હવે આપણે બંને પણ શંકર ભગવાનના દાસ બની ગયાં છીએ. ચાલો જઈને પાર્વતીજીની માફી માગી આવીએ.તો પ્રશ્ર્‌ન થાય કે શું આવી ભારે ભસ્મ હોઈ શકે? હાલનું વિજ્ઞાન કહે છે કે હા, આટલી ભારે ભસ્મ હોઈ શકે. સૂર્ય જેવા તારાનો અંત શ્ર્‌વેતવામન તારાના રૂપમાં થાય છે. આ શ્ર્‌વેતવામન તારો એ તારાની રાખ છે. તારાના મૃત્યુ પછીની રાખ. તેનું ચમચીભર દ્રવ્ય હજારો ટન થાય છે. સૂર્ય કરતાં મોટા તારા મૃત્યુ પામે છે ત્યારે તે ન્યુટ્રોન તારાના રૂપમાં મૃત્યુ પામે છે. આ ન્યુટ્રોન તારા પણ તારાના મૃત્યુ પછીની રાખ જ છે. તેનું એક ચમચીભર દ્રવ્ય લઈએ તો તેનું વજન અબજો ટન થાય છે. ભયંકર મોટા તારાનું મૃત્યુ બ્લેકહોલના રૂપમાં થાય છે. આ બ્લેકહોલ તારાની રાખ જ છે જેનું વજન થઈ શકે નહીં.આમ બ્રહ્માંડમાં ભારે રાખ સંભવી શકે છે. આપણે કબ્રસ્તાન-સ્મશાનમાં જ જીવી રહ્યા છીએ. કોઈ પણ એવી જગ્યા નહીં હોય જ્યાં કોઈ વસ્તુનું મૃત્યુ ન થયું હોય. બ્રહ્માંડમાં પણ તારાઓનાં મૃત શરીરો-રાખ છે. શંકર ભગવાનનું રૂપક સમજવું બહુ કઠિન છે. તે કાળને જ પહેરીને બેઠા છે. શંકર ભગવાનની ભસ્મ બહુ જ વિચિત્ર છે.

~ શ્રી નૂતન સૌરાષ્ટ્ર

તા.૩૦

તમે તમારા સ્માટર્ફોન પર દસ્તાવેજો સ્કેન કરવા માટે કેમસ્કેનર એપ્લિકેશન ડાઉનલોડ કરી છે? જો હા, તો આ સમાચાર તમારા માટે ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. એન્ડ્રોઇડ યુઝર્સને હવે પછી પણ માલવેયર એપ્સની મુશ્કેલીમાંથી પસાર થવું પડે છે. આ વખતે પણ આવું જ કંઈક થયું છે. ઊંફતાયતિસુ કફબ અનુસાર, લોકપ્રિય દસ્તાવેજ સ્કેનીંગ એપ્લિકેશન કેમસ્કેનરને ગૂગલ પ્લે સ્ટોર પર કેટલીક સમસ્યાઓ મળી છે.

આ એપ્લિકેશનમાં કેટલાક ખતરનાક ફેરફારો કરવામાં આવ્યા છે, જે ફોનમાં એડને દબાણ આપી રહ્યા છે અને વપરાશકર્તાની સંમતિ વિના એપ્લિકેશનને ડાઉનલોડ કરી રહ્યા છે. ઈફળતભફક્ષક્ષયમિાં એક પ્રકારનું ટ્રોજન ડ્રોપર મળી આવ્યું છે. આની મદદથી હેકર્સ વપરાશકર્તાના સ્માટર્ફોનને નિશાન બનાવી શકે છે અને માલવેરથી સ્માટર્ફોનને નુકસાન પહોંચાડી શકે છે.

કેમસ્કેનરમાં મળેલા આ માલવેરની અસર ઘણા વપરાશકર્તાઓને થઈ શકે છે. આ કારણ છે કે તે એક લોકપ્રિય એપ્લિકેશન છે અને ઘણા લોકોએ તેને તેના સ્માટર્ફોનમાં ડાઉનલોડ કરી હશે. આ એપ્લિકેશનને થોડા સમય માટે ગૂગલ પ્લે સ્ટોર પરથી દૂર કરવામાં આવી હતી. તેની પાછળનું કારણ એ હતું કે માલવેરની મદદથી, આ એપ્લિકેશન વપરાશકર્તાઓના સ્માટર્ફોનને નુકસાન પહોંચાડી શકે છે. જો કે, ગૂગલ પ્લે સ્ટોર પર તેનું પેઇડ વર્ઝન અસ્તિત્વમાં છે.

~ શ્રી નૂતન સૌરાષ્ટ્ર

નવી દિલ્હી,તા. ૨૮

વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીના મહત્વકાંક્ષી ગગનયાન યોજના પર તેજી સાથે કામ ચાલી રહ્યુ છે. આ માનવયુક્ત અંતરિક્ષ ઉડાણ માટે ૨૦૨૨ના શરૂઆતી મહિના માટે ટાર્ગેટ લક્ષ્ય કરવામાં આવ્યા છે. ગગનયાન મિશન માટે પસંદગી પામનાર ૧૨ સંભવિત ભારતીય અંતરિક્ષ યાત્રી પૈકી ચારની પસંદગી રશિયા દ્વારા કરવામાં આવનાર છે. સાથે સાથે રશિયા જ આ ચાર લોકોને ટ્રેનિંગ પણ આપનાર છે. ટ્રેનિંગ કાર્યક્રમની શરૂઆત નવેમ્બર મહિનાથી કરવામાં આવનાર છે. આ કાર્યક્રમ ૧૫ મહિના સુધી ચાલનાર છે. આ મિશન પર ૧૦ હજાર કરોડ રૂપિયા ખર્ચ કરવામાં આવનાર છે. મિશનના નિર્ધારિત લક્ષ્યાંકોમુજબ ભારત પોતાના ત્રણ અંતરિક્ષ યાત્રીઓને પાંચથી સાત દિવસ માટે અંતરિક્ષમાં મોકલનાર છે. જ્યાં તેઓ જુદા જુદા પ્રકારના માઇક્રો ગ્રેવિટી ટેસ્ટને અંજામ આપનાર છે. રશિયન ્‌પેશ એજન્સી રોસ્કોમોસના મહાનિર્દેશક દિમિત્રા રોગોજિન અને ભારતના રાષ્ટ્રીય સુરક્ષા સલાહકાર અજિત દોભાલ વચ્ચે મોસ્કોમાં હાલમાં બેઠક યોજાઇ હતી. આ ગાળા દરમિયાન જુદા જુદા પાસા પર ચર્ચા કરવામાં આવી હતી. આ ગાળા દરમિયાન બંને પક્ષોએ મોસ્કો સ્થિત યુરી ગાગરિન કોસ્મોનોટ ટ્રેનિંગ સેન્ટરમાં ચાર ભારતીય અંતરિક્ષ યાત્રીઓને સ્પેશ મિશન માટે તૈયાર કરવાના મુદ્દા પર સહમતિ થઇ ગઇ હતી. ટ્રેનિંગ ખતમ થઇ ગયા બાદ ચારેય અંતરિક્ષ યાત્રી ભારતમાં પરત ફરશે. સાથે સાથે વર્ષ ૨૦૨૨માં લોન્ચિંગ પહેલા કેટલીક અન્ય તૈયારી પણ કરનાર છે.