~ શ્રી નૂતન સૌરાષ્ટ્ર

વિજ્ઞાનનાં ક્ષેત્રમાં જે કેટલીક થિયરીઓ વધારે ચર્ચાસ્પદ બની છે તેમાં ડાર્વિનની ઉત્ક્રાંતિની થિયરીએ સૌથી વધારે ચર્ચા જગાવી છે.આ થિયરીમાં એવું પ્રસ્થાપિત કરાયું હતું કે માનવી ધીરે ધીરે તેના માનવીય સ્વરૂપને પામ્યો છે અને તેમ થવામાં કરોડો વર્ષ લાગ્યા હતા.ડાર્વિને આ થિયરી આપી ત્યારથી તેનો વિરોધ થયો હતો.ડેવિડ અને વોલેસે પોતાના આ વાદને પ્રસ્થાપિત કરવામાં નેચરલ સિલકશનની થિયરી વિકસાવી હતી જેનો હંમેશથી વિરોધ થતો આવ્યો છે.

ગુરૂત્વાકર્ષણની થિયરી હોય કે ગ્રહોની ગતિની થિયરી હોય કોપરનિકસ, ન્યુટન અને કેપ્લરે તેને પ્રસ્થાપિત કરવા માટે ખાસ્સી મથામણ કરી હતી તે માટે તેમણે વર્ષો સુધી ડેટા એકત્ર કર્યો હતો.વિજ્ઞાનનાં વિશ્વમાં એ સદાયથી મનાતું આવ્યું છે કે કોઇપણ થિયરી કયારેય પત્થર પરની લકીર હોતી નથી તેમાં સુધારા વધારા થતા હોય છે અને ક્યારેક તો તેને સંપુર્ણપણે બદલવામાં પણ આવી છે કારણકે તે થિયરી જ્યારે પ્રસ્થાપિત કરાઇ હતી ત્યારે અને ત્યારબાદની પરિસ્થિતિઓ અને સંશોધનને કારણે તેમાં ફેરફાર થવાનું શક્ય બન્યું હતું.આ જ બન્યું છે ઉત્ક્રાંતિવાદ સાથે આજની ટેકનોલોજી અને સંશોધને એ પુરવાર કરવાનો પ્રયાસ કર્યો છે કે તે માત્ર એક થિયરી હતી.

થિયરીઓને પુરવાર કરવા માટે હંમેશા ફોસિલ્સનો ઉપયોગ કરાતો હોય છે જે જમીનની પેટાળમાંથી મળતા હોય છે પણ આ થિયરી મામલે એવું થયું છે કે ફોસિલનો રેકોર્ડ સંપુર્ણ ન હતો.ફોસિલ બનવા માટે સમયની સાથોસાથ પરિસ્થિતિ પણ મહત્વપુર્ણ હોય છે જો યોગ્ય પરિસ્થિતિ ન હોય તો ફોસિલ બની શકતા નથી આથી એ ગેરન્ટી કોઇ આપી શકતું નથી કે જે કંકાલ કે ફોસિલ્સ માનવીને મળ્યા હતા તે લાખ્ખો વર્ષથી સચવાયેલા પડ્યા હતા.ઉત્ક્રાંતિને પુરવાર કરનારા ફોસિલ્સની સંખ્યા પણ મર્યાદિત હતી.સમયાંતરે નવા નવા ઓર્ગેનિઝમ મળતા આવ્યા છે જે નવા ઉત્તરો તો આપે છે સાથોસાથ નવા પ્રશ્નોને પણ જન્મ આપે છે.આથી ઉત્ક્રાંતિનો વિરોધ કરનારા પણ જે ગેપ છે તેને આગળ ધરીને તેને માનવાનો ઇન્કાર કરે છે.ફયુચર્મા નામની એક એનિમેટેડ શ્રેણીમાં એ દર્શાવાયું છે કે દરેક સમયે નવી નવી જાતિઓનો જન્મ થયો છે જે પેલી ગેપને પુરવા માટે સક્ષમ હતી.

૧૯૭૩માં એકટ એન્ડ ફેક્ટસમાં એક લેખ પ્રસિદ્ધ થયો હતો જેમાં એ પ્રતિપાદિત કરવાનો પ્રયાસ થયો હતો કે મેથેમેટિકલી રીતે ઉત્ક્રાંતિને અશક્ય પુરવાર કરી શકાય તેમ છે.જો કે આ લેખ એટલો ખ્યાતિ પામ્યો ન હતો પણ તેમાં બાઇબલની ક્રિએશનની થિયરીને આગળ કરાઇ હતી.જો કે આ લેખનાં લેખક હેન્રી એમ મોરીસ પોતે પણ આ થિયરીને એટલી સારી રીતે સમજી શક્યા ન હતા.એક કોષીય જીવમાંથી માનવીની ઉત્ક્રાંતિને નકારવાનો પ્રયાસ કરાયો હતો.કોઇપણ વાદ કે થિયરીને પુરવાર કરવા માટે નિરીક્ષણ સૌથી મહત્વપુર્ણ બાબત છે કારણકે તે દ્વારા જ તમે કોઇ પણ બાબતને પ્રસ્થાપિત કરી શકો છે પણ ઉત્ક્રાંતિનાં મામલે એવું થઇ શક્યુ નથી એટલે તેને પ્રયોગશાળામાં પણ ટેસ્ટ કરી શકાઇ નથી.ઉત્ક્રાંતિને પ્રસ્થાપિત કરવાનો પ્રયાસ તો થયો હતો પણ એ વાત માત્ર એક ટાપુ પરની પ્રજાતિઓને ધ્યાનમાં રાખીને કરાયો હતો તેને આખી માનવજાત કે ધરતી પરની પ્રજાતિઓ પર કેવી રીતે લાગુ કરી શકાય તેવો પ્રશ્ન ત્યારે પણ ઉઠ્યો હતો અને આજે પણ એ પ્રશ્ન ઉઠી રહ્યો છે.આ પ્રકારનાં પ્રશ્નોને કારણે જ માઇક્રો ઇવોલ્યુશન અને મેક્રોઇવોલ્યુશન જેવા વાદનો જન્મ થયો હતો.મેક્રોઇવોલ્યુશન ફોસિલ રેકોર્ડને આધારે નિરીક્ષણ કરી શકાય તેમ છે પણ તેમાં લાંબો સમય લાગે છે.માઇક્રો ઇવોલ્યુશનમાં પ્રજાતિનાં રંગસુત્રોનાં પરિવર્તનને આધારે કોઇ વાત પુરવાર કરવાનો પ્રયાસ કરાય છે પણ તે વાત ટુંકાગાળા પુરતી મર્યાદિત છે.કીડાઓનું જીવન બહુ ટુંકાગાળાનું હોય છે આથી તેમને નિરીક્ષણ કરીને એ વાત પુરવાર થઇ શકે છે કે તેઓએ કઇ રીતે પેસ્ટીસાઇડસનો સામનો કરવાનું તંત્ર વિકસાવી લીધુ હતું અને તેમનાં ડીએનએમાં કેવું પરિવર્તન થયું હતું.આમ થવાને કારણે જ કીડાઓ પેસ્ટીસાઇડસનો સામનો કરવા માટે સક્ષમ બને છે.

થર્મોડાયનામિકસનાં બીજા લૉમાં કહેવાયું છે કે સમગ્ર બ્રહ્માંડ એક એકાંતિક તંત્ર ધરાવે છે અને તે સમયાનુસાર વિકસિત થાય છે તેમાં એ પણ કહેવાયું છે કે આ પરિવર્તન કયારેય નકારાત્મક હોતા નથી.જો કે આ સિદ્ધાંતનો જ્યારે ઉત્ક્રાંતિને નકારવામાં ઉપયોગ થાય છે ત્યારે એ વાત સમજાય છે કે તેઓ આ સિદ્ધાંતને જ મુળ રીતે સમજી શક્યા નથી.દલીલોમાં કહેવાય છે કે જીવંત કોષ રસાયણમાંથી જન્મ પામ્યા નથી અને બહુકોષીય જીવન પ્રોટોજોઆમાંથી તેની જટિલતાને કારણે ઉત્ક્રાંત થયું નથી.આ જ પ્રકારની ગેરસમજ સ્નોફલેકસમાં પણ લાગુ કરવાનો પ્રયાસ થાય છે જે પોતે એક જટિલ તંત્ર ધરાવે છે.પણ એ વાત સમજવા જેવી છે કે આપણી પૃથ્વી એ પ્રતિબંધિત સિસ્ટમ ધરાવતી નથી તેના પર સુર્યનાં કિરણો અસર કરનાર પરિબળ છે જે જીવનને વિકસાવે છે.આ સુર્યનાં કિરણો જ અહી સંતુલન સાધનાર પરિબળ બની રહે છે આથી થર્મોડાયનામિકસનાં સિદ્ધાંતોને ઇવોલ્યુશનને નકારવા માટે કે તેને પ્રસ્થાપિત કરવા માટે ઉપયોગમાં લઇ શકાય નહી.

જો કે એ હકીકત છે કે માનવી વાનરમાંથી ઉત્ક્રાંત થઇને આજનું સ્વરૂપ પામ્યો છે તે થિયરીને એક નહી ઘણાં વૈજ્ઞાનિકોએ સ્વીકારી નથી.જો કે એ વાત પણ છે કે જો કોઇ પ્રોડકટને પાંચમાંથી ચાર લોકો નકારે તો તેને એંસી ટકા સમર્થન કહી શકાય અને તેના આધારે તે પ્રોડકટ નકામી છે તેમ પુરવાર થાય ખરૂ એ પ્રશ્ન છે.થોડા સમય પહેલા આ મામલે એક સર્વે થયો હતો જેમાં ૪૬ ટકા લોકોએ ઉત્ક્રાંતિનો સ્વીકાર કર્યો હતો જ્યારે ૫૨ ટકા લોકોએ તેનો અસ્વીકાર કર્યો હતો.આમ આ જે સ્વીકાર અને અસ્વીકારનો આંકડો છે તે બહુ મોટો તફાવત ધરાવતો નથી તેવામાં કોઇપણ થિયરીને પ્રસ્થાપિત કરવા કે તેને નકારવામાં કેટલા લોકો તેની સાથે ઉભા છે કે તેની વિરૂદ્ધમાં છે તે મહત્વપુર્ણ નથી કારણકે વિજ્ઞાન એ કોઇ પોપ્યુલારિટી કોન્ટેસ્ટ નથી.

ઉત્ક્રાંતિનો વિષય જીવન કઇ રીતે પરિવર્તન પામ્યું એ છે પણ તેણે ક્યારેય આ જીવન કેવી રીતે અસ્તિત્વમાં આવ્યું તે વિષે ચર્ચા કરી નથી.જો કે મોટાભાગનાં લોકો જે ઇવોલ્યુશનરી થિયરીને સમજી શકયા નથી તે આ પ્રકારની દલીલો કરતા હોય છે.ઉત્ક્રાંતિમાં જીવનું સર્જન થયા બાદ તેમાં કેવા પ્રકારના પરિવર્તન થયા તે કહેવાય છે પણ પેલો પહેલો એકકોષીય જીવ કેવી રીતે સર્જન પામ્યો તે વિષે તે ક્યારેય ચર્ચા કરતું નથી.

ઉત્ક્રાંતિનો અસ્વીકાર કરનારા મોટાભાગે પ્રશ્ન કરે છે કે જો માનવી વાનરમાંથી ઉત્ક્રાંત થયો છે તો વાનરો કેમ અસ્તિવ ધરાવે છે તે પણ કેમ માનવીમાં ઉત્ક્રાંત થયા નથી.માનવી હોમિનડ પ્રકારનું પ્રાણી છે જે એપ્સની પ્રજાતિ જેવો જ પરિવાર ધરાવે છે.આ પ્રકારની ખાસિયતો આમ તો ચિમ્પાંઝી, ઓરાંગઉટાંગ, ગોરિલ્લા અને બોનોબો પ્રજાતિનાં વાનર ધરાવે છે.આમ તો માનવીનો નજીકનો સાથીદાર ચિમ્પાંઝી છે જે તેની ઘણી ખાસિયતો ધરાવે છે.જો કે તેમ છતાં બંનેમાં ખાસ્સો તફાવત પણ છે કારણકે ચિમ્પાંઝી અને માનવી એક નથી તેવામાં એ કહેવાય છે કે આ બંને વચ્ચેની કડીનું અસ્તિત્વ ૨૫ મિલિયન વર્ષ પહેલા ધરાવતું હતું જે આ બંનેને જોડવાનું કામ કરતું હતું અને તે જ માનવી અને વાનર વચ્ચેનો સંબંધ સ્થાપિત કરનાર પ્રજાતિ હતી.જો કે આ માત્ર એક થિયરી છે જેને પુરવાર કરી શકાઇ નથી.ન્યુઝીલેન્ડનાં રે કોમ્ફોર્ટ જાણીતા ક્રિએશનીસ્ટ અને ટેલિવેન્જેલિસ્ટ છે.જેમણે એકવાર ઇન્ટેલિજન્ટ ડિઝાઇનની થિયરીને પ્રસ્થાપિત કરવા માટે કેળાનો ઉપયોગ કર્યો હતો.તેમણે એ પ્રસ્થાપિત કરવાનો પ્રયાસ કર્યો હતો કે કેળુ અને હાથ એકબીજા માટે જ બન્યા છે.તેમનું કહેવું હતું કે માનવીનાં હાથની રચના કેળાને પકડવા માટે જ કરાઇ છે.તેમણે એ પણ પ્રસ્થાપિત કરવાનો પ્રયાસ કર્યો હતો કે કેળાને પ્રકૃતિએ જ માનવીને ખાવા માટે યોગ્ય બને તેવો પ્રયાસ કર્યો છે.તેમ કરીને તેમણે ઉત્ક્રાંતિનો ઇનકાર કરીને પરમાત્માનાં અસ્તિત્વને પ્રસ્થાપિત કરવાનો પ્રયાસ કર્યો હતો.જો કે તેમની આ થિયરી ઘણાં ઝોલ ધરાવે છે કારણકે કેળાની અનેક પ્રજાતિઓ છે જેમાં જંગલી કેળામાં તો બિયા પણ હોય છે અને તેનો સ્વાદ પણ વિચિત્ર હોય છે.જો કે આ વાતનો સ્વીકાર તો કોમ્ફોર્ટે પોતે પણ કર્યો હતો કારણકે તેમણે જ કહ્યું છે કે તેમને એ વાતની જાણ ન હતી કે હાલનાં કેળા એ હાઇબ્રીડ કરીને ઉત્પાદિત કરાયા હતા.જો કે ક્રિએશનીસ્ટોનો તર્ક ઉત્ક્રાંતિનો અસ્વીકાર કરવા માટે ઉપયોગમાં લેવાય છે પણ તે થિયરી બહુ લાંબી ટકી શકે તેમ નથી.તેમ છતાં તેઓ પોતાની ઇન્ટેલિજન્ટ ડિઝાઇનની થિયરીને બહુ મહત્વપુર્ણ ગણાવે છે.દુર્ભાગ્યપુર્ણ રીતે રે કોમ્ફોર્ટે ઉત્ક્રાંતિનો નકાર કરવામાં ફળનો ઉપયોગ કર્યો તે વાત માત્ર ફળ પુરતી સિમિત રહી ન હતી કોમ્ફોર્ટનો સાથ આપનાર એક અન્ય વ્યક્તિ હતા જેનું નામ છે કિર્ક કેમેરૂન જેમણે ટ્રાન્ઝીશનલ ફોસિલ્સનાં અસ્તિત્વનો ઇન્કાર કર્યો હતો.જો કે તેમાં તેમનો વાંક નથી કારણકે કોમ્ફોર્ટ અને કેમેરૂન બંને ઇવોલ્યુશનનાં સિદ્ધાંતને જ સમજી શક્યા નથી તેમણે તે માટે ક્રોકોડકની તસ્વીરનો ઉપયોગ કરીને જણાવ્યું હતું કે આ પ્રકારનાં પ્રાણીનું ક્યારેય અસ્તિત્વ જ ન હતું.કેમેરૂને ફોકસ ન્યુઝમાં પોતાની આ વાત કરી હતી.જો કે ૨૦૦૩માં મગરની એક પ્રજાતિ મળી આવી હતી જે વિશાળ હતી અને તેનું માથુ બતકની ચાંચ જેવું હતુ જે ખરેખર ચાંચ ન હતી તેને સંશોધકોએ ડક ક્રોકોડાયલ નામ આપ્યું હતું.

~ શ્રી નૂતન સૌરાષ્ટ્ર

પૃથ્વી પર જીવનને સંભવ બનાવી દેનાર તમામ કુદરતી ચીજોમાં જળ, વાયુ, સુર્ય પ્રકાશ, ભૂમિ, અગ્નિ, વન, પશુ , છૌડ જેવી ચીજો સામેલ છે. એમ માનવામાં આવે છે કે બ્રમ્હ્યાડમાં પૃથ્વી એકમાત્ર એવા ગ્રહ તરીકે છે જેના માટે જરૂરી વાતાવરણ જીવન અસ્તિત્વ છે. પર્યાવરણ વગર અમે અહીં જીવવના અંદાજને લગાવી શકીએ નહીં. જેથી અમને જીવનમાં જીવનની સંભાવનાની ખાતરી કરવા માટે પોતાના પર્યાવરણને સુરક્ષિત અને સ્વચ્છ રાખવા માટેની બાબત જરૂરી છે. આ દુનિયાભરમાં પૃથ્વી પર રહેનાર દરેક વ્યક્તિની જવાબદારી છે. તમામ લોકોને આગળ આવવાની જરૂર છે. પર્યાવરણ વિના અમે અહીં જીવનના અંદાજને લગાવી શકીએ નહીં. જેથી અમને ભવિષ્યમાં જીવનની સંભાવનાની ખાતરી કરવા માટે પોતાના પર્યાવરણને સુરક્ષિત અને સ્વચ્છ રાખવામાં આવે તે ખુબ જરૂરી છે. આ દુનિયાભરમાં પૃથ્વી પર રહેનાર દરેક વ્યક્તિની જવાબદારી રહેલી છે. તમામને આગળ આવવાની જરૂર છે. તમામને પર્યાવરણ સુરક્ષા માટેના અભિયાનમાં સામેલ થવાની જરૂર છે. કુદરતના સંતુલનને જાળવી રાખવા માટે પર્યાવરણ અને જીવિત ચીજોની વચ્ચે નિયમિત રીતે થનાર ચક્ર તરીકે છે. અલબત્ત કોઇ પણ પ્રકારના આ પ્રકારના ચક્રથી જો અમે પરેશાન તઇ જઇએ છીએ તો કુદરતનુ સંતુલન બગડી જાય છે. જે છેલ્લે માનવ જીવનને પ્રભાવિત કરે છે. અમારુ પર્યાવરણ અમને અને હજારો વર્ષોથી ધરતી પર વિકસિત થવા તેમજ અસ્તિત્વના અન્ય રૂપમાં મદદ કરે છે. જેમ કે માનવીને પૃથ્વી પર કુદરત દ્વારા બનાવવામાં આવ્યા બાદ આની પ્રક્રિયા આગળ વધી છે. માનવી પૃથ્વી પર રહેનાર તમામમાં સૌથી બુદ્ધિશાળી વ્યક્તિ છે. તેની પાસે જાણવા માટે ખુબ ઉત્સુકતા છે. તેમને ટકનિકલ પ્રગતિ તરફ દોરી જાય છે. દરેક વ્યક્તિના જીવનમાં આ પ્રકારની ટેકનિકલ પ્રગતિ પૃથ્વી પર જીવનની સંભાવનાને ખતરામાં નાંખે છે. કારણકે અમારુ પર્યાવરણ ધીમે ધીમે નષ્ટ થઇ રહ્યુ છે. એવુ લાગે છે કે એક દિવસ આ જીવન માટે ખુબ હાનિકારક બની જશે. કારણ કે કુદરતી હવા, માટી અને પાણી પ્રદુષિત થઇ રહ્યા છે. આની માનવી, પશુ, છોડ અને અન્ય જીવિત ચીજો પર માઠી અસર કરી રહી છે. હાનિકારક રસાયણોનો ઉપયોગ કરીને કૃત્રિમ રીતે તૈયાર કરવામાં આવેલા ખાતર માટીને ખરાબ કરી રહ્યા છે. જે પરોક્ષ રીતે અમારા શરીરમાં એકત્રિત કરવામાં આવેલા ભોજનના માધ્યમથી અમે રોજ ખાઇ રહ્યા છીએ. જીવનને સરળ અને વધુ સુન્દર બનાવવા માટે વિજ્ઞાન અને ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ કરવો જોઇએ પરંતુ અમને એવી ખાતરી કરવી જોઇએ કે તે ભવિષ્યમાં કોઇ રીતે અમારા પર્યાવરણને નષ્ટ ન કરે.

~ શ્રી નૂતન સૌરાષ્ટ્ર

સુર્યના રહસ્યો પર વિજ્ઞાનની નવી રોશન પડવાની બાબત એક મોટી સિદ્ધી તરીકે છે. અમેરિકાની અંતરિક્ષ સંસ્થા નાસાના અંતરિક્ષ યાન પાર્કર સોલર પ્રોબે સૌર પરિવારના લીડરના સંબંધમાં પ્રથમ વખત કેટલીક એવી માહિતી ઉપલબ્ધ કરાવી છે જેના કારણે હવે અમારા સૌથી નજીકના તારલાને સમજી લેવા અને તેના અંગે માહિતી મેળવી લેવામાં ખુબ ઉપયોગી મદદ મળનાર છે. વિજ્ઞાન સમુદાયના લોકો માટે આને મોટી સિદ્ધી તરીકે ગણવામાં આવે છે. પાર્કર સોલર પ્રોબ પ્રથમ એવા અંતરિક્ષ યાન તરીકે છે જે સુર્યના એટલી નજીકથી ઉડાણ ભરી ચુક્યુ છે. હાલમાં પાર્કર સોલર પ્રોબે સુર્યથી આશરે દોઢ કરોડ માઇલ અથવા તો ૨.૪ કરોડ કિલોમીટરના અંતરેથી ફોટા મોકલ્યા છે. એવુ પણ જાણવા મળ્યુ છે કે સોલર પ્રોબ હવે ૬૦ લાખ કિમી સુધી સુર્યની નજીક પહોંચનાર છે. જે વર્ષ ૧૯૭૬માં હેલિયસ-૨ દ્વારા પાર કરવામાં આવેલી મર્યાદા કરતા સાત ગણી વધારે નજીકી સ્થિતી છે. એટલે કે હેલિયસ-૨ કરતા પાર્કર સોલર પ્રોબ સુર્યની વધારે નજીક પહોંચીને ફોટો મોકલી દેવામાં સફળ રહ્યુ છે. પાર્કરે સુર્યની દાજી નાંખે તેવા ઘેરાવાળા પ્રથમ ફોટો મોકલી દીધા છે. જેના કારણે કેટલાક રહસ્યો પરથી પરદો ઉઠે તેવી શક્યયા છે. જેમ કે સુર્યના આભામંડળ એટલે કે કોરોનો તેની સપાટી કરત સૌ ગણી કરતા પણ વધારે ગરમ કેમ છે. સાથે સાથે સૌર પવનની ઉત્પતિ કઇ રીતે થઇ રહી છે. આ શોધના તારણ નેચર જર્નલમાં પ્રકાશિત કરવામાં આવ્યા છે. શોધ ટીમ મુજબ ત્યાં ચાલી રહેલી ગતિવિધીઓને પ્રથમ વખત પાર્કરની નજરો સાથે જોવામાં સફળતા મળી છે. કોરોનોના ચુમ્બકીય માળકાના ફોટો લેવાની બાબત શક્ય બની શકી છે. જેના કારણે એવી માહિતી પણ મળી શકી છે કે સૌર પવનો કોરોનામાંથી બહાર નિકળે છે. ત્યાં અભૂતપૂર્વ પ્રમાણમાં ધુળ પણ જોવા મળી છે. આ પહેલા સુધી વૈજ્ઞાનિકો માની રહ્યા હતા કે સૌર પવન બે પ્રકારના હોય છે. જે પૈકી એક ખુબ તેજ પવન હોય છે. જે ૭૦૦ કિલોમીટર પ્રતિ સેકન્ડની ગતિથી ચાલે છે અને સુર્યના ધ્રુવીય ક્ષેત્રના વિશાળ કોરોનલ મારફતે નિકળે છે. બીજી સૌર હવા ધીમી પ્રકારની હોય છે. જે ૫૦૦ કિલોમીટર પ્રતિ સેકન્ડ સુધીની ગતિ પકડે છે પરંતુ તેમની ઉત્પતિ અંગે કોઇ માહિતી ન હતી. પાર્કરે હવે ધીમી હવાને લઇને સોર્સ શોધી કાઢવામાં સફળતા મેળવી છે. માહિતી એવી મળી છે કે આ પવનો સુર્યની ભુમધ્ય રેખાની ચારેબાજુ અને સ્થિત રંગ બેરંગી ક્ષેત્રોમાંથી નિકળે છે. સુર્યની ભુમઘ્ય રેખા એક એવા પ્રકારની સંરચના છે જે હજુ સુધી જોવામાં આવી નથી.કોરોનલ છેદ અપેક્ષાકૃત ઠંડા અને ઓછા ઘનત્વવાળા હોય છે. જેમાંથી થઇને ચુમ્બકીય રેખાઓ અંતરિક્ષમાં પહોંચે છે. આ છેદ મારફતે આવેશિત રણકણોના પ્રવાહ થાય છે. પાર્કરે એવી પણ માહિતી મેળવી લીધી છે કે સૌર હવામાં કણોના વિસ્ફોટ તોફાની પવન તરીકે થાય છે. ધીમી ગતિથી ચાલનાર પવન તરીકે પવનમાં કણોના વિસ્ફોટ થતા નથી. સુર્યના આંતરિક ભાગથી ઉર્જાના તેના આભામંડળમાં એટલી પ્રચંડતા સાથે ફાટવાની બાબત દર્શાવે છે કે તેના અદ્રશ્ય હિસ્સાઓ સપાટીની તુલનામાં એટલા વધારે ગરમ કેમ છે. સુર્યના નજીકી ક્ષેત્ર ધુળભેરલા હોવાની બાબત પણ વૈજ્ઞાનિક સમુદાય માટે હેરાન કરનાર બાબત છે. માનવામાં આવે છે કે ક્ષુદ્રગ્રહ અને પુચ્છળ તારલા તેની નજીક પહોંચી ગયા બાદ બાષ્ફમાં ફેરવાઇ જઇને ધુમ્મસની જેમ તેની આસપાસ રહેતા હશે. મોટી બાબત તો એ છે કે આ તો હવે એક શરૂઆત છે. પાર્કરની સામે હજુ કેટલાક મોટા કામ અને પડકારો બાકી છે. સુર્યના સંબંધમાં તે કઇ કઇ પ્રકારની માહિતી શોધીને લાવે છે તેના પર વિજ્ઞાન સમુદાયની નજર કેન્દ્રિત થઇ ગઇ છે. અમેરિકી અંતરિક્ષ એજન્સી નાસાના અંતરિક્ષ યાન પાર્કર સોલર પ્રોબ પાસેથી વિજ્ઞાન સમુદાયના લોકોને ખુબ આશા દેખાઇ રહી છે. નાસાના વૈજ્ઞાનિકો સતત અભ્યાસમાં લાગેલા છે.

~ શ્રી નૂતન સૌરાષ્ટ્ર

પૃથ્વીના સરેરાશ તાપમાનને વધતા રોકવા માટે દુનિયાના દેશો હાલમાં તમામ પ્રયાસ પોતાના સ્તર પર કરી રહ્યા છે પરંતુ તેમાં સફળતા મળી રહી હતી. હવે યુએનના એક રિપોર્ટમાં ચેતવણી આપવામાં આવી છે કે ગ્રીન હાઉસ ગેસના ઉત્સર્જનના કારણે સૌથી વધારે અને મોટી સમસ્યા સર્જાઇ રહી છે. રિપોર્ટમાં કેટલાક પગલા લેવા માટે પણ કહેવામાં આવ્યુ છે. વૈજ્ઞાનિક ચેતવણી અને રાજકીય કટિબદ્ધતા છતાં વર્ષ ૨૦૧૮માં વૈશ્વિક સ્તર પર ગ્રીન હાઉસ ગેસના ઉત્સર્જન પર બ્રેક મુકવામાં કોઇ વધારે સફળતા મળી ન હતી. સંયુક્ત રાષ્ટ્રના હવે નવા હેવાલમાં દાવો કરવામાં આવ્યો છે કે વર્ષ ૨૦૨૧ સુધી પૃથ્વીના સરેરાશ તાપમાનમાં ૩.૨ ડિગ્રી સુધીનો વધારો થઇ શકે છે. જળવાયુ પરિવર્તનના માટે આ ભયાનક સ્થિતીને સમજી લેવા માટે પેરિસ સમજુતીને લાગુ કરવા માટે લેવામાં આવેલા પગલાને પણ ધ્યાનમાં લેવાની જરૂર છે. પેરિસ સમજુતીને અમલી કરવા માટે વિશ્વના દેશો આગળ આવ્યા હતા. પેરિસ સમજુતી અમલી કરવામાં આવી હોવા છતાં કેટલાક ભયાનક પરિણામ સપાટી પર આવ્યા છે. સ્પેનમાં બીજી ડિસેમ્બરથી શરૂ થઇ રહેલી જળવાયુ પરિવર્તન બેઠકમાં તમામ મુદ્દા પર ચર્ચા કરવામાં આવનાર છે. આ બેઠક શરૂ થાય તે પહેલા જારી કરવામાં આવેલા હેવાલમાં કહેવામાં આવ્યુ છે કે છેલ્લા દશકથી જીએચજી ઉત્સર્જનમાં ૧.૫ ટકાનો વધારો થઇ ચુક્યો છે. કાર્બન ડાયોક્સાઇડ સમકક્ષ ગૈસીય ઉત્સર્જન ૫૫.૩ ગીગાટનના સર્વકાલીન આંકડા જારી કરવામાં આવ્યા છે. સંયુક્ત રાષ્ટ્રના એમિશન ગેસ રિપોર્ટમાં કહેવામા ંઆવ્યુ છે કે તમામ દેશોને વર્તમાન સ્થિતીને પહોંચી વળવા માટે સામુહિક પ્રયાસ કરવાની જરૂર દેખાઇ રહી છે. રિપોર્ટમાં કહેવામં આવ્યુ છે કે વર્ષ ૨૦૨૦થી લઇને ૨૦૩૦ સુધી જો જીએચજી ઉત્સર્જન દર વર્ષે ૭.૬ ટકા ઘટે તો પ્રતિ વર્ષે તાપમાનમાં માત્ર ૧.૫ ડિગ્રીના સરેરાશ વધારાની સ્થિતીને હાંસલ કરી શકાય છે. નિષ્ણાંત લોકો અને જાણકાર વ્યક્તિ પણ માને છે કે વિકસિત દેશો ઉત્સર્જનની જવાબદારી અદા કરે તે જરૂરી છે. ઉત્સર્જનમાં દર વર્ષે સાત ટકાનો ઘટાડો કરી શકાય છે. સંયુક્ત રાષ્ટ્ર પર્યાવરણ કાર્યક્રમના નિર્દેશક અને અધિકારી ઇન્ગર એન્ડરસન દ્વારા આ મુજબની માહિતી આપવામાં આવી છે. પેરિસજ સમજુતી મુજબ ભારત સહિત ચીન, મેક્સિકો, રશિયા, તુર્કી, યુરોપિયન યુનિયનને ઉત્સર્જનમાં ઉલ્લેખનીય ઘટાડો કરવાની જરૂર દેખાઇ રહી છે. જ્યારે ઓસ્ટ્રેલિયા, બ્રાઝિલ, કેનેડા, જાપાન, દક્ષિણ કોરિયા, દક્ષિણ આફ્રિકા તેમજ અમેરિકાને ઉત્સર્જનમાં ઘટાડો કરવા માટે વધારે પ્રયાસો કરવાની જરૂર છે. ભારતની વાત કરવામાં આવે તો વર્ષ ૧૯૦૧થી ૨૦૧૮ વચ્ચેના ગાળામાં ૦.૬ ડિગ્રી સેલ્સિયસ તાપમાનમાં વધારો થયો છે. જો કે વર્લ્ડ બેંકના કહેવા મુજબ આ સદીના અંતમા ંસરેરાશ તાપમાન ૨૫.૧ થી ૨૯.૧ ડિગ્રી સેલ્સિયસ સુધી પહોંચી શકે છે. વિશ્વના દેશો હાલમાં પૃથ્વીના તાપમાનને વધવાથી રોકવા માટે વિવિધ પગલા લઇ રહ્યા છે. આવી સ્થિતીમાં હજુ પણ વધારે નક્કર પગલા લેવાની જરૂર દેખાઇ રહી છે. વધતા જતા તાપમાનના કારણે અન્ય અનેક પ્રકારની સમસ્યા સર્જાઇ રહી છે. જળવાયુ પરિવર્તનની સ્થિતી એક પછી એક સમસ્યા લાવી રહી છે. જેના કારણે અનેક જગ્યાએ વધારે પડતા વરસાદ, ભારે હિમવર્ષા, પુર અને દુકાળની સ્થિતી જોવા મળી રહી છે. વરસાદનો ગાળો આ વખતે લાંબો ખેંચાયા બાદ તેની પણ અસર જોવા મળી રહી છે. જળવાયુ પરિવર્તનને લઇને જો વહેલી તકે પગલા લેવામાં નહીં આવે તો ભવિષ્યમાં વધારે મોટી આફતોનો સામનો કરવાની ફરજ પડી શકે છે.

ભારતની વાત કરવામાં આવે તો પૃથ્વીના વધતા તાપમાનને રોકવા માટે ભારત દ્વારા પણ વૈશ્વિક સ્તરે અસર થાય તે રીતે પગલા લેવામાં આવી રહ્યા છે. જો કે તેની અસર દેખાઇ રહી નથી. વિકસિત દેશોની અયોગ્ય નીતિના કારણે સમસ્યા વધારે ગંભીર બની રહી છે. ખાસ કરીને અમેરિકા સહિતના દેશોની નીતિ આના માટે જવાબદાર દેખાઇ રહી છે. વિકસિત દેશોને વિકાસશીલ દેશોની તુલનામાં વધારે ઝડપી પગલા લેવાની જરૂરિયાત દેખાઇ રહી છે. આના માટે તમામ દેશોએ મજબુત ઇચ્છાશક્તિ સાથે આગળ આવવાની જરૂર રહેલી છે. વધતા તાપમાનને રોકવા માટે હાલના સમયમાં જે પગલા લેવામાં આવી રહ્યા છે તે પુરતા પ્રમાણમાં સાબિત થઇ રહ્યા નથી.

~ શ્રી નૂતન સૌરાષ્ટ્ર

સંશોધનકર્તાઓએ પૃથ્વી પર એક એવું વાતાવરણ શોધી કાઢ્યું છે કે જ્યાં જીવનની શક્યતાઓ શૂન્ય છે. આ શોધનો ઉદ્દેશ્ય જીવનની શક્યતાઓને ઓછી કરનારા ઘટકો મામલે જાણકારી પ્રાપ્ત કરવાનો છે. નેચર ઈકોલોજી એન્ડ ઈવોલ્યુશન નામની એક મેગેઝિનમાં પ્રકાશિત થયેલા આ અધ્યયનથી ખ્યાલ આવ્યો છે કે ઈથિયોપિયાના ડોલોલ જીઓ થર્મલ ફિલ્ડમાં ગરમ, ખારા, તળાવોમાં જીવન અશક્ય છે. આ તળાવોમાં કોઈપણ પ્રકારના સૂક્ષ્મ જીવો ઉપસ્થિત નથી.

સ્પેનિશ ફાઉન્ડેશન ફોર સાયન્સ એન્ડ ટેક્નોલોજીના સંશોધનકર્તાઓએ જણાવ્યું કે ડોલોલ ક્ષેત્ર મીઠાથી ભરાયેલા જ્વાળામુખીના મુખ એટલેકે ક્રેટર પર સ્થિત છે. હાઈડ્રોથર્મલ ગતિવિધિઓના કારણે આ ક્રેટરથી સતત ઉકળતુ પાણી અને ઝેરીલા ગેસ નિકળતા રહે છે.

શિયાળામાં પણ આ સ્થાનનું તાપમાન ૪૫ ડિગ્રી સેલ્સિયસથી વધારે હોય છે અને આ પૃથ્વિ પર સ્થિત સૌથી ગરમ વાતાવરણ વાળા ક્ષેત્રો પૈકી એક છે.

સંશોધનકર્તાઓ અનુસાર આ ક્ષેત્રમાં વધારે ખારા અને વધારે એસિડિક તળાવો મળી આવે છે. શૂન્યથી લઈને ૧૪ ના માનક પર આ સ્થાનનો પીએચ શૂન્ય ઓછો અર્થાત નકારાત્મક નિશાન સુધી પહોંચી જાય છે.

આ અધ્યયનના સહ-લેખિકા લોપેજ ગાર્સિયાએ જણાવ્યું કે, ગત સંશોધનોની તુલનામાં અમે આ વખતે વધારે નમૂનાઓની તપાસ કરી અને એ નિર્ણય પર પહોંચ્યા કે આ ખારા, ગરમ અને એસિડિક તળાવોમાં સૂક્ષ્મ જીવો રહેતા હોવાની શક્યતાઓ શૂન્ય છે.(જી.એન.એસ)

~ શ્રી નૂતન સૌરાષ્ટ્ર

સંશોધન એ માનવ ઇતિહાસમાં ક્રાંતિકારી બાબત બની રહ્યું છે પણ મજાની વાત એ છે કે પહેલી શોધ કોણે કરી તે પ્રશ્ન હંમેશા લોકો માટે મહત્વપુર્ણ રહે છે અને ક્યારેક આ અંગે તપાસ કરીએ તો જાણવા મળે છે કે કેટલાક સંશોધકોએ કેટલીક શોધ કરી લીધી હતી પણ જાહેરમાં તેમણે એ અંગે ક્યારેય દાવો કર્યો નહી અને બીજો કોઇ જ તેની ક્રેડિટ લઇ ગયો અને ઇતિહાસમાં તેના નામે જ તે શોધ લખાઇ ગઇ અહી કેટલાક એવા જ સંશોધકોની વાત કરાઇ છે જેણે સંશોધન તો કરી લીધુ હતું પણ કમનસીબે તેઓ પોતાની પબ્લિસિટી કરી શક્યા નહી અને અન્ય કોઇ જ તેમની જેવી જ શોધની ક્રેડિટ લઇ ગયો હતો.પ્રિન્ટીંગ પ્રેસની શોધ આમ તો ગુટેનબર્ગનાં નામે નોંધાઇ છે પણ વાસ્તવિકતા એ છે કે ગુટેનબર્ગ કરતા પણ પહેલા આ શોધ વાસ્તવમાં થઇ ગઇ હતી તેમની શોધની બે સદી પહેલા કોરિયન લોકોએ મુવેબલ મેટલ ટાઇપનો ઉપયોગ કરીને પુસ્તકો પ્રિન્ટ કર્યા હતા.આ શોધની ક્રેડિટ ચો યુન યીને જાય છે જે સેનયોંગ ગોગિયમ યેમુનમાં વિશાળ ઐતિહાસિક દસ્તાવેજો અને કાયદાકીય કોડની પ્રિન્ટિંગનું કામ કરતા હતા તેઓ ત્યાં સિવિલ સર્વન્ટ તરીકે કામ કરતા હતા.ત્યારે સવાલ એ થાય છે કે કેમ પ્રિન્ટીંગ પ્રેસની શોધ ગુટેનબર્ગને નામે બોલાય છે અને ચો અને તેમની ટીમનું નામ યાદ કરાતું નથી.તેનું કારણ કદાચ એ હતું કે તેમણે ચીની ભાષાનો ઉપયોગ કર્યો હતો જે ખરેખર તો ચિત્રલિપી છે અને તેમાં હજજારો અક્ષરો છે જેને છાપવાનું કામ માથાકુટભર્યુ હતું જો કે તેને સરળ બનાવવાનું કામ ૧૪૪૦માં થયું જ્યારે હેંગુલ આલ્ફાબેટનો ઉપયોગ શરૂ કરાયો હતો.બીજુ કે ત્યારે કોરિયાથી વિશ્વનાં ઘણાં લોકો અજાણ હતા ત્યાં રહીને ત્યાંની કામગિરી અંગે સૌપ્રથમ વાત કરનાર પોર્ટુગીઝ મિશનરી હતા જેઓ ત્યાં સોળમી સદીમાં પહોંચ્યા હતા તેમ છતાં કોરિયા અંગે લોકોને ઓગણીસમી સદીમાં જ વધારે જાણકારી પ્રાપ્ત થઇ હતી.ત્યારે યુરોપિયનોને કોરિયનોની આ શોધ અંગે કોઇ ખાસ ઉત્સાહ ન હતો તેમણે છ સદી પહેલા પ્રિન્ટીંગની પદ્ધતિનો ઉપયોગ શરૂ કર્યો હતો અને ગુટેનબર્ગ તેમની શોધને કારણે જાણીતા થઇ ગયા હતા.

હવામાં ઉડવાનું સપનું માણસ લાંબા સમયથી સેવે છે અને હવામાં ઉડવાની આ કામગિરીનો પહેલો શ્રેય આમ તો એહમદ સેલિબીને જાય છે જેઓ યુરોપથી એશિયા વચ્ચે ૧૬૩૦માં ઉડ્યા હતા.આમ તો હવામાં ઉડવાની વાત દા વિન્ચીએ કરી હતી જેના વિશે લોકોને જાણકારી છે પણ ઓટ્ટોમન સામ્રાજયનાં કાળમાં એહમદે એ કારનામુ કરી બતાવ્યું હતું પણ તે અંગે કોઇ ખાસ જાણકારી સંગ્રહિત કરાઇ નથી.પરિણામે એહમદે કેવા પ્રકારનાં ગ્લાઇડરનો ઉપયોગ કર્યો હશે તે અંગે ખાસ જાણકારી મળતી નથી પણ એટલું જાણવા મળે છે કે સેલિબી એરોનોટિક એંજિનિયરિંગનાં પાયાનાં સિદ્ધાંતો અંગે સમજ ધરાવતા હતા.આ પહેલી ફલાઇટ બાદ સેલિબીનું શું થયું એ અંગે પણ ખાસ માહિતી લોકો પાસે નથી.પણ તેમનાં વિશે કહેવાય છે કે તેઓ ઓટ્ટોમાન કોન્સ્ટેન્ટીનોપલનાં આદરણીય ગણિતજ્ઞ અને વૈજ્ઞાનિક હતા.

અહેમદ જો જિનિયસ હતા તો તેમનો ભાઇ લાગરી હસન પણ કાંઇ કમ ન હતો તેઓએ હવામાં ઉડ્ડયનની કામગિરી કરી હતો હસને પહેલ વહેલુ રોકેટ આકાશમાં રવાના કર્યુ હતું.સુલતાનની પુત્રીનાં જન્મદિનની ઉજવણીને ખાસ બનાવવા માટે તેમણે રોકેટ તૈયાર કર્યુ હતું અને ટોપકેપી પેલેસ પરથી તેને આકાશમાં રવાના કર્યુ હતું.આમ તો ચીનાઓ સદીઓથી ફટાકડામાં ગન પાવડરનો ઉપયોગ કરતા જ આવ્યા છે અને તે ત્યારે પણ ઉપલબ્ધ હતો.જો કે તેમની આ શોધ અંગે પણ ત્યારે વિશ્વને કોઇ જાણકારી મળી શકી ન હતી અને તેઓ યુક્રેનમાં ચુપચાપ પોતાની રોકેટ અંગેની કામગિરીને આગળ વધારતા રહ્યાં હતા પણ ક્યારેય વિશ્વને એ અંગે જાણકારી મળી શકી ન હતી.

આજે કોમ્પ્યુટર લોકોનાં જીવનનો એક ભાગ બની ગયો છે ત્યારે કોમ્પ્યુટરનાં ઇતિહાસમાં કેટલાક લોકો એવા છે જેમનો ખાસ ઉલ્લેખ મળતો નથી આમ તો કોમ્પ્યુટરની શોધનો શ્રેય બિલ ગેટસને આપવામાં આવે છે પણ વાસ્તવિકતા એ છે કે એ એક મહિલા હતા જેમણે પહેલ વહેલો કોમ્પ્યુટર પ્રોગ્રામ લખ્યો હતો અને એ કામ પણ તેમણે આજે નહી પણ ૧૮૪૩માં કર્યુ હતું.એ કોઇ બીજા નહી પણ લોર્ડ બાયરનની પુત્રી હતા.તેમનું નામ હતું અદા લવલેસ.તેમણે આ કોમ્પ્યુટર પ્રોગ્રામની રચના ચાર્લ્સ બેબેઝે એનેલિટકલ એન્જિન અંગે પ્રવચન આપ્યું તેના એક વર્ષ પહેલા કરી હતી.બેબેઝ અને અદા મિત્રો હતા.ચાર્લ્સનાં પ્રવચનની નોંધ ઇટાલિયન એન્જિનિયર લ્યુગી મેનાબ્રીઆએ ફ્રેન્ચમાં લીધી હતી અને ત્યારબાદ તેને આર્ટિકલ રૂપે પ્રસિદ્ધ કરી હતી.બેબેઝે આ અંગે લવલેસને તેને ફ્રેન્ચમાં ટ્રાંસલેટ કરવા જણાવ્યુ ત્યારે અદાએ પોતે જ પોતાની જ અલગોરિધમની શ્રેણી લખી હતી.જેમાં એક હતા બર્નોલી નંબર જે આ મશીનને કાર્યરત કરી શકે તેમ હતા.આ વાતને પહેલો કોમ્પ્યુટર પ્રોગ્રામ્સ માનવામાં આવે છે.જો કે કમનસીબીની વાત એ છે કે ત્યારે ચાર્લ્સે તે અંગે કોઇ રસ દાખવ્યો ન હતો અને મોટાભાગની સંસ્થાઓએ પણ તે માટે ભંડોળ આપવાનો ઇન્કાર કર્યો હતો જેને કારણે એનેલિટકલ એન્જિન ક્યારેય પુર્ણ થઇ શક્યું નહી.જોકે અદા લવલેસ કેન્સરનો ભોગ બની હતી અને તે ૧૮૫૨માં મોતને ભેટી હતી ત્યારે તેની વય માત્ર ૩૬ વર્ષની હતી.તેની રાઇટિંગને ૧૯૫૦માં પ્રસિદ્ધિ સાંપડી હતી ત્યારે લોકોને ખબર પડી કે કોમ્પ્યુટર અંગે તેની સમજ કેટલી વિકસિત હતી.

૧૮૭૪માં ક્રિસમસ પહેલા લ્યોન્સનાં રેલવે પ્લેટફોર્મ પર ઐતિહાસિક ઘટના બની હતી.ત્યારે એક કલાર્ક પેરિસથી નાણાંની ઉચાપત કરીને ફરાર થઇ ગયો હતો તેને લાગતું હતું કે તેની પાસે સમય જ સમય છે પણ તેને ત્યારે ખ્યાલ ન હતો કે તેની આસપાસ કેટલાક ડિટેકટીવ્સ હતા અને તેમને પેરિસથી જ તેનો પોટ્રેઇટ મળી ગયો હતો આ પોટ્રેઇટને તેને ટેલિગ્રાફથી મોકલવામાં આવ્યો હતો.આ કામ કરાયું હતું ગિયોવાની કેસિલીનાં પેન્ટોગ્રાફ વડે.જેની કામગિરી આ પ્રકારે હતી.તેમાં એક મોકલનાર અને એક પ્રાપ્ત કરનાર રહેતો હતો જેમાં મોકલનાર કોઇ ઇમેજને મોકલતો જે પ્રાપ્ત કરનારની ડિસ્કમાં તે સમયે જ અંકિત થતી હતી.આ પેન્ટોગ્રાફનો ઉપયોગ ફ્રાંસમાં ૧૮૭૦ સુધી થતો હતો.જો કે તેમ છતાં ફેકસની શોધનો શ્રેય પ્રુસિયાને આપવામાં આવે છે પેરિસને તેની ક્રેડિટ અપાતી નથી.જો કે તેનું કારણ એ હતું કે આ ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ બંનેએ થોડા સમયનાં અંતરથી જ કરવાની શરૂઆત કરી હતી અને પ્રુસિયાને તેની શોધ બદલ પહેલા પ્રસિદ્ધિ સાંપડી હતી આવું જો કે માત્ર ફેકસની શોધમાં જ થયું છે તેમ નથી અન્ય ટેકનોલોજીની શોધમાં પણ થવા પામ્યું જ છે.

ઓરવિલે પોતાનું રાઇટ ફલાયર હવામાં ઉડાવ્યું તેના તેર વર્ષ પહેલા કલેમેન્ટ એડેરે સફળતાપુર્વક ઇઓલેમાં પોતાનું ઉડ્ડયન મશીન ઉડાવી બતાવ્યું હતું.ત્યારે અનેક સંશોધકો ઉડ્ડયન યંત્ર પર કામ કરતા હતા પણ કલેમેન્ટ એડરે તે કામ ગંભીરતાપુર્વક લીધુ હતું.તેમણે તેની ડિઝાઇન તૈયાર કરીને તેની પેટન્ટ પણ મેળવી હતી.તેમણે નવમી ઓકટોબર ૧૮૯૦માં પહેલ વહેલી ઉડાન સફળતાપુર્વક સંચાલિત કરી હતી.જો કે તેમની આ કામગિરીનો માત્ર એક જ સાક્ષી હતો અને તેમનું પ્લેન પણ માત્ર વીસ સેન્ટીમીટરનુ હતું તેમણે ત્યારબાદ કેટલાક વર્ષ પછી રક્ષામંત્રાલયનાં અધિકારીઓની હાજરીમાં તેમનું પ્લેન ઉડાવ્યું હતું અને ત્યારે ત્યાં ઘણાં લોકો હાજર હતાં પણ કમનસીબે ત્યારે તોફાન ફુંકાયું હતું અને તેમનું વિમાન તેનો ભોગ બન્યું હતું.જો ત્યારે કોઇ ફોટોગ્રાફર હાજર હોત તો ઇતિહાસ કાંઇક અલગ જ હોત.જોકે ત્યારે કોઇએ તેમની આ શોધમાં ખાસ રસ લીધો ન હતો તેથી જ એડરે પણ તેમાં રસ લેવાનું બંધ કરી દીધુ હતું.તેમણે ૧૯૧૦માં લ એવિયેશન મિલિટેયર નામે પુસ્તક લખ્યું હતું.

સિનેમાની શોધ અંગે થોમસ એડિસને જણાવ્યું હતું કે તે કોઇ એક વ્યક્તિની શોધ નથી પણ અનેક દેશોનાં સંશોધકો દ્વારા કરાયેલ શોધનું પરિણામ છે.આ સંશોધકોમાં એક હતા હેન્રી હેયલ.૧૮૭૩માં તેમણે પોતાના ઝુપ્રેક્સીકોપ દ્વારા કેટલાક પ્રાણીઓનું હલનચલન દર્શાવ્યું હતું.જો કે તેમની આ ઇમેજ રોટેટિંગ ડિસ્કમાં કંડારાયેલી હતી.તેમની આ શોધને જ આગામી દસ વર્ષમાં કેટલાક સંશોધકોએ આગળ વધારી હતી.૧૮૭૦ની પાંચમી ફેબ્રુઆરીએ હેન્રીએ ફિલાડેલ્ફિયાની મ્યુઝીક એકેડેમી ખાતે ૧૬૦૦ લોકોની હાજરીમાં કેટલાક ફોટોગ્રાફને હલન ચલનની સ્થિતિમાં પ્રદર્શિત કર્યા હતા જે એક ડાન્સ સિકવન્સ હતી.જો કે ત્યારે અમેરિકાનાં પત્રકારોએ તેને ખાસ મહત્વ આપ્યું ન હતું.હેન્રીએ તેની ડિવાઇસને ફેસ્મેટ્રોપ નામ આપ્યું હતું.જો કે હેન્રીને સિનેમાની શોધનો તો શ્રેય ન મળ્યો પણ ત્યારબાદ તેઓએ સ્ટેપલરની શોધ કરી હતી.

નાથન સ્ટબલફિલ્ડ તેમનાં સમયનાં જાણીતા સંશોધક હતા.ઇતિહાસકારો પણ એ વાતે સંમત છે કે કેન્ટકીનાં એક ખેડુતે રેડિયોની શોધ કરી હતી અને આ શોધ માર્કોનીનાં એક વર્ષ પહેલાની હતી.જો કે તેમની આ શોધ વાયરલેસ ટ્રાંસમિશન નહી પણ ઇન્ડકસન આધારિત હતી.ઇન્ડકસન ટ્રાંસમિશનમાં મેટલ રોડની વચ્ચે સંબંધ સ્થાપિત થતો હતો પણ તે માત્ર ટુંકા અંતર માટે જ કામ કરતું હતું.જો કે વાયરલેસ ટ્રાંસમિશનમાં હજ્જારો માઇલ છેટેથી સિંગ્નલ મોકલી શકાય છે.મજાની વાત એ છે કે ભલે સ્ટબલફિલ્ડની આ શોધને ખાસ પ્રસિદ્ધિ ન મળી હોય પણ તેઓ ઇલેક્ટ્રોનિકસ કે ફિઝીકસનું કોઇ ખાસ જ્ઞાન ધરાવતા ન હતા તે મહત્વની વાત છે.જો કે ત્યારે તેમણે એક એવા સમુદાય સાથે હાથ મિલાવ્યા જેમને સ્ટબલફિલ્ડની શોધ કરતા પોતાની જાતની પબ્લિસિટીમાં વધારે રસ હતો અને તેમને કોઇ ખાસ પ્રસિદ્ધિ સાંપડી ન હતી અને તેઓ ભુખમરામાં જ ૧૯૨૮માં મોતને ભેટ્યા હતા.

૧૮૮૩ની ક્રિસમસ ઇવ નાઇટ પર જર્મન ફિઝીકસ સ્ટુડન્ડ પોલ નિપકોવ પોતાના ઘેર એકલા હતા અને તેઓ કોઇ સમસ્યાનાં ઉકેલ અંગે વિચાર કરતા હતા.તેમની સમસ્યા ઇમેજને ઇલેકટ્રોનિકસ ટ્રાંસમિશન કરવાની હતી.ત્યારે તેઓ મુઇબ્રિઝનાં ઝુપ્રેક્સીકોપ અને વિન્યેલની એલપી વિષે વિચાર કરતા હતા.ત્યારે તેમને સૌપ્રથમ પિકસલનો વિચાર પેદા થયો હતો.તેમણે આ અંગે એક પ્રયોગ પણ કર્યો હતો અને તેમને સફળતા પણ સાંપડી હતી પરંતુ તેમને જે ઇમેજ ટ્રાંસમિટ કરી હતી તે ખુબ જ નાની હતી અને તેની ગુણવત્તા પણ ખરાબ હતી.જો કે તેમની નિપકોવ ડિસ્ક વિના ટેલિવિઝનની શોધ શક્ય ન હતી.૧૮૯૦માં નિપકોવે ઇલેકટ્રોનિકલ કમ્પોનેન્ટની ડિઝાઇનમાં પોતાનું ધ્યાન કેન્દ્રિત કર્યુ હતું અને પોતાની જ શોધને તેઓ ભૂલી ગયા હતા.જો કે ત્યારબાદ તેમણે ૧૯૨૮માં બર્લિનમાં આ અંગે એક એકઝીબિશન કર્યુ હતું અને તે નબળી ઇમેજ અંગે અભ્યાસ પણ કર્યો હતો જો કે તેમની આ શોધ તેમનાં સમય કરતા ઘણી આગળની હતી તેમની શોધ ચાલીસ વર્ષ બાદ ટેલિવિઝનનાં સ્વરૂપમાં લોકોની સામે આવી હતી.

૧૮૨૦માં નિસેફર નિપ્કે એ વ્યક્તિ છે જેમનાં નામે વિશ્વમાં પ્રથમ ફોટોગ્રાફનો શ્રેય જાય છે.જો કે તેમનો એકસપોઝરનો સમય ખુબ જ ધીમો હતો તેમને આઠ કલાકનો સમય લાગતો હતો.નિપ્કેએ પોતાની આ શોધ પોતાના મિત્ર લુઇ ડેગોરને સોંપી હતી જેમણે ડેગ્યોરેટાઇપની શોધ ૧૮૩૯માં કરી હોવાનો દાવો કર્યો હતો.તે સમયે જ ઇંગ્લિશ ચેનલને પાર વિલિયમ ટેલ્બોટ અને જહોન હર્સેલ પણ કંઇક આ પ્રકારની જ શોધમાં મચ્યા હતા.જો કે તેમની સાથોસાથ અન્ય પણ કેટલાક સંશોધકો હતા જેમની શોધનું ક્ષેત્ર પણ ફોટોગ્રાફી જ હતું.જો કે ૧૮૩૦નાં પાછલા સમયગાળામાં ફોટોગ્રાફનાં સર્જનની તમામ માહિતી ઉપલબ્ધ હતી.જો કે ત્યારે માહિતી બહુ જ ધીમી રફતારે લોકોને મળતી હતી.જો કે ૧૮૩૯માં એક સ્થાનિક અખબારમાં સૌપ્રથમ ફોટોગ્રાફ છપાયો હોવાનું આજે કહેવાય છે પણ તેની વાત ૧૯૭૦ સુધી કોઇની જાણમાં જ આવી ન હતી.હર્ક્યુલસ ફલોરેન્સ આ કામ કરનાર સૌપ્રથમ સંશોધક હતા પણ તેમની શોધ કોઇની નઝરે ચડી જ ન હતી અને તેઓ ૧૮૩૯માં અવસાન પામ્યા હતા જેના સો વર્ષ બાદ તેમની આ શોધને પ્રસિદ્ધિ સાંપડી હતી.

~ શ્રી નૂતન સૌરાષ્ટ્ર

વિશ્વમાં ભારતનો ડંકો વગાડનાર ભૌતિકશાસ્ત્રી સી.વી. રામન પ્રકાશ ક્ષેત્રે તેમની શ્રેષ્ઠ કામગીરી બદલ નોબેલ પુરસ્કાર એનાયત કરાયો હતો. વિજ્ઞાનક્ષેત્ર માટે નોબેલ પુરસ્કાર મેળવનાર તે એકમાત્ર ભારતીય છે.ભારતને વિજ્ઞાનના ક્ષેત્રમાં ઊંચાઈએ પહોંચાડવામાં તેમનો ખૂબ મોટો ફાળો છે. સીવી રામન તેમની શોધ ‘રામન ઇફેક્ટ’ માટે વિશ્વભરમાં જાણીતાં છે. આ શોધ માટે, તેમને વિશ્વના પ્રતિષ્ઠિત નોબેલ પુરસ્કારથી નવાજવામાં આવ્યા હતા. આજેપણ રામન ઇફેક્ટની મદદથી વૈજ્ઞાનિકો ઘણાં પ્રકારના પ્રયોગો કરી રહ્યાં છે.સીવી રામનને અનેક એવોર્ડથી નવાજવામાં આવ્યાં હતાં. તેમને વર્ષ ૧૯૨૯માં નાઈટહૂડ, વર્ષ ૧૯૫૪માં ભારત રત્ન અને વર્ષ ૧૯૫૭માં લેનિન શાંતિ પુરસ્કાર મળ્યો હતો.વિખ્યાત ભારતીય વૈજ્ઞાનિક સર સી. વી. રામને દરિયાની મુસાફરી દરમિયાન રામનને પ્રશ્ન થયો કે, દરિયો શા માટે બ્લૂ છે?આ સવાલને કારણે તેમને પ્રકાશના ગુણધર્મો પર વિસ્તૃત સંશોધન કરવાની પ્રેરણા મળી.સર રામને તારણ કાઢ્યું કે સફેદ પ્રકાશ સાત રંગોનો બનેલો છે.સર રામને દર્શાવ્યું કે વિવિધ અણુઓ વિવિધ રંગોનું પરાવર્તન કરે છે.લાલ રંગની તરંગ લંબાઈઓ દરિયાઈ પાણી દ્વારા પ્રથમ શોષાય છે, જ્યારે બ્લૂ અને લીલો પ્રકાશ ઊંડો જાય છે.પ્રકાશના ગુણધર્મો પર કરેલા સંશોધને તેમને ૧૯૩૦માં નોબલ પ્રાઈસ અપાવ્યું હતું.રામનજી પ્રેસિડન્સી કોલેજ, ચેન્નાઇ ખાતે ઇ. સ. ૧૯૦૨ના વર્ષમાં દાખલ થયા, અને ઇ. સ. ૧૯૦૪ના વર્ષમાં એમણે બી.એસસી.ની પદવી મેળવી. જેમાં એમણે પ્રથમ સ્થાને રહી સુવર્ણચંદ્રક પણ જીત્યો હતો. ઇ. સ. ૧૯૦૭ના વર્ષમાં એમણે એમ.એસસી.ની પદવી અવ્વલ સ્થાને રહી ૭૦થી વધુ ટકા સાથે મેળવી હતી.સી.વી. રામનનો જન્મ ભારત દેશના દક્ષિણ ભાગમાં આવેલા તામિલનાડુ રાજ્યનાં તિરુચિરાપલ્લી ખાતે હિંદુ, બ્રાહ્મણ પરિવારમાં થયો હતો. એમની માતૃભાષા તમિલ છે. બાળપણમાં જ તેમના પરિવારને વિશાખાપટનમ, આંધ્ર પ્રદેશ ખાતે રહેવા જવાનું થયું. તેમના પિતાજી ગણિત તથા ભૌતિકશાસ્ત્રના વ્યાખ્યાતા હોવાને કારણે રામનને ભણવાનું યોગ્ય વાતાવરણ ઘરમાં જ મળી ગયું હતું. આ વિષયોના તેમના ઊંડા અભ્યાસે વોલ્ટેરની કોલેજમાં તેમને સ્થાન મળ્યું અને વિદ્યાર્થી વર્ગમાં તે ખુબ પ્રિય થઇ પડ્યા. ખગોળશાસ્ત્રમાં પણ તેમને ઊંડો રસ હતો. પિતાના એ બુદ્ધિધનનો વારસો પુત્રને મળ્યો, અને પુત્રે એને સુંદર રીતે વિકસાવ્યો. ભત્રીજા સુબ્રમણ્યન ચંદ્રશેખરને પણ ભૌતિકશાસ્ત્રના વિષયમાં નોબેલ પુરસ્કાર ઇ.સ. ૧૯૩૦ના વર્ષમાં એનાયત કરવામાં આવ્યો હતો.અભ્યાસ પછી એમણે આસિસ્ટન્ટ એકાઉન્ટન્ટ જનરલ તરીકે ઇન્ડીયન ફાયનાન્સ ડિપાર્ટમેન્ટમાં કોલકાતા ખાતે પોતાની કારકિર્દીની શરૂઆત કરી.ડૉ. ચંદ્રશેખર વેંકટરામને ઈ.સ. ૧૯૨૮ની ૨૮ ફેબ્રુઆરીના દિવસે પ્રકાશના પરાવર્તનની વિસ્મયકારક ઘટના નિહાળી. વિજ્ઞાનજગતમાં આ ઘટનાનો પ્રભાવ એટલો બધો પડ્યો કે સમગ્ર એશિયામાંથી ભૌતિકશાસ્ત્રમાં નોબલ પારિતોષિક સૌ પ્રથમ તેમને એનાયત થયું હતું. વિજ્ઞાનની આ સુવર્ણ ઘડીને બિરદાવતાં ૨૮મી ફેબ્રુઆરી “રાષ્ટ્રીય વિજ્ઞાન દિવસ” તરીકે ઉજવાય છે. ૨૮મી ફેબ્રુઆરીએ ડૉ. રામને તેમની નોબેલ પુરસ્કાર મેળવનારી શોધ ‘રામન ઇફેકટ’નો આવિષ્કાર કર્યોહતો. પ્રકાશના કિરણો કઈ રીતે કામ કરે છે તે વિશે તેમણે ઉંડું સંશોધન કર્યુ હતું જે પાછળથી ભૌતિક વિજ્ઞાન જગતમાં ‘રામન ઇફેકટ’ તરીકે ઓળખવામાં આવ્યું.નોબેલ પારિતોષિક વિજેતા મહાન વૈજ્ઞાનિક સી. વી. રામન એ ૧૯૪૯માં રામન રિસર્ચ ઇન્સ્ટીટ્યુટની સ્થાપના કરી હતી. આ સંસ્થામાં સાઇન્ટીફીક આસીસ્ટન્ટની ભરતી કરવાની હતી અને તે માટે ઇન્ટરવ્યુ ગોઠવાયા હતા. રામન પોતે જ ઉમેદવારના ઇન્ટરવ્યુ લઇ રહ્યા હતા. ઇન્ટરવ્યુ પુરા કરીને રામન જ્યારે બહાર આવ્યા તો તેણે એક ઉમેદવારને વેઇટીંગરૂમમાં બેઠેલો જોયો. રામને આ ઉમેદવારને રીજેક્ટ કરેલો હતો.સી.વી. રામન આ પસંદગી નહી પામેલા ઉમેદવાર પાસે ગયા અને એને કહ્યુ , ભાઇ , મેં ઇન્ટરવ્યુ વખતે જ તને કહ્યુ હતું કે તારુ ભૌતિકશાસ્ત્રનું કોઇ વિશેષ જ્ઞાન નથી માટે હું તને મારી સંસ્થામાં નહી લઇ શકું. તું હજું કેમ અહિયા બેઠો છે ? પેલા માણસે રામનને કહ્યુ ,સાહેબ , એ મને ખબર છે કે હું આપની સંસ્થા માટે લાયક ઉમેદવાર નથી હું કોઇ વિશેષ ભલામણ કરવા માટે નથી આવ્યો. આપની ઓફીસ દ્વારા મને જે ટ્રાવેલીંગ એલાઉન્સ ચુકવવામાં આવ્યુ છે એ ભુલથી વધુ ચુકવી દીધુ છે માટે હું એ વધારાની રકમ પરત કરવા માટે આવ્યો છું.સી.વી.રામન આ ઉમેદવાર પાસે ગયા. એના ખભા પર પોતાનો હાથ રાખીને એને પોતાની ઓફીસમાં લઇ ગયા અને કહ્યું કે દોસ્ત હુ તને મારી સંસ્થામાં સાઇન્ટીફીક આસીસ્ટન્ટની પોસ્ટ માટે સીલેકટ કરું છું. પેલા ઉમેદવારે કહ્યુ કે સર પણ મારી પાસે ભૌતિકશાસ્ત્રનું પુરૂ જ્ઞાન નથી. એ વખતે રામને હસતા હસતા કહ્યુ ભાઇ એ તો હું તને શિખવી શકીશ પણ તારું આ ઉતમ ચારિત્ર્ય તારી સૌથી મોટી લાયકાત છે અને મારા માટે એ જ મહત્વનું છે.કોઇપણ વિષયના જ્ઞાન કરતા પણ શુધ્ધ ચારિત્ર્ય વધુ મુલ્યવાન હોય છે. ચારિત્ર્ય વગરનું જ્ઞાન હંમેશા પોતાને અને સમાજને બંનેને દુઃખી કરે! આજકાલ ડીગ્રીઓ બહુ મોટી મોટી થતી જાય છે પણ ચારીત્ર્ય સાવ ખાડે ગયુ હોય એવુ અનુભવાય છે.ડો. સી.વી. રામન માનતા હતા કે વિજ્ઞાન નો ઉપયોગ યુધ્ધ માટે નહીં પરંતુ વિશ્વશાંતિ માટે થવો જોઈએ. દેશની ૧૭ યુનિવર્સિટીઓએ સન્માનનીય ડોક્ટરેટની પદવી પ્રદાન કરી હતી.અગિયાર વરસની નાની વયે રામને મેટ્રિકની પરીક્ષા પહેલા નંબરે પાસ કરી હતી. આગળ અભ્યાસ માટે ૧૯૦૨ના વર્ષમાં તેઓ ચેન્નઇની જાણીતી પ્રેસિડન્સી કોલેજમાં જોડાયા. આ કોલેજમાં અંગ્રેજી વિષયના પ્રોફેસર ઇલિયટ હતા. આ નાનકડા વિદ્યાર્થીને જોતાં જ તેઓ બોલી ઊઠ્યા, ‘બાબા, તારી ઉંમર કેટલી?’ રામને જવાબમાં ૧૩ વર્ષ કહ્યું ત્યારે તેમના આશ્ચર્યનો પાર ન રહ્યો. ૧૯૦૪માં બી.એસસી.ની પરીક્ષામાં ભૌતિક વિજ્ઞાનના વિષય સાથે કોલેજમાં રામન પ્રથમ નંબરે પાસ થયા. આ માટે સુવર્ણચંદ્રક પણ મળ્યો. અહીં જ તેમણે પ્રિય વિષય ભૌતિક વિજ્ઞાન સાથે એમ.એસસી.નો અભ્યાસ શરૂ કર્યો. અભ્યાસની સાથોસાથ તેઓ આપમેળે જ કોલેજમાં પ્રયોગો કરતા હતા. આ પ્રયોગોના પરિણામે એમણે પ્રકાશના વિવર્તન અંગે સંશોધન કર્યું. એમાં એમને સફળતા પણ મળી. રામને આ શોધના આધારે લેખ તૈયાર કર્યો અને લંડનના એક સંશોધન સામિયકમાં છપાવા મોકલ્યો. આ લેખ સ્વીકારાયો અને નવેમ્બર ૧૯૦૬ના અંકમાં છપાયો. ત્યાર પછી રામને ત્રિપાર્શ્વ કાચનો પ્રયોગ હાથમાં લીધો. આ પ્રયોગ કરતાં કરતાં એમણે વિશિષ્ટ પ્રકારના પ્રકાશની શોધ કરી. આ રીતે રામને પ્રયોગો કરતાં કરતાં અનેક સિદ્ધિ હાંસલ કરી. સોળ વર્ષ કોલકાતા યુનિવર્સિટીમાં સેવા આપ્યા બાદ તેઓ બેંગલુરુમાં ‘ઈન્ડિયન ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ સાયન્સ’માં ભૌતિક વિજ્ઞાનના પ્રોફેસર તરીકે જોડાયા. છેલ્લે તેમણે ‘રામન રિસર્ચ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ’માં સેવા આપી હતી. ઇ.સ.૧૯૬૪માં એમને ‘ભારતરત્ન’નો ખિતાબ એનાયત કરવામાં આવ્યો.

~ શ્રી નૂતન સૌરાષ્ટ્ર

વિજ્ઞાન હંમેશા માનવજાતનાં કલ્યાણનો માર્ગ શોધે છે અને તેની નીતિમત્તાનાં મુલ્યો ખુબ ઉંચા હોય છે પણ જેમ દરેક ક્ષેત્રમાં હોય છે તેમ આ ક્ષેત્રમાં પણ કેટલાક લોકો માત્ર પોતાનો સ્વાર્થ સાધવા માટે વગર વિચાર્યે કેટલાક પરિક્ષણો કરે છે જેમાં તમામ પ્રકારની નીતિમત્તા અને મર્યાદાને કોરાણે મુકવામાં આવે છે જ્યારે આ પ્રકારની કામગિરી કરવામાં આવે છે ત્યારે તેની નિષ્ફળતા પણ એટલી જ નાટકિય બની રહે છે.

ન્યુયોર્કમાં સરકાર સંચાલિત એક શાળા વિલોબ્રુક સ્ટેટ સ્કુલમાં માનસિક રીતે નિર્બળ બાળકો વસવાટ કરે છે.આ બાળકો પર કેટલાક અનૈતિક પરિક્ષણો કરાયા હતા જેના કારણે હેપેટાઇટિસનો રોગચાળો ફાટી નિકળ્યો હતો.આ શાળામાં રહેલા એક ડો. સોલ ક્રુગમાને આ બાળકો પર કેટલાક ખતરનાક પરિક્ષણો કર્યા હતા.આ પરિક્ષણોનો આરંભ આમ તો ૧૯૫૬માં થયો હતો અને તે લગાતાર ૧૪ ચાલ્યા હતા.જો કે આ અંગે જ્યારે લોકોને જાણ થઇ ત્યારે ભારે હોબાળો મચી ગયો હતો.

હાલમાં ઇબોલાને સૌથી ખતરનાક વાયરસ માનવામાં આવે છે.જો કે કેટલાક વૈજ્ઞાનિકો તેને પરિક્ષણ માટે ઉપયોગમાં લેતા હોય છે જેનો ખતરનાક અંજામ આવતો હોય છે અને આવાજ અંજામનો ભોગ બન્યા હતા રશિયાનાં એક સંશોધક જેમને પોતાની જિંદગી ગુમાવવી પડી હતી.સાયબેરિયાની નોવોસિબિર્સ્ક વેકટોર લેબોરેટરીમાં કામ કરનાર મહિલા સંશોધકે સંશોધન દરમિયાન પોતાની જાતને ઇબોલા વાયરસ ધરાવતું ઇંજેક્ષન આપી દીધુ હતું આમ તો આ લેબમાં ભૂંડો પર કેટલાક પરિક્ષણો કરાતા હતા પણ તેમનો સીધો સંપર્ક માનવી સાથે ન હતો.આ વાયરસ એટલો ખતરનાક છે કે તેનાં સંપર્કમાં આવનાર પચાસથી નેવું ટકા લોકોને મોતને ઘાટ ઉતારી દેતો હોય છે.આ વાયરસનો કોઇ તોડ હજી સુધી નિકળ્યો નથી તેના કારણે તેનો ભોગ બનનાર મોટાભાગે મોતને ભેટતો હોય છે.આ સંશોધક પણ તેના સંપર્કમાં આવ્યાનાં માત્ર ચૌદ દિવસમાં જ પરલોક સિધાવી ગઇ હતી.વેકટરનાં અધિકારીઓ આ મહિલાનાં મોત અંગે વિશ્વ આરોગ્ય સંસ્થાને વહેલાસર જાણ કરી શક્યા ન હતા જે તેને જીવન આપવા માટે પ્રયાસ કરી શકે તેમ હતી.

કેલિફોર્નિયાની સાન ક્વીન્ટીન જેલનાં મુખ્ય સર્જન તરીકે કામ કરનાર ડો. લીયો સ્ટેન્લીને વિશ્વ સનકી સાયન્ટીસ્ટ તરીકે ઓળખે છે કારણકે ભયંકર રીતે અનૈતિક તેવા પરિક્ષણો કરીને તેમણે વૈજ્ઞાનિક જગતમાં હાહાકાર મચાવી દીધો હતો.આ સનકી ડોકટરની સનકનો ભોગ તે જેલમાં રહેલા કેદીઓ બનતા હતા જેમના પર તે ડોકટર વૃષણોનાં મામલે પ્રયોગો કરતો હતો.તે કેદીઓને ખાસ કરીને મોતની સજા પામેલા કેદીઓનાં વૃષણોને તેમનાં શરીરમાંથી કાઢી લેતો હતો અને ત્યારબાદ તેને જીવતા કેદીઓમાં આરોપિત કરતો હતો.તેણે તો પ્રાણીઓનાં વૃષણો માનવીઓમાં પ્રત્યારોપિત કરવાનું હિચકારુ કાર્ય કર્યુ હતું.આ સનકી ડોકટરનાં પરિક્ષણોનો ભોગ ઘણાં કેદીઓ બન્યા હતા જેમણે જેલમાં પારાવાર પીડાનો અનુભવ કર્યો હતો.

૧૯૬૩ થી ૧૯૭૩ દરમિયાન વોશિંગ્ટન અને ઓરેગનની જેલમાં રહેલા કેદીઓને તેમની સજા માફ કરવાની લાલચ આપીને રેડિયેશનનાં પરિક્ષણોનો ભાગ બનાવવામાં આવ્યા હતા.વોશિંગ્ટન યુનિવર્સિટીમાં લગભગ ૧૩૦ જેટલા કેદીઓ પર આ પરિક્ષણો કરાયા હતા.જો કે આ આખી વાતની જ્યારે લોકોને જાણ થઇ ત્યારે ખાસ્સો હોબાળો મચી ગયો હતો અને ભોગ બનનારા કેદીઓને ભારે વળતર ચુકવવું પડ્યું હતું.આ તમામ ખતરનાક પરિક્ષણોનો માસ્ટર માઇન્ડ હતો ડો.કાર્લ હેલર જેને ૧.૨ મિલિયન ડોલર આપવામાં આવ્યા હતા.જેના પર આ પરિક્ષણો કરાયા હતા તે કેદીઓનાં સંતાનો મોટાભાગે ખોડખાંપણ સાથે જન્મ્યા હતા.

રશિયાનાં સારોવ શહેરની નજીક રશિયાનું ન્યુક્લિયર વેપન્સ રીસર્ચ સેન્ટર આવેલું છે.જેમાં ૨૦૧૯નાં ઉનાળા દરમિયાન ઘણી ગરબડો થયાંનું નોંધાયું છે.આમ તો આ સેન્ટરમાં ૧૯૪૬થી કામ ચાલે છે ખાસ કરીને અહી ન્યુક્લિયર પરિક્ષણો થાય છે.

જો કે તે કામગિરી મોટાભાગે અતિ ગુપ્ત રાખવામાં આવતી હોય છે.જો કે ૨૦૧૯માં ત્યાં કામ કરનારા પાંચ જેટલા કામદારોનાં મોત થયા બાદ લોકોને તેની જાણ થઇ હતી અને આ કામગિરીમાં માત્ર પાંચ કામદારોનાં મોત થયા હતા એટલું જ ન હતું પણ પાસેનો આખો વિસ્તાર પ્રદુષિત થઇ ગયો હતો.આ વિસ્તારમાં રેડિયેશન ફેલાઇ ગયું હતું.ત્યાં શસ્ત્રોનાં ઉત્પાદન માટે વીજળી માટે નાનુ રીએકટર બનાવવાનો પ્રયાસ કરાયો હોવાનું બહાર પાડવામાં આવ્યું હતું.જો કે ત્યારબાદ બહાર આવ્યું હતું કે ત્યાં થઇ રહેલા પરિક્ષણોની નિષ્ફળતાને કારણે આ દુર્ઘટના સર્જાઇ હતી.

૧૯૪૦ અને ૧૯૫૦નાં સમય ગાળા દરમિયાન દેડકાઓ પર કેટલાક ગર્ભને લગતા પરિક્ષણો કરાતા હતા પણ ત્યારબાદ તેના માટે વધારે સારી રીતો ઉપયોગમાં લેવાતી થઇ ત્યારે તે લેબમાં રહેલા દેડકાઓને મુકત કરાયા હતા જે આમ તો અનેક પ્રકારની સમસ્યાઓ ધરાવતા હતા.આ દેડકાઓ શિકારી સ્વભાવ ધરાવતા હોવા ઉપરાંત કેટલાક ખતરનાક રોગ ફેલાવનાર પણ હતા.આ દેડકાઓ આમ તો અમેરિકામાં મોકલાયા હતા જો કે આફ્રિકન કલોવડ ફ્રોગ અમેરિકામાં પ્રતિબંધિત છે પણ તેમ છતાં તેમની અહી ઘણી માંગ જોવા મળે છે.જો કે આ દેડકાઓને કારણે અનેક પ્રકારની સમસ્યાઓનું સર્જન થવાની ભીતિ વૈજ્ઞાનિક સમુદાય વ્યકત કરી ચુક્યો છે.

હાર્વર્ડમાં અભ્યાસ કરી ચુકેલ પેથોલોજીસ્ટ ડૉ. કોર્નેલિયસ રહોડસને વીસમી સદીનાં કેન્સરનાં સંશોધકોમાં મોખરાનાં વૈજ્ઞાનિક માનવામાં આવે છે.તેમને અમેરિકાનાં વૈજ્ઞાનિક જગતમાં સર્વોચ્ચ મનાતું અમેરિકન એસોશિએશન ફોર કેન્સર રિસર્ચનું સન્માન અપાયું હતું.જો કે તેમનાં પર ત્યારબાદ પ્યુએર્ટો રિકોનાં એક તબીબી તેમનાં દર્દીને કેન્સરનાં કોષ તેનામાં આરોપિત કર્યાનો આરોપ લગાવ્યો હતો.આ સન્માનિત ડોકટરનાં હાથે લખાયેલો એક પત્ર ત્યારબાદ મીડિયામાં જાહેર કરાયો હતો જેમાં તેમણે પ્યુએર્ટો રિકોમાં રહેતા લોકો તરફની તેમની ધૃણાને વ્યકત કરતાં તેમને અત્યંત નીચલી કક્ષાના લોકો ગણાવ્યા હતા.તેમની આ નફરને કારણે અસંખ્ય લોકો તેમનાં હાથે મોતને ભેટ્યા હતા.જ્યારે તેમનાં આ કારનામાઓ બહાર આવ્યા ત્યારે સરકારે ૨૦૦૩માં તેમને આપેલું સન્માન પાછુ ખેંચી લીધુ હતું.

હવામાનને લગતી આગાહી કરવી એ હંમેશા એક પડકારજનક કામગિરી માનવામાં આવે છે કારણકે તે હંમેશા લોકો સાથે રમત રમી જતું હોય છે.અમેરિકામાં તોફાનો અને વાવાઝોડા ફુંકાવાની ઘટનાઓ લોકો માટે નવી નથી અને સરકાર પણ તેમને રોકવા માટે નીત નવા અખતરા કરે જ છે તેમાંનો એક અખતરો હતો પ્રોજેક્ટ સ્ટોર્મફયુરી.જેમાં બરફનાં કણો વડે તોફાનને રોકવાનું પરિક્ષણ કરાયું હતું જે સરિયામ નિષ્ફળ નિવડ્યું હતું.

૧૯૬૨થી ૧૯૮૩ વચ્ચે અમેરિકાની સરકારે સિલ્વર આયોડાઇડ ધરાવતા કણોને તોફાનની વચ્ચે વિમાનો વડે ડમ્પ કર્યા હતા.તેના કારણે તોફાન તો ન અટક્યુ પણ કાતિલ ઠંડા પવનો ઉત્પન્ન થયા હતા અને તેણે ઘણાં લોકોને મોતની નિંદરમાં સુવડાવી દીધા હતા.

ઓસ્ટ્રેલિયાનાં કવીન્સલેન્ડમાં કેમિકલ વેપન્સ અંગેના કેટલાક પરિક્ષણો હાથ ધરાયા હતા અને આ પરિક્ષણો માનવી પર કરાયા હતા.૧૯૪૨ દરમિયાન યુદ્ધનાં સમયે ઓસ્ટ્રેલિયામાં મસ્ટર્ડ ગેસ અંગે વિચારણા કરાઇ હતી ત્યારે જાપાને ચીનની વિરૂદ્ધ કેમિકલ્સ વેપન્સનો ઉપયોગ કર્યો હતો.ત્યારે એવી ભીતિ વ્યકત કરાઇ હતી કે ત્યારબાદનો નિશાનો ઓસ્ટ્રેલિયા છે.ત્યારે ત્રણ વર્ષ સુધી કેટલાક ગુપ્ત પરિક્ષણો અહી કરાયા હતા.આ પરિક્ષણો ત્યારે ઓસ્ટ્રેલિયાની સેનામાં ભરતી કરાયેલા સૈનિકો પર કરાયા હતા.

એન્થ્રેકસ બેસિલસ એન્થ્રાસિસ દ્વારા ફેલાય છે જે ખુબજ ઘાતક માનવામાં આવે છે.આ અંગેનાં કેટલાક ઘાતકી પરિક્ષણો બ્રિટનમાં કરાયા હતા.ત્યારે જાણી જોઇને ટ્રેનમાંથી કેટલાક ભયજનક બોકસ બહાર ફેંકાયા હતા.જો કે ત્યારે કોઇ નુકસાન નોંધાયું ન હતું પણ સરકારે ત્યારે એન્થ્રેકસનાં પરિણામોથી અજાણ નાગરિકો પર આ પરિક્ષણો કર્યા હતા.

~ શ્રી નૂતન સૌરાષ્ટ્ર

રાજકોટ, તા. ૧૧

દુનિયાભરના લોકોએ ઓકટોબરમાં ડેક્રોનીકસ અને ઓરીયોનીડસ ઉલ્કાવર્ષાની આતશબાજી તા. ૧૩મી નવેમ્બરથી તા. ૨૦ નવેમ્બર દરમિયાન લીઓનીડસ ઉલ્કાવર્ષાનો સ્પષ્ટ અવકાશી નજારો નિહાળવા થનગની રહ્યાં છે. વિશ્વના ખગોળ વૈજ્ઞાનિકોએ દરિયાઈ તથા પર્વતીય વિસ્તારોમાં પડાવી નાખી તૈયારી આરંભી દીધી છે ત્યારે રાજ્યના વિજ્ઞાનપ્રેમીઓને અવકાશી ઉલ્કાવર્ષાનો અદ્‌ભૂત નજારો નિહાળવા ભારત જન વિજ્ઞાન જાથાએ અપીલ કરી છે.

રાજ્યભરમાં ખગોળીય આનંદ લૂંટવા માટે જાથાએ ખાસ આયોજન કર્યું છે. ઉલ્કાવર્ષા નિદર્શનનો મુખ્ય સમારોહ અમદાવાદ ખાતે પસંદગી કરવામાં આવેલ છે તેમ જાથાના રાજ્ય ચેરમેન અને એડવોકેટ જયંત પંડયાએ જણાવેલ.

તેમણે વધુમાં જણાવ્યું કે, દર વર્ષે નેવમ્બરમાં તા. ૧૩થી ૨૦ દરમિયાન સિંહ રાશિની લીઓનીડસ ઉલ્કાવર્ષા સ્પષ્ટ અદ્‌ભૂત જોવા મળે છે. દેશ-વિદેશમાં કલાકથી ૧૫ થી ૫૦ અને વધુમાં વધુ ૧૦૦ ઉલ્કાવર્ષા દિવાળીની આતશબાજીના દૃશ્યો જેવી અવકાશમાં જોવા મળે છે. લીઓનીડસ ઉલ્કાવર્ષાનો વરસાદની મહત્તમ શનિવાર-રવિવાર તારીખ ૧૬-૧૭ નવેમ્બરે અવકાશમાં જોવા મળશે.

જાથાનો પ્રયાસ લોકોને અવકાશ તરફ નજર કરતા થાય, તેમાં રસ લઈ બાળકો સાથે ખગોળીય માહિતી મેળવતા થાય, નજારો નિહાળવા માટે રાજ્યભરમાં આયોજન ગોઠવ્યું છે. જેમાં રાજકોટ, અમરેલી, ભાવનગર, જૂનાગઢ, પોરબંદર, જામનગર, સુરેન્દ્રનગર, બોટાદ, ગીરસોમનાથ, દેવભૂમિ દ્વારકા, મોરબી, કચ્છ-ભુજ વિ. નાના-મોટા નગરોમાં એક કે બે દિવસીય મધ્યરાત્રિ-પરોઢે વ્યવસ્થાની આખરી ઓપની તૈયારી આરંભી છે. જાથાના ચેરમેન પંડયા અમદાવાદ ખાતે હાજરી આપી અવકાશરી ઘટનાઓ સંબંધિ વિસ્તૃત માહિતી આપનાર છે.

લીઓનીડસ ઉલ્કાવર્ષાનો નજારો નિહાળવાની તૈયારીમાં જાથાના અંકલેશ ગોહિલ, રાજુ યાદવ, વિનુભાઈ ઉપાધ્યાય, નવીનભાઈ પુરોહિત, કિશોરગીરી ગોસાઈ, ઉમેશ રાવ, દિનેશ હુંબલ, હરેશ ભટ્ટ વિ. અનેક સદસ્યો આ અભિયાનમાં જોડાવાના છે. રાજ્યમાં ઉલ્કા વર્ષા સંબંધી વિશેષ માહિતી મો. નં. ૯૮૨૫૨ ૧૬૬૮૯ તથા ૯૪૨૬૯ ૮૦૯૫૫ ઉપર સંપર્ક સાધવા યાદીમાં જણાવાયું છે.

~ શ્રી નૂતન સૌરાષ્ટ્ર

આમ તો મોટાભાગનાં વૈજ્ઞાનિકો કે સંશોધકો ચોક્કસ દિશામાં કામ કરતા હોય છે તેમનો ઉદ્દેશ્ય એવા સંશોધનનો હોય છે જે આ પહેલા કોઇ દ્વારા કરાયું ન હોય તેના કારણે તેઓ પોતાની શોધ અંગે બહુ સ્પષ્ટ હોય છે અને આ પ્રકારનાં સંશોધનોએ દુનિયાને પરિવર્તિત કરવામાં મહત્વપુર્ણ ભૂમિકા ભજવી છે પણ ક્યારેક એવું પણ બનતું હોય છે કે સંશોધકો શોધ કંઇ ઓર કરતા હોય છે પણ શોધ કંઇક ભળતી વસ્તુની જ થઇ જતી હોય છે અને આ વસ્તુઓ ક્રાંતિકારી સાબિત થતી હોય છે અહી એવા જ કેટલાક અકસ્માતે થયેલા સંશોધનોની વાત છે જેમણે ક્રાંતિકારી પરિવર્તન આણવામાં મહત્વની ભૂમિકા ભજવી છે.

વેલ્ક્રો અંગે આજે તો આપણે પરિચિત છીએ કારણકે તે અનેક વસ્તુઓમાં ઉપયોગમાં લેવાય છે અને તે બહુ મહત્વપુર્ણ છે પણ આજથી આઠ દાયકા પહેલા કોઇને વેલ્ક્રો એટલે શું તેની કોઇ ખબર પણ ન હતી અને તેવી કોઇ વસ્તુ હોઇ શકે છે તે અંગે પણ કોઇએ કલ્પના કરી ન હતી.૧૯૪૧માં સ્વીસ એન્જિનિયર જયોર્જ ડી મેસ્ટરલ પોતાના કુતરા સાથે જંગલમાં ફરવા માટે ગયા હતા અને જ્યારે તેઓ ત્યાંથી પાછા ફર્યા ત્યારે તેમણે જોયું કે તેમનાં કપડા પર કશુંક ચોંટી ગયું હતુ તેમણે એ વસ્તુ કેવી રીતે કપડા અને વાળ પર ચોંટી ગઇ હતી તેનું બારીકાઇથી નિરીક્ષણ કર્યુ ત્યારે તેમને ખ્યાલ આવ્યો કે તે કાંટા જેવી વસ્તુ છે જે કપડા અને વાળ પર સહેલાઇથી ચોંટી જાય છે અને તેમને તેના પરથી જે આઇડિયા આવ્યો અને તેમણે જે શોધ કરી તેનું તેમણે વેલ્ક્રો નામ રાખ્યું હતું.જો કે મજાની વાત એ છે કે આ નામ કંપનીનું હતું તેને ચોંટવા કે છુટવા સાથે કોઇ સંબંધ ન હતો.તેમણે આ વસ્તુની પેટન્ટ ૧૯૫૫માં મેળવી હતી અને ત્યારબાદ તેમણે તેનું વ્યસાયિક ઉત્પાદન અને વેચાણ શરૂ કર્યુ હતું.આ વસ્તુ એટલી ઉપયોગી સાબિત થઇ છે કે હવે તો અવકાશમાં પણ તેનો ઉપયોગ કરાઇ રહ્યો છે.ડી મેસ્ટ્રલનાં જીવનકાળ દરમિયાન જ કંપનીએ ૫૫ મિલિયન મીટર્સ વેલ્ક્રોનું વેચાણ પ્રતિવર્ષનાં હિસાબે કર્યુ હતું.

બાળકોનાં રમકડાઓમાં પ્લે ડુનું સ્થાન સર્વોચ્ચ છે કારણકે આ રંગીન વસ્તુ દરેક બાળકને આકર્ષતિ હોય છે કારણકે તેના દ્વારા બાળક અનેક પ્રકારની વસ્તુઓનું નિર્માણ કરી શકે છે.જો કે આ વસ્તુની શોધ અકસ્માતે થઇ હતી.નોઆહ મેકવિકર આમ તો વોલપેપર ક્લીનરની શોધ કરી રહ્યાં હતાં.આ શોધ ત્યારે બહુ ઉપયોગી બની રહી હતી કારણકે તે કોઇ રસાયણ ધરાવતી ન હતી અને તેનો ફરીથી ઉપયોગ થઇ શકતો હતો વળી તેનાથી વોલપેપર પર કોઇ ડાઘા પણ પડતા ન હતા.નોઆહનો ભત્રીજો જોસેફ મેકવીકર આ કંપની માટે જ કામ કરતો હતો જેણે પોતાના શિક્ષકોને આ વસ્તુનું પ્રદર્શન કરી બતાવ્યું હતું.જોસેફ જ આ વસ્તુનું નામ બદલવા માટે કારણરૂપ બન્યો હતો જેણે આ વસ્તુને બાળકોનાં રમકડામા પરિવર્તિત કરી હતી.મેકવીકરે તે માટે રેઇનબો ક્રાફટ કંપનીની સ્થાપના કરી હતી જે પહેલા માત્ર સફેદ રંગમાં ઉપલબ્ધ હતી જો કે ત્યારબાદ તે રંગીન બની હતી અને તે બાળકોમાં એટલી તો લોકપ્રિય બની હતી કે તેની શોધ બાદ તેનું વેચાણ ૩૧૫ મિલિયન કિ.ગ્રા.નાં આંકડા પર પહોંચ્યુ છે જો તેનો એક પટ્ટો બનાવવામાં આવે તો તેનાથી ત્રણસો વખત પૃથ્વીને લપેટી શકાય.

મોટાભાગે લોકો ખાસ કરીને વાલીઓ બીઝી હોય છે ત્યારે પોતાના સંતાનોને ખાસ સુચનાઓ આપવા માટે પોસ્ટ નોટનો ઉપયોગ કરતા હોય છે ઓફિસોમાં પણ કર્મચારીઓને સુચનાઓ આપવા માટે તેનો જ ઉપયોગ કરાતો હોય છે.આ ચોંટાડી શકાય તેવો સાદો પેપર આજે સૌથી વધારે ઉપયોગી વસ્તુ છે.જો કે તેની શોધ પણ અકસ્માતે જ થઇ હતી.૧૯૬૮માં ડો.સ્પેન્સર સિલ્વર જે થ્રી એમમાં કેમિસ્ટ હતા તેઓ ત્યારે સુપર સ્ટ્રોંગ ગુંદર બનાવવાનો પ્રયાસ કરતા હતા જો કે તેમણે તેના બદલે બહુ નબળું ગુંદર શોધ્યું હતું. જેને તેમણે સોલ્યુશન વિધાઉટ પ્રોબ્લેમ તરીકે પ્રમોટ કરવાનું શરૂ કર્યુ હતું.જો કે તેની શોધ થયાનાં પાંચ વર્ષ સુધી તો કોઇએ તેનો ઉપયોગ કરવાની દરકાર દાખવી ન હતી.૧૯૭૪માં સિલ્વરનાં એક સહ કર્મચારીએ તેનો વ્યક્તિગત ઉપયોગ કરવાની શરૂઆત કરી હતી જેમનું નામ આર્ટ ફ્રે હતું.તેઓ ચર્ચમાં કામ કરતા હતા જ્યાં તેમને પોતાની ભજનાવલીમાં બુકમાર્ક રાખવા માટે ભારે જફા કરવી પડતી હતી તેમણે પેલા ગુંદરનો ઉપયોગ પોતાનાં બુકમાર્ક પર કરવાની શરૂઆત કરી હતી.ત્યારબાદ તેમણે નાની પતાકડીઓ પર તેનો ઉપયોગ કરવાની શરૂઆત કરી હતી.થ્રીએમે તેને પ્રેસ એન પીલ તરીકે બજારમાં મુકી હતી પણ આ પોસ્ટ નોટ તરફ કોઇએ રસ દાખવ્યો ન હતો.કંપનીએ કેટલાક ખાસ વિભાગોમાં તેનો ઉપયોગ કરવાની શરૂઆત કરી હતી અને આ સ્ટીકી નોટ ત્યારબાદ લોકોને રસપ્રદ અને ઉપયોગી લાગી અને તેનો ઉપયોગ વધવાની શરૂઆત થઇ હતી અને આજે આ પોસ્ટ ઇટ નોટસ દરેક ઓફિસમાં અને ઘરમાં સૌથી ઉપયોગી વસ્તુ બની રહી છે.

સેકેરિન એ પહેલું કૃત્રિમ સ્વીટનર છે અને તેની શોધ પણ અકસ્માતે જ થઇ હતી.ઇરા રેમસન જહોન્સ હોપકિન્સ યુનિવર્સિટીમાં એક લેબમાં સંશોધક હતાં.આ લેબ તેમણે રશિયન કેમિસ્ટ કોન્સ્ટંટીન ફાલબર્ગને ઉપયોગ માટે આપી હતી.એક રાત્રે ફોલબર્ગ કામ પતાવીને પોતાની પત્ની સાથે ડિનર માટે ગયા હતા.તેમને ત્યારે જમતી વખતે લાગ્યું કે તેમની ઘરે બનાવેલી બ્રેડ કંઇક વધારે પડતી જ મીઠી હતી.જો કે તેમની પત્નીએ તો જણાવ્યું કે તેમણે તો તેમની રેસિપીમાં કોઇ ફેરફાર કર્યો નથી ત્યારે ફાલબર્ગને લાગ્યું કે તેઓ લેબમાં કામ કરતા હતા ત્યારે કોઇ રસાયણ તે આ બ્રેડ પર લાગ્યું હશે કારણકે તેઓ લેબમાંથી આવ્યા ત્યારબાદ હાથ ધોયા વિના જ જમવા માટે બેસી ગયા હતા.તેઓ લેબમાં પાછા ફર્યા અને તેમની મેજ પર મુકેલ દરેક રસાયણનો ટેસ્ટ કર્યો હતો.ત્યારે તેમણે સલ્ફોબેન્જોઇક એસિડ, ફોસ્ફરસ કલોરાઇડ અને એમોનિયા ભરેલ બીકરનો ટેસ્ટ કર્યો અને દુનિયાને સેકેરીનની ભેટ મળી જે આજે દરેક રેસ્ટોરન્ટ અને ઘરમાં સૌથી ઉપયોગી વસ્તુ બની ગઇ છે.

ચાર્લ્સ ગુડયર ઔદ્યોગિક ક્ષેત્રમાં રબરનો ઉપયોગ વધે તે માટે ઘેલછા કહી શકાય તેટલી હદે રસ ધરાવતા હતા અને તેના કારણે તેમનો પરિવાર દેવાનાં બોઝ તળે દબાઇ ગયો હતો જો કે તેમનાં પ્રારંભિક વર્ષોમાં તેઓ રબર બિઝનેશમાં નિષ્ફળ ગયા હતા પણ તેમણે હિંમત હારી ન હતી.૧૮૪૪માં ગુડયરે વલ્કેનાઇઝ રબરની પેટન્ટ મેળવી હતી ત્યારે તેમની કંપની રબરનાં ઉત્પાદનમાં સૌથી આગળ હતી જો કે તેમની સફળતા તેઓ વધારે જોઇ શક્યા ન હતા કાયદાકીય લડાઇઓમાં જ તેમનો પૈસો બરબાદ થઇ ગયો હતો અને તેઓ ૧૮૬૦માં અવસાન પામ્યા હતા.ત્યારબાદ ૧૮૯૮માં ગુડયર ટાયર એન્ડ રબર કંપનીની સ્થાપના થઇ હતી અને તેમનાં માનમાં તેનું નામ રાખવામાં આવ્યું હતું.

ચોકલેટ ચીપ્સ કુકીઝ નાના મોટા દરેકની મનપસંદ આઇટમ છે જો કે તેની શોધ પણ અકસ્માતે જ થઇ હતી.તેની શોધ ટોલ હાઉસ ઇનમાં ૧૯૩૦માં થઇ હતી જે કેનેથ અને રૂથ ગ્રેવ્સ વેકફિલ્ડ ચલાવતા હતા.શ્રીમતી વેકફિલ્ડ ત્યારે તમામ ડેઝર્ટ ડિશ તૈયાર કરતા હતા અને તેમની પાકકલાને કારણે તેઓ વિખ્યાત બન્યા હતા.એક રાતે તેઓ ચોકલેટ બટર ડ્રોપ ડુ કુકીઝ બનાવતા હતા જે ત્યારની ખાસ્સી પ્રખ્યાત ડિશ હતી જો કે ત્યારે ચોરસ ચોકલેટનો ટુડકો બનાવી નાંખ્યો હતો જેને તેમણે નાના ટુકડામાં વહેંચી નાંખ્યું.તે ચોકલેટ ત્યારે ઓગળીને કુકીઝ પર પથરાઇ ગયો હતો જો કે તેની નરમાશ અને સ્વરૂપ જેમના તેમ રહ્યાં હતા આ ચોકલેટ મિક્સ કુકીઝ ત્યારબાદ ચોકલેટ ક્રંચ કુકીઝ તરીકે લોકપ્રિય બની હતી.

ટચુકડી દિવાસળીનો ઇતિહાસ બહુ લાંબો છે.જો કે તેના સંશોધક જહોન વોકરે તેની શોધ લેબમાં પરિક્ષણ દરમિયાન અકસ્માતે જ કરી હતી.પહેલા તેમણે લાકડાનાં ટુકડા પર સલ્ફરનું મિશ્રણ લગાડ્યું હતુ અને ફર્સ પરનાં ખરબચડા ભાગ પર તેમણે એ લાકડાનાં ટુકડાને અકસ્માતે જ ઘસ્યુ હતું અને તેમણે તેમાંથી તણખો ઝરતો જોયો હતો તેમને ત્યારે જ લાગ્યું કે તેમણે કોઇ અનોખી શોધ કરી છે અને તેમણે મિત્રો સમક્ષ પ્રદર્શન માટે કેટલીક વધારે સ્ટીક બનાવી હતી.તેમનું આ પ્રદર્શન સેમ્યુઅલ જોન્સે જોયું અને તેમને લંડનમાં મેચ બિઝનેશનો આઇડિયા સુઝયો હતો.જોન્સે તેનું નામ રાખ્યું લ્યુસિફર. ત્યારે લંડનમાં ધુમ્રપાનનો વધારો થઇ રહ્યો હોવાને કારણે આ બિઝનેશ ચાલી ગયો હતો.આ વાતે જ સેફટી મેચનું નિર્માણ કર્યુ હતું આજે દિવાસળી દરેક ઘરની અનિવાર્ય વસ્તુ મનાય છે.

સ્ટીફાની ક્વોલેક હંમેશા એક ડોકટર બનવા માંગતી હતી પણ તે તેના બદલે અકસ્માતે જ કેવલરની સંશોધક બની ગઇ હતી.કેવલર એકદમ હલકું છે પણ તે સ્ટીલ કરતા પાંચગણું વધારે મજબૂત છે.જ્યારે પરમાણુ શ્રૃખંલાનું તે પરિક્ષણ કરતી હતી ત્યારે તેને જણાયું કે શ્રૃંખલા નીચા તાપમાને બહું જ મજબૂત અને અક્કડ રહે છે.આ મિશ્રણમાંથી બનનાર ફેબ્રિક અન્ય કોઇપણ પદાર્થ કરતા વધારે મજબૂત હોવાનો તેને ખ્યાલ આવી ગયો હતો.આ વાત જ કેવલરની શોધ માટે મહત્વની બની રહી હતી.જેના વડે આજે પોલીસ અને સેના માટે જેકેટ બનાવવામાં આવે છે.આ ઉપરાંત તેનો ઉપયોગ પ્લેન્સ, જુતા, બોટ, કાર બ્રેક અને અન્ય ઘણી વસ્તુઓમાં થાય છે તે ગોળી, છરી અન્ય શસ્ત્રો સામે ઢાલનું કામ કરે છે જેનાથી અનેક લોકોનો જીવ બચી શક્યો છે અને તે ભવિષ્યમાં પણ લોકોનો જીવ બચાવવા માટે મદદરૂપ બની રહેશે.

૨૦૦૫માં ડોન મેકફર્સન પાસે એક દિવસ તેમનાં મિત્રએ તેમનાં સનગ્લાસ માંગ્યા હતા જ્યારે તે સનગ્લાસ તેના મિત્રએ જ્યારે પેહલીવાર પહેર્યા ત્યારે તે અચંબિત થઇ ગયો હતો કારણકે તેને પહેલીવાર નારંગી રંગ દેખાયો હતો.મેકફર્સનને ખબર પડી ગઇ કે તેમનો મિત્ર રંગ અંધત્વ એટલે કે કલર બ્લાઇન્ડનો ભોગ બનેલો છે.મેકફર્સને જે ચશ્મા બનાવ્યા હતા તેનો ઉપયોગ મોટાભાગે તબીબો લેઝર સર્જરી દરમિયાન કરતા હોય છે.ત્યારબાદ મેકફર્સને તેનો રોજિંદો ઉપયોગ કરવો શરૂ કર્યો હતો.ત્યારબાદ તેણે પોતાના બે મિત્રો સાથે મળીને એન્ક્રોમા લેબ્સની સ્થાપના કરી હતી જે રંગ અંધત્વની સમસ્યાથી પીડાય છે તેમનાં માટે ચશ્માનું નિર્માણ કરે છે.

ડો. વિલ્સન ગ્રેટબેચે અકસ્માતે એવી શોધ કરી હતી જેણે આરોગ્ય ક્ષેત્રમાં ક્રાંતિકારી પરિવર્તન આણ્યું છે.તેઓ ૧૯૫૬માં હાર્ટ રિધમ રેકોર્ડર બનાવવાની દિશામાં કામ કરતા હતા પણ એક અયોગ્ય ઇલેકટ્રોનિક પુરઝાને કારણે તેમનું પરિક્ષણ નિષ્ફળ ગયું હતું.આ ડિવાઇસે હૃદયનાં ધબકારા રેકોર્ડ કરવાને બદલે ઇલેકટ્રોનિક ધબકારાનું ઉત્પાદન કર્યુ હતું.જો કે આ શોધને જોતા ગ્રેટબેચને લાગ્યું કે તે નબળા હૃદયનાં ધબકારાને નિયંત્રિત કરી શકે છે.તેમની આ અકસ્માતે થયેલી શોધે જ કાર્ડિયાક પેસમેકરનું નિર્માણ કરવામાં મહત્વની ભૂમિકા ભજવી હતી.તેમને આ ડિવાઇસને યોગ્ય બનાવવામાં બે વર્ષનો સમય લાગ્યો હતો જેની તેમણે ત્યારબાદ પેટન્ટ મેળવી હતી.તેમનાં દ્વારા બનાવાયેલ પ્રથમ પેસમેકર જે દર્દીમાં લગાવવામાં આવ્યું હતું તે ત્યારબાદ ૧૮ મહિના જીવ્યો હતો.આ શોધે વિશ્વમાં અનેક લોકોનાં જીવ બચાવ્યા છે જે દર્શાવે છે કે નિષ્ફળતા પણ કયારેક ઉત્તમ પરિક્ષણ બની રહે છે.

~ શ્રી નૂતન સૌરાષ્ટ્ર

ઉનાળામાં ગરમીમાં હવા ખાવા રાતે અગાશીમાં બેસીએ તો એકાએક ઝળહળતો તારો આકાશમાં પ્રકાશની રેખા દોરી પૃથ્વી પર આવી પડતો દેખાય. આપણા મુખમાંથી આહ, શબ્દ નીકળી પડે. આપણા મગજમાં પણ ઝબકારો થઇ જાય. તેને આપણે ખરતો તારો કહીએ છીએ, ઉલ્કા કહીએ છીએ. લોકોની માન્યતા હતી કે તારો ખરે છે. લોકો માનતાં હતાં કે મહાન પુરુષનું મૃત્યુ થાય પછી ઇશ્વર તેના માનમાં આકાશમાં તારારૂપે તેને સ્થાન આપે છે અને તેનું પુણ્ય પરવારે એટલે તે પૃથ્વી પર જન્મ લેવા આવે છે. આ જબ્બર આડેધડ કલ્પના કહેવાય. તારા શું છે, તે તેમને ત્યારે ખબર ન હતી. તારા પંદરથી વીસ લાખ કિલોમીટરના વ્યાસ ધરાવતા મોટા આકાશીપીંડો છે, તે પંદરથી વીસ હજાર અબજ કિલોમીટર સુધી ગુરુ, શનિ જેવા પ્રમાણમાં નાના આકાશીપિંડોને પોતાના ગુરુત્વાકર્ષણના નિયંત્રણમાં રાખે છે. જો એક તારો સૂર્યમાળાની નજીકમાં આવે તો પણ ગ્રહો ધ્રૂજ્વા લાગે, ઉછળવા લાગે અને અંતરીક્ષમાં ફેંકાઇ જાય. સૂર્યને તેમને તેના નિયંત્રણમાં રાખવા અઘરું પડે, સૂર્ય પોતે તે તારાના ગુરુત્વાકર્ષણના દબાણ નીચે આવી પડે.ઉલ્કા સૂર્યમાળામાં ફરતાં, નાના મોટા કંકણ, પથ્થરો અને ખડકો છે. તે પૃથ્વીના ગુરુત્વાકર્ષણને લીધે પૃથ્વીના વાતાવરણમાં પ્રવેશે છે અને ધસમસતા આવે છે. પૃથ્વીના વાયુમંડળના ઘર્ષણને લીધે બળવા લાગે છે. તે જો નાની ઉલ્કા હોય તો પૃથ્વીના વાતાવરણમાં જ બળી ભસ્મ થઇ જાય છે અને થોડી મોટી ઉલ્કા હોય તો તે પૂરી બળી શકતી નથી અને ઉલ્કા-પાષાણરૂપે પૃથ્વી પર આવી પડે છે. તે જો મોટી ઉલ્કા હોય તો તે ધડાકાભેર પૃથ્વી સાથે અથડાઇને વિશાળ ખાડો કરી નાંખે છે જેને આપણે ઉલ્કાકુંડ કહીએ છીએ. આ ઘટના ઘણી વિધ્વંસક હોય છે. આ ઉલ્કાકુંડો એક, બે, ચાર દસ કે પચાસ કિલોમીટરના વિશાળ વ્યાસ ધરાવતા હોય છે. પૃથ્વી પર આવા ૧૦૦૦ ઉલ્કાકુંડો છે. મહારાષ્ટ્રના બુલઢાણા જિલ્લામાં લોનાર ગામની નજીક બે કિલોમીટર વ્યાસ ધરાવતો લોનાર ઉલ્કાકુંડ છે. લોનારકુંડનું નામ લવણાસુરની કથા પરથી પાડવામાં આવ્યું છે. લોનાર ગામ આ ઉલ્કાકુંડના નામ પરથી પડ્યું છે. લોનાર એટલે લોણાર. પૃથ્વી પર બીજો સરસ ઉલ્કાકુંડ તે અમેરિકાના એરિઝોના પ્રાંતના રણમાં છે. તેનું નામ બેરીંજર ઉલ્કાકુંડ છે. બેરીંજર નામના એસ્પ્લોટરે તે શોધી કાઢ્યો હતો અને તેને પ્રકાશમાં આણ્યો હતો. માટે તેને બેરીન્જર ક્રેટર કહે છે. હિમાચલમાં ડેલહાઉઝી અને ચંબા નજીક ખજિયાર તળાવ છે તે ખજિયાર ઉલ્કાકુંડ છે. ઉલ્કાકુંડો પૃથ્વીની સાથે ઉલ્કા, લઘુગ્રહો કે ધૂમકેતુની અથડામણથી બને છે અને તે ઘણી વિધ્વંસક ઘટના હોય છે. ઉલ્કા સાથેની અથડામણ સૂર્યમાળાના ગ્રહો, ઉપગ્રહો, સાથે થતી સતત ક્રિયા છે. અને સૂર્યમાળા જન્મી ત્યારથી જ થાય છે. સૂર્યમાં કે ગુરુ, શનિમાં આ લઘુગ્રહો કે ધૂમકેતુઓ પડે છે તો તેમાં ગરકાવ થઇ જાય છે. તેનો પત્તો લાગતો નથી. બુધ, મંગળ, પૃથ્વી, પ્લૂટો અને સૂર્યમાળાના ગ્રહોનાં ઉપગ્રહો જે ખડકાળ છે તેના પર ઉલ્કા પડીને નાના મોટા ઉલ્કાકુંડો બનાવ્યાં છે. આ બધા ગ્રહો અને ઉપગ્રહોની સપાટી ઉલ્કાકુંડ આચ્છાદિત દેખાય છે. ચંદ્રની સપાટી દૂરબીનથી જોઇએ તો તેના પર નાના મોટા કેટલાય ઉલ્કાકુંડો દૃશ્યમાન થાય છે. ચંદ્ર ઉપરના ઉલ્કાકુંડોના નામ આપવામાં આવે છે. તેમાં મહાન ગણિતવિદો, ખગોળ ચંદ્ર પર ટાયકો, કેપ્લર, કોપરનીકસ, આર્કિમિડીઝ, ઓસીજીન, મેડમ ક્યૂરી, સી.વી.રામન, મેઘનાદ શાહ, સત્યેન્દ્રનાથ બોઝ, મિત્રા, કલ્પના ચાવલા, વિક્રમ સારાબઇ વગેરેના નામો પર ઉલ્કાકુંડો છે. વિજ્ઞાનીઓ માટે આ મોટું સન્માન ગણાય છે.ચંદ્ર પર કોપરનીકસ ઉલ્કાકુંડનો વ્યાસ ૧૦૦ કિલોમીટરનો છે. ચંદ્ર પરની સપાટી બસાલ્ટિક છે. લોનાર ઉલ્કાકુંડ મહારાષ્ટ્રમાં જે જગ્યાએ બન્યો છે તે પ્રદેશ-જમીન પણ બસાલ્ટિક છે. માટે લોનાર ઉલ્કાકુંડને જોવો એનો અર્થ એમ થાય કે તમે ચંદ્ર પરના ઉલ્કાકુંડને જુઓ છો. પૃથ્વી જીવંત છે, અહીં વરસાદ, પવન વગેરે થાય છે. તેથી પૃથ્વી પર ઉલ્કાકુંડો બને છે તે દશેક લાખ વરસે બુરાઇ નજરે પડે છે પણ ઇન્ફ્રારેડ સેટેલાઇટથી પૃથ્વીનો અભ્યાસ કરતાં માલૂમ પડે છે કે ભૂતકાળમાં પૃથ્વી પર કેટલાય કુંડો બન્યા હતાં પણ કાળે કરીને તે બુરાઇ ગયાં છે. ચંદ્ર પર બિલકુલ વાયુમંડળ નહીં હોવાથી ત્યાંના ઉલ્કાકુંડો જેમના તેમ દેખાય છે. ઉલ્કાકુંડો શું છે તે નહીં જાણતા લોકો તેમના વિષે કેટલીયે ઉલટ-પુલટ કથાઓ ઘડી કાઢે છે. આ કથા પુરાણોમાં આપણે વાંચી શકીએ છીએ, અથવા મુખા-મુખ સાંભળી શકીએ છીએ. લથસાસુર ઉલ્કાકુંડ અને અજીયાર તળાવ વિષે આપણે આવી કથાઓ સાંભળી શકીએ છીએ. લોનાર ઉલ્કાકુંડમાં પણ પાણી ભરાઇ ગયા છે. તેથી તે લોનાર તળાવ કહેવાય છે. ઉલ્કાકુંડોનો આકાર તવા જેવો જ હોય છે. કુંડના આકાર પરથી કહી શકાય કે કુંડ ઉલ્કાકુંડ છે કે નહીં. ઉલ્કા, લઘુગ્રહો અને ધૂમકેતુઓને ખગોળવિજ્ઞાનીઓ મેસેન્જર ઓફ સ્પેસ કહે છે કારણ કે તેમના દ્વારા આપણને દૂર દૂર અંતરીક્ષમાં શું છે, ત્યાં શું ચાલી રહ્યું છે તેની જાણ થાય છે. તે હકીકતમાં જ્યારે સૂર્યમાળા બંધાઇ ત્યાર પછીનો પડી રહેલો પદાર્થ છે. તેનો અભ્યાસ આપણને સૂર્યમાળાનો જન્મ, બંધારણ, રચના અને વિકાસ વિષે માહિતી આપી શકે છે. રસપ્રદ વાત એ છે કે અંતરીક્ષમાંથી આવેલી કેટલીક ઉલ્કાઓમાં જીવનરસ મળી આવ્યો છે. તે દર્શાવે છે કે અંતરીક્ષમાં જીવન છે. એન્ટાર્કટિકામાંથી એક ઉલ્કા મળી આવી છે. તે મંગળ પરથી આવી છે. તેમાં જીવનરસ હતો. તે દર્શાવે છે કે મંગળ પર કોઇક જાતનું સૂક્ષ્મજીવન હતું. કોઇ ઉલ્કા જ્યારે જમીન પર આવી પડે છે ત્યારે તેને ઉલ્કા-પાષાણ કહે છે. ઉલ્કાપાષાણ હકીકતમાં દૈવી હોય છે. તે ગમે તે રંગનો હોય પણ તેની દિવ્યતા પરખાઇ આવે છે. તેમાં કોલસો, ચૂનો, પથ્થર અને વિવિધ ધાતુઓ હોય છે. તેમાં લોખંડ, નિકલ, સોનું ચાંદી અને હીરા પણ હોઇ શકે છે. નાના-મોટા લઘુગ્રહો મંગળ અને ગુરુ વચ્ચે સૂર્યની પરિક્રમા કરે છે. તેને લઘુગ્રહોનો પટ્ટો કહે છે. મોટી ઉલ્કાઓ આ લઘુગ્રહના પટ્ટામાંથી આવે છે. ધૂમકેતુઓ થોડા લૂઝ પદાર્થના બનેલા હોય છે. તેમાં પાણી, એમિનો એસિડ, હાઇડ્રોજન, કાર્બનડાયોક્સાઇડ, એમોનિયા જેવા વાયુઓ હોય છે. આ બધા પદાર્થોનાં બરફો કેન્દ્રીય ખડકોની ફરતે બાઝેલાં હોય છે. તે ગંદા બરફનાં ગોળા કહેવાય છે. ઉલ્કા અને ધૂમકેતુઓ માનવીને હજારો વર્ષોથી જાણીતા હતાં, પણ તેમને ખરેખર ખબર ન હતી કે તેમાં શું છે. ધૂમકેતુ જોઇને લોકો ડરતાં. તેમના વિષે લોકોએ કેટલીયે ઉલટ-પુલટ માન્યતાઓ અને કથાઓ ઘડી કાઢી છે. હવે છેલ્લાં સાઠ વર્ષથી આપણને ઉલ્કા, લઘુગ્રહો અને ધૂમકેતુઓ વિષે જાણવા મળ્યું છે. હકીકતમાં ઉલ્કા, લઘુગ્રહો અને ધૂમકેતુઓ એક જ કુટુંબના સભ્યો છે.

~ શ્રી નૂતન સૌરાષ્ટ્ર

માનવીએ પોતાનું જીવન સુખમય બનાવવા માટે અનેક પ્રકારની શોધ કરી છે જેના કારણે તેના રોજબરોજનાં કાર્યો બહુ સરળ બની ગયા છે પણ મજાની વાત એ છે કે આપણે જે ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ કરીએ છીએ તે ટેકનોલોજીમાં કેટલીક એવી છે જેની શોધનો ઉદ્દેશ્ય તે સમયે કંઇક ઓર જ હતો અને તેને ત્યારબાદ ઉપયોગમાં અન્ય કોઇ ઉદ્દેશ્ય માટે લેવાઇ હતી.આપણે કોમ્પ્યુટર પર કામ કરીએ છીએ પણ કેટલીક ફાઇલો એવી હોય છે જેને અન્ય ડિવાઇસમાં ટ્રાન્સફર કરવી અનિવાર્ય હોય છે જે માટે આપણે યુએસબીનો ઉપયોગ કરીએ છીએ.આ યુએસબીની શોધ જ્યારે અજય ભટ્ટ અને તેના સાથીદારોએ કરી ત્યારે તેમને ખ્યાલ ન હતો કે તેનો ઉપયોગ હાલમાં જે રીતે કરાઇ રહ્યો છે તે રીતે થવાનો હતો આથી પ્રારંભિક યુએસબી ફ્લીપેબલ ન હતી તેમને તો તેમની આ ડિવાઇસ આટલી ઉપયોગમાં લેવાતી થશે તેનો પણ કોઇ અંદાજ ન હતો.

કોઇપણ મોબાઇલમાં થર્ડ પાર્ટી એપ્પસ અનિવાર્ય બની રહી છે અને આ એપ્પસ મોટાભાગે એન્ડ્રોઇડ અને આઇઓએસ ઓપરેટિંગ સિસ્ટમને ધ્યાનમાં રાખીને તૈયાર કરવામાં આવતી હોય છે.જો કે આઇફોન આ બાબતે અલગ છે જ્યારે પહેલો આઇફોન ૨૦૦૭માં માર્કેટમાં આવ્યો ત્યારે એપલ માત્ર વેબ એપ્પસને ક્રિએટ કરવાની જ પરવાનગી આપતું હતું ત્યારે તે મોબાઇલ એપ્પસ અંગે વિચારતું ન હતું.ત્યારે વેબ એપ્પસ એપ્પલનાં સફારી બ્રાઉઝરમાં ખુલતું હતું.પણ ત્યારબાદ અલગ અલગ કંપનીઓએ પોતાના ફોન માર્કેટમાં મુક્યા જે ઘણી એપ્પસને પોતાની ડિવાઇસમાં જગા આપતી હતી પરિણામે એપ્પલનાં ઉપયોગકર્તાઓએ પણ વિવિધ પ્રકારનાં ફંકશનની માંગણીઓ કંપની સમક્ષ મુકી હતી.જો કે તે માટે પહેલા તો સ્ટીવ જોબ્સ તૈયાર થયા ન હતા તેમને થર્ડ પાર્ટી એપ્પસની ગુણવત્તા પર વિશ્વાસ ન હતો.જો કે આખરે તેમને ઝુકવું પડ્યું હતું અને ૨૦૦૮માં એપ્પ સ્ટોર એપલમાં પ્રવેશ પામ્યુ હતું.

એન્ડ્રોઇડ આજે એપલની સૌથી મોટી હરીફ ગણવામાં આવે છે પણ મજાની વાત એ છે કે તેની સ્થાપના ઓપરેટિંગ સિસ્ટમ માટે કરાઇ ન હતી તેનાં સંશોધકોએ તો તેને ડિઝીટલ કેમેરા માટે સ્થાપી હતી.૨૦૦૩માં ચાર વ્યક્તિઓએ તેની સ્થાપના કરી ત્યારે તેમનો ઉદ્દેશ્ય ડિઝીટલ કેમેરા માટે ઓપરેટિંગ સિસ્ટમ લોન્ચ કરવાનો હતો.આ ઓપરેટિંગ સિસ્ટમ કોઇપણ પ્રકારનાં કેબલનો ઉપયોગ કર્યા વિના કોમ્પ્યુટરમાં ફોટોગ્રાફ સેવ કરવા માટે બનાવવામાં આવી હતી.૨૦૦૪માં તેમણે તે માટે જ ફંડ એકત્ર કર્યુ હતું.જો કે ત્યારે ડિઝીટલ કેમેરાનું માર્કેટ ડાઉન હતું અને તે સમયે સ્માર્ટફોનનું વેચાણ ઘણું ઉંચુ હતું આથી તેમણે પોતાની ઓપરેટિંગ સિસ્ટમનો ઉપયોગ સ્માર્ટફોન માટે કર્યો હતો.ત્યારબાદ તે કંપની ગુગલે ખરીદી હતી જેણે તેનો ઉપયોગ ફ્રીવેરનાં સર્જન માટે કર્યો હતો.પહેલા માઇક્રોફોનનું સર્જન એમિલ બર્લિનરે ૧૮૭૭માં કર્યુ હતું.જો કે તે સમયે બર્લિનર એકમાત્ર ન હતા જે માઇક્રોફોનની રચના માટે કાર્યરત હતા ત્યારે ફોનનાં સંશોધક ગ્રેહામ બેલે તે માટે પ્રયાસો આદર્યા હતા અને બર્લિનર પહેલા તેમણે પોતાનું પ્રોટોટાઇપ તૈયાર કરી લીધુ હતું.જો કે તેમની ડિવાઇસ પ્રેકટીકલ ન હતી આથી માઇક્રોફોનનાં સંશોધક તરીકે બર્લિનરનું નામ નોંધાયું છે.જો કે બેલ બહેરાશ ધરાવતી વ્યક્તિઓને મદદરૂપ થાય તે માટે તે ડિવાઇસની રચના કરવા માંગતા હતા.તેમને આ શોધ કરવાની તાલાવેલી ત્યારે જાગી જ્યારે તેમની માતાએ તેમને પોતાને ઓછું સંભળાવાની સમસ્યા જણાવી હતી.બેલ પોતાની યુવાન વયે જ આ પ્રકારની ડિવાઇસની શોધ માટે કાર્યરત થયા હતા.તેમનાં પિતા મેલવિલ બેલે પણ બહેરાશ ધરાવતી વ્યક્તિઓ માટે વિઝીબલ સ્પીચની રચના કરી હતી.બોસ્ટન ખાતે બેલ પેમ્બર્ટન એવન્યુ સ્કુલમાં શિક્ષક તરીકે કામ કરતા હતાં જ્યાં બહેરી વ્યક્તિઓ શિક્ષણ લેતી હતી.ત્યારબાદ તેઓ પોતાની સ્કુલમાં ભણતી વિદ્યાર્થિની મેબલ હુબાર્ડ સાથે પરણ્યા હતા.

સ્ટુઅર્ટ હેબર અને ડબલ્યુ. સ્કોટ સ્ટોર્નેટ્ટાએ બ્લોક ચેઇન નામનાં ચલણની શરૂઆત કરી હતી જે તે સમયે બિટ કોઇન જેવી હતી આ સમયગાળો ૧૯૯૧નો હતો.તેઓએ ટાઇમ સ્ટેમ્પિંગ ડોક્યુમેન્ટ તરીકે તેની રચના કરી હતી જો કે ૨૦૦૦માં સાટોશી નાકામોટોએ બિટકોઇનની શરૂઆત કરી જેનો ઉપયોગ અલગ જ પ્રકારે કરાયો હતો.જો કે હેબર અને સ્ટોર્નેટ્ટા તો બ્લોકચેઇનનાં ઉપયોગ માટે સ્પષ્ટ હતા તેઓ ટાઇમ સ્ટેમ્પિંગ સર્વિસ માટે જ તેનો ઉપયોગ કરવા માંગતા હતા.જો કે બિટકોઇનનો જે રીતે ઉપયોગ કરાઇ રહ્યો છે તે પણ આ બ્લોકચેઇન જેવો જ છે.

સાઇરનનો અવાજ સાંભળતા જ આપણે કોઇ ખતરાનો અહેસાસ થતો હોય છે પણ સાઇરનની રચના વોર્નિંગ સિસ્ટમ માટે કરાઇ ન હતી.હાલમાં જે સાઇરનનો ઉપયોગ કરાઇ રહ્યો છે તેની રચના ૧૭૯૯માં જહોન રોબિન્સને કરી હતી.જો કે તેમણે આ ડિવાઇસ મ્યુઝિકલ ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટ તરીકે લોન્ચ કરી હતી.જો કે તેમાં જે અવાજનો ઉપયોગ કરાયો હતો તે આજનાં સાઇરન જેવો જ હતો.જો કે ૧૮૧૯માં ફ્રેન્ચ સંશોધક કેગ્નિયાર્ડ ડિ લા ટુરે પણ સાઇરનની રચના કરી હતી.જો કે તેમનો ઉપયોગ માત્ર વૈજ્ઞાનિક પરિક્ષણ માટે કરાયો હતો.ટુરે મચ્છરની પાંખોની ગતિ માપવા માટે તેનો ઉપયોગ કર્યો હતો.ત્યારે તેમને ખ્યાલ આવ્યો હતો કે જહાજોમાં તે ડિવાઇસનો ઉપયોગ વોર્નિંગ સિસ્ટમ તરીકે થઇ શકે છે.બીજા વિશ્વયુદ્ધ દરમિયાન બ્રિટને જર્મનોનાં હુમલાની ચેતવણી આપવા માટે તેનો ઉપયોગ વોર્નિગ સિસ્ટમ તરીકે કર્યો હતો.૧૯૪૮માં ઓકલાહામામાં વાવાઝોડાએ ભારે વિનાશ વેર્યો ત્યારે તેનો ઉપયોગ વાવાઝોડાની આગાહી માટે પણ કરાયો હતો.જો કે અમેરિકાની સરકારે સાઇરનનાં બદલે અલગ જ વોર્નિંગ સિસ્ટમની રચના કરી હતી.બરફ બનાવવાની મશીનનો ઉપયોગ લાંબા સમય સુધી રેફ્રિજરેટર તરીકે જ થયો હતો જો કે ૧૭૨૦માં વિલયમ કુલેને પહેલું રેફ્રીજરેટર બનાવ્યું ત્યારબાદ તેનો એ પ્રકારનો ઉપયોગ ઘટી ગયો હતો.જો કે તેની ડિઝાઇનમાં અનેક પ્રકારનાં સુધારાઓ થતાં રહ્યાં છે જેમકે ૧૮૦૫માં ઓલિવર ઇવાન્સે તેમાં પ્રવાહીનાં સ્થાને ગેસનો ઉપયોગ શરૂ કર્યો હતો.૧૮૪૨માં અમેરિકન તબીબ જહોન ગોરીએ કુલેનનાં રેફ્રીજરેટરની ડિઝાઇનમાં થોડી તબદિલી કરીને આઇસ મશીનની રચના કરી હતી.તેમણે યલો ફિવરથી પીડિત દર્દીઓનાં શરીરનાં તાપમાનને નીચું લાવવા માટે તેનો ઉપયોગ શરૂ કર્યો હતો.

રોબોટની રચનાનો ગાળો ઘણો લાંબો છે.પહેલા ડિઝીટલ અને પ્રોગ્રામેબલ રોબોટની રચના જર્યોજ ડેવોલે ૧૯૫૪માં કરી હતી.જેમણે ત્યારબાદ જોસેફ એન્જેલબર્ગર સાથે મળીને રોબોટિકસમાં માઇલસ્ટોન ગણાતી પ્રથમ કંપનીની સ્થાપના કરી હતી.તેમણે બનાવેલા પહેલા રોબોટનુ નામ યુનિમેટ હતું.આ રોબોટનો ઉપયોગ ઉદ્યોગોમાં થતો હતો.જો કે તેનું કામ સૌથી જોખમી ગણાતા ડાઇ કાસ્ટિંગ વિભાગમાં કાર્ય કરવાનું હતું.પહેલુ યુનિમેટ ૧૯૫૯માં જનરલ મોટર્સનાં ડાઇ કાસ્ટિંગ પ્લાન્ટ જે ન્યુજર્સીમાં હતું ત્યાં મુકાયું હતું.ત્યારબાદ અન્ય કંપનીઓએ પણ તેનો ડાઇ કાસ્ટિંગમાં ઉપયોગ કરવો શરૂ કર્યો હતો.ત્યારબાદ થોડા સમય પછી આ પ્રકારનાં રોબોટનો ઉપયોગ અન્ય કામગિરી માટે પણ શરૂ થયો હતો.

ઔદ્યોગિક ક્રાંતિનાં પગરણ સમયે જે સૌથી મહત્વપુર્ણ શોધ ગણાતી હતી તે હતી સ્ટીમ એન્જિન.આજે તે અનેક પ્રકારનાં ઉદ્યોગોમાં વપરાશમાં છે પણ આજે જેનો ઉપયોગ અનેકવિધ કામોમાં કરાય છે તે સ્ટીમ એન્જિનનો ઉપયોગ પહેલા માત્ર કોલસાની ખાણોમાંથી પાણી બહાર કાઢવા માટે થતો હતો.જેની પહેલી શોધ ૧૬૦૬માં જેરોનિમો ડી અયાન્ઝે કરી હતી.જો કે તેનું મશીન એટલું એફીશિયન્ટ ન હતુ.૧૬૯૮માં થોમસ સેવરીએ પહેલું યોગ્ય રીતે કામ કરતું સ્ટીમ એન્જિન તૈયાર કર્યુ હતું જેનો ઉપયોગ પણ કોલસાની ખાણોમાંથી પાણી બહાર કાઢવા માટે જ કરાયો હતો પણ તે દરેક પ્રકારની ખાણોમાં ઉપયોગમાં લઇ શકાતું ન હતું તેથી ૧૭૧૧માં થોમસ ન્યુકોમેને ઉંડી ખાણોમાંથી પણ પાણી બહાર કાઢી શકતા મશીનની રચના કરી હતી.પણ જેને ખરેખરુ સ્ટીમ એન્જિન કહેવાય તેની રચના તો ૧૭૬૫માં જેમ્સ વોટ્ટે કરી હતી.જેનો ઉપયોગ માત્ર કોલસાની ખાણોમાં જ નહી અન્યત્ર પણ કરાઇ રહ્યો છે.

વિલિયમ કેરિયરે ૧૯૦૨માં પહેલા પ્રેકટીકલ એર કંડિશનરની રચના કરી હતી જેનો ઉપયોગ પ્રિન્ટીંગ પ્લાન્ટને ઠંડુ રાખવા માટે કરાયો હતો.ગોરીએ આઇસ મશીનની રચના કરી હતી અને ત્યારબાદ તેમણે કુલિંસ સિસ્ટમની પણ શોધ કરી હતી જેના સિદ્ધાંત રેફ્રિજરેટર પર જ આધારિત હતા.જો કે તે શોધ એટલી વ્યવહારિક નહતી.૧૯૦૨માં બ્રુકલિન સ્થિત સાકેટ વિલ્હેમ લિથોગ્રાફિંગ એન્ડ પબ્લિશિંગ કંપનીનાં એકઝીક્યુટિવ્સ દ્વારા તેમનાં પ્લાન્ટને ઠંડુ રાખવા માટે કુલિંગ સિસ્ટમની માંગ કુરિયર પાસે કરાઇ હતી અને કેરિયરે તેનાં પર કામ કરવાનો આરંભ કર્યો જેના ફળસ્વરૂપે પહેલું એર કંડિશ્નર અસ્તિત્વમાં આવ્યું હતું.

~ શ્રી નૂતન સૌરાષ્ટ્ર

જગતનાં ઉત્તમ પ્રાકૃતિક સ્થળોની જ્યારે વાત કરવામાં આવે ત્યારે આપણાં મનમાં તરત જ કેટલાક નામ તરી આવતા હોય છે કારણકે તે પ્રાકૃતિક સૌંદર્યથી ઓતપ્રોત હોય છે પણ આપણે જે ધરતી પર જીવીએ છીએ ત્યાં જ કેટલાક એવા સ્થળો છે જેને સમજવામાં વૈજ્ઞાનિકો પણ ગોથા ખાઇ રહ્યાં છે તેમને એ જ સમજમાં આવતું નથી કે તેમની રચના કેવી રીતે થઇ હશે.આ એવા સ્થળો છે જ્યાં વિજ્ઞાનનાં નિયમોનો જાણે કે છેદ ઉડી ગયો છે.

વિશ્વની સૌથી લાંબી નદીઓમાં એેમેઝોનનું નામ છે આ નદીનાં પ્રવાહમાં ચાર માઇલનો લાંબો પટ્ટો છે જે તેના અન્ય પ્રવાહનાં મુકાબલે ઘણો જ અલગ છે.આ પટ્ટામાંનું પાણી એટલું ઉકળતું હોય છે કે જો કોઇ જાનવર તેમાં ઉતરે તો તેની તંદુરી જ થઇ જાય.આ સ્થળ શેની તિમ્પિસ્કા તરીકે ઓળખાય છે.આ પાણીનું તાપમાન ૯૧ સેલ્સિયસ છે.જો કે આ જગાનું તાપમાન આટલુ ઉંચું કેમ છે તે વૈજ્ઞાનિકોને હજી સમજાયું નથી.આમ તો પાણીનાં તાપમાનમાં વધારા માટે જવાળામુખીને જવાબદાર ગણાવાય છે પણ આ સ્થળ એવા જવાળામુખી તો ૭૦૦ કિ.મી. દુર છે.જો કે વૈજ્ઞાનિકો માને છે કે ધરતીનાં પેટાળમાંની ગરમીને કારણે આ જગાનું પાણી બોઇલિંગ વોટર બની ગયું છે.

દક્ષિણ પુર્વ રોમાનિયા ખાતે એક ગુફા આવેલી છે જ્યાં સુર્યનાં કિરણો પહોંચી શકતા નથી પરિણામે ત્યાંનું વાતાવરણ એકદમ અનોખુ છે.આ ગુફાની શોધ ત્યાં પાવર પ્લાન્ટ નાંખવા માટે સ્થળની શોધ કરી રહેલા કામદારો દ્વારા કરવામાં આવી હતી.ત્યાં તેમણે બાંધકામ માટે ખોદકામ કર્યુ ત્યારે તેમને આ વિચિત્ર સ્થળની જાણકારી મળી હતી.આ જગાએ પહોંચવા માટે અનેક ટનલમાંથી પસાર થવું પડે છે અને ત્યારબાદ જે સ્થળ નજરે પડે છે ત્યાં સલ્ફરિક વોટરનું એક તળાવ જોવા મળે છે.અહીની હવા એકદમ ઝેરી છે.જો કે અહીની ઇકો સિસ્ટમ આપણી પૃથ્વી કરતા તદ્દન અલગ છે.મજાની વાત એ છે કે જ્યાં શ્વાસ લેવું પણ દુભર છે ત્યાં સંશોધકોને ૩૩ એવી પ્રજાતિનાં જીવો મળી આવ્યા છે જે આપણી પૃથ્વી પર બીજે ક્યાંય અસ્તિત્વ ધરાવતા નથી.આ જીવોએ આ ઝેરી વાતાવરણમાં પોતાની જાતને અનુકુળ બનાવી લીધા છે આ જીવો ત્યાંનાં પત્થરો પર રહેલી શેવાળનું આહાર કરતા હોય છે.

નોર્થ યોર્કશાયરની નજીકમાં આવેલ કેનેરબોરોમાં એક કુવો છે જે આમ તો અન્ય કુવા જેવો જ છે પણ આ કુવાનું પાણી અન્યની તુલનાએ અલગ જ છે જેમાં કોઇપણ વસ્તુ પત્થરમાં તબદીલ થઇ જાય છે.જો કે આ પત્થરમાં તબદીલ થવાની પ્રક્રિયા ત્રણથી ચાર મહિનાની હોય છે પણ આ ગાળામાં કોઇપણ વસ્તુ પત્થરમાં બદલાઇ જતી હોય છે.

લોકો એટલે જ અહી પોતાના ટેડી બેર કે સાઇકલ કે અન્ય વસ્તુઓ તેમાં નાંખતા હોય છે તેઓ જ્યારે બે ત્રણ મહિના પછી અહી પાછા આવે છે ત્યારે તે વસ્તુ પત્થરમાં બદલાઇ ગયેલી જોવા મળે છે.પહેલો તો લોકો માનતા હતા કે આ કામ કોઇ ડાકણનું છે જેના શ્રાપને કારણે વસ્તુઓ પત્થરમાં બદલાઇ જાય છે પણ જ્યારે આ કુવાનું પાણી લેબમાં મોકલાયું ત્યારે તેનાં પરિક્ષણમાં જણાયું કે પૃથ્વીનાં અન્ય સ્થળોની તુલનાએ આ પાણીમાં મીનરલ્સનું પ્રમાણ ઘણું ઉંચુ છે જેના કારણે આ પાણીમાં જે વસ્તુ નાંખવામાં આવે છે તેની આસપાસ એક કવચ ચડી જાય છે.

એક સમયે સોવિયત યુનિયન દ્વારા ન્યુક્લિયર શસ્ત્રોનું ઉત્પાદન બહોળા પ્રમાણમાં કરાતું હતું જ્યારે આ ઉત્પાદન થતું ત્યારે તેઓ પોતાનો કચરો એક સ્થળે ઠાલવતા હતા જ્યાં એક સરોવરનું નિર્માણ થયું હતું જે કરાચે તરીકે જાણીતું હતું આ સરોવરનું પાણી વિશ્વમાં સૌથી વધારે રેડિયોએક્ટિવ તત્વો ધરાવતું હોવાનું જણાયું હતું.૧૯૫૭માં જ્યારે આ સ્થળે એક વિસ્ફોટ થયો ત્યારે રેડિયો એક્ટિવ કણો ૨૩૩૩૦ કિમી સુધી ફેલાયા હતા.૧૯૬૭માં અહીનાં તળાવનું પાણી સુકાઇ ગયું ત્યારે અહીંથી જે ધુળ ઉડી હતી તે પણ ૧૪૫૦ કિમી સુધી પથરાઇ હતી.આ ઘટના બન્યા બાદ સરકારે આ તળાવને કોંક્રીટથી સીલ કરી દીધુ હતું જેથી આ પ્રકારની દુર્ઘટનાઓ ફરી ન બને.જો કે તેમ છતાં આ સ્થળ હજીયે વિશ્વનાં સૌથી ઝેરી સ્થળોમાંનું એક છે.

ઓસ્ટ્રીયામાં આવેલ હોસ્ચોબ પહાડી વિસ્તારની તળેટીમાં આવેલ એક પાર્ક આમ તો જોગર્સ માટે ઉત્તમ સ્થળ છે પણ અહી જોગિંની મજા શિયાળા સિવાયની ઋતુઓમાં જ ઉઠાવી શકાય છે કારણ કે શિયાળા દરમિયાન તો આ સ્થળ પર બરફની ચાદર એટલી પથરાઇ જાય છે કે તે એક વિશાળ સરોવર બની જાય છે અને તેની સપાટીએ પહોંચવા માટે સ્કુબા સુટની જરૂર પડતી હોય છે.આ સ્થળ જ્યારે સરોવરમાં તબદીલ થઇ જાય છે ત્યારે લોકો ડાઇવિંગ કરતા હોય છે અને તેઓ પાણીમાં રહેલા વૃક્ષો અને પુલનાં દર્શન કરતા હોય છે.લોકો અહી અલ્પાઇનનાં ફુલો જે મોટા ભાગે તો ધરતી પર જ ખિલતા હોય છે તેને પાણીમાં ખિલેલા જોઇને આશ્ચર્યમાં પડી જતાં હોય છે.જો કે ઉનાળો આવતા સુધી આ સરોવરનું પાણી સુકાઇ જાય છે અને તે પાર્ક ફરીથી લોકો માટે ખુલ્લો થઇ જતો હોય છે.

ઇટાલીનાં પિયામોન્ટે ખાતે એક ચેરીનું વૃક્ષ છે જે આમ તો અન્ય ચેરીનાં વૃક્ષો જેવું જ છે પણ તેની ટોચે અન્ય એક વૃક્ષ મલબેરી ટ્રી પણ ઉગેલું જોવા મળે છે.આમ તો એક વૃક્ષ પર અન્ય જાતનું વૃક્ષ જોવા મળે છે પણ તે કદમાં નાના હોય છે વળી તેમનું જીવન પણ અત્યંત ટુંકુ હોય છે પણ અહી વાત અલગ છે આ ટ્રી જેને કેસોર્ઝો નામ અપાયું છે તેમાં બે વૃક્ષ એક સાથે જીવંત છે.બંને વૃક્ષોની ડાળીઓ લગભગ પાંચ મીટરનાં ઘેરાવામાં ફેલાયેલી છે.

કોઇને પણ આ કેવી રીતે બન્યું તેનો કોઇ અંદાજો આવતો નથી.સ્થાનિકો માને છે કે કદાચ કોઇ પક્ષીએ મલબેરીનાં વૃક્ષની ટોચે ચેરીનાં બી નાંખ્યા હશે અને ત્યારબાદ બીજ છોડમાં પરિવર્તન પામ્યુ હશે અને મલબેરીની ખોખલી ડાળીઓમાંથી પોતાનાં મુળિયા ધરતી સુધી પહોંચાડ્યા હશે જેના કારણે એક જ વૃક્ષ પર બે અલગ વૃક્ષો અસ્તિત્વમાં આવ્યા છે.

પશ્ચિમ વેનેઝુએલામાં આવેલી કેટાટુમ્બો નદી એવું સ્થળ છે જ્યાં તોફાનો કદી વિરામ લેતા જ નથી.રાત્રે સાત વાગ્યા પછી અહી વીજળી પડવાની શરૂઆત થાય છે જે સતત દસ કલાક સુધી ચાલે છે.આ ઘટનાક્રમ લગભગ ૨૬૦ રાત સુધી ચાલતો રહે છે અને કોઇને પણ એ ખ્યાલ નથી કે આમ કેમ બને છે.જોકે ૨૦૧૦માં અચાનક જ આ તોફાનો રોકાઇ ગયા હતા અને લગભગ છ અઠવાડિયા સુધી અહી કશું જ બન્યું ન હતું પણ ત્યારબાદ ફરીથી તોફાનોનો સિલસિલો ચાલુ થઇ ગયો છે જે હજી પણ યથાવત છે.

જાપાનનાં હોકાઇડો ટાપુ પર એક સરોવર છે જેનું પાણી અલજ પ્રકારનું છે જેને અલગ અલગ એંગલથી જોતા તેની સપાટીનો રંગ બદલાઇ જતો હોવાનું જણાય છે.આ સરોવરનું પાણી ઋતુએ ઋતુએ રંગ બદલે છે.

આ તળાવ જોકે કુદરતે નહી પણ માનવીએ બનાવેલું છે.આ સ્થળ પર એક બંધનું બાંધકામ કરાયું હતું અને આ સ્થળ પર પાણીનું સરોવર રચવામાં આવ્યું હતું.વૈજ્ઞાનિકોનું માનવું છે કે આ પાણીનાં રંગનું રહસ્ય અહી રહેલ એલ્યુમિનિયમ હાઇડ્રોક્સાઇડ છે એના કણ ભૂરા રંગનાં પ્રકાશમાં વધારે પ્રકાશિત થાય છે.

પેન્સિલ્વેનિયાની પહાડીની ટોચે વિચિત્ર ખડકો જોવા મળે છે અને આ ખડકો અહી કેમ છે તે અંગે કોઇને પણ કશી જ ખબર નથી.અહી કોઇ અન્ય ઉંચા ખડક પણ નથી જ્યાંથી આ પત્થરો અહી ગબડી આવ્યા હોય જો કે આ કુદરતી અજાયબી અંગે યુરોપિયન લોકોને પહેલી જાણકારી મળી હતી.આ પત્થરો પર કોઇ ચીજ અથાડવામાં આવે ત્યારે તેમાંથી મધુર સંગીત જેવો અવાજ નિકળે છે.આ અવાજ કયા કારણોસર ઉત્પન્ન થાય છે તે અંગે કોઇ ખુલાસો હજી સુધી મળ્યો નથી.

ઇન્ડોનેશિયામાં એક સલ્ફરની ખાણ જવાળામુખીમાં તબદિલ થઇ ગઇ હતી.આ ખાણમાં જ્યારે કામદારો પ્રવેશ્યા ત્યારે તેમણે તેમનાં માથા પર રહેલી લાઇટને ચાલુ કરી હતી જેની કોઇ જરૂર જ ન હતી કારણકે ખાણમાં પહેલેથી ભુરો પ્રકાશ અસ્તિત્વ ધરાવતો હતો.આ પ્રકાશ ખાણમાં રહેલા લાવામાંથી પથરાતો હતો.જો કે વૈજ્ઞાનિકોએ જ્યારે તેનું નિરીક્ષણ કર્યુ ત્યારે જણાયું કે તે ખરેખર લાવા ન હતો પણ તે સલ્ફર હતો.આ સ્થળ તેના આ બ્લુ લાવાને કારણે વિશ્વમાં જાણીતું બન્યું છે.જ્યારે સલ્ફરીક ગેસ અંદર ગરમ થાય છે ત્યારે તેમાંથી જે જવાળા નિકળે છે તે પાંચ મીટર સુધીની હોય છે અને તેનો રંગ ભૂરો હોય છે.આ લાવામાં સલ્ફર હોય છે.આ લાવા પહાડની કંદરાઓમાં ફેલાઇ જતો હોય છે.આ સલ્ફરને કારણે અહીની હવા એકદમ ઝેરી છે.અહી માસ્ક વિના જવું એ મોતને આમંત્રણ આપવા બરાબર છે એટલે સંશોધકો અને ફોટોગ્રાફરો માસ્ક પહેરીને જ ત્યા જતા હોય છે.આ પ્રકારનું સ્થળ વિશ્વમાં અન્યત્ર ક્યાંય અસ્તિત્વ ધરાવતું નથી.

~ શ્રી નૂતન સૌરાષ્ટ્ર

ડીજીટલ હેલ્થ એપ્લીકેશન બનાવનારા ને મેડીકલ ફિલ્ડ સાથે ઘણીવાર સ્નાનસુતકનોય સંબંધ હોતો નથી. આ એક સોફ્ટવેર છે જેને બનાવતી વખતે કોઈ ફીજીશીયનને હાજર રાખવામાં આવતા જ નથી. માત્ર વેચાણ કે જાહેરાતના ઉદ્દેશ્ય થી આ બનાવેલી એપ્લીકેશનો તો ખરેખર ઘાતક સાબિત થાય છે

૩ એપ્રિલ,૧૯૭૩ માં પહેલો વહેલો સેલ્યુલર ફોનકોલ કરવામાં આવ્યો હતો ત્યારથી માંડીને ૨૧મી સદીના સ્માર્ટ ફોન સુધી અનેક બદલાવ આવી ગયા છે. મોબાઈલ હેલ્થ, ઈ હેલ્થ કે ટેલીમેડીસીનના નામથી ૨૦૧૮માં ડીજીટલ હેલ્થ જેવો એક નવો જ યુગ શરુ થઇ ગયો છે. જ્યારે મોબાઈલ, ટેબ્લેટ્‌સ, ડીજીટલ વોચ, ડીજીટલ ચશ્માં વગેરે જેવા ગેજેટ્‌સથી રોગોનું નિદાન, સારવાર, પરેજી અને વખતોવખત ડોઝમાં બદલાવ સૂચવવામાં આવે ત્યારે એને ડીજીટલ હેલ્થથી ઓળખવામાં આવે છે. કન્સલ્ટીંગથી બચવા દેશમાં આવી લેભાગુ ડીજીટલ હેલ્થ એપ્સની ભરમાર છે.જ્યારે આરોગ્ય પૂરું પાડતા સ્ટ્રક્ચર અને દર્દી વચ્ચે લાંબુ અંતર હોય અને આવી એપ્સ ખરેખર કોઈ ફીજીશીયનની દેખરેખ હેઠળ દર્દી વાપરતો હોય તો આ એક આશીર્વાદ છે. પણ જાતે કરવાના નુસખામાં ડીજીટલ હેલ્થથી મોટું ઘાતક હથિયાર બીજું કોઈ જ નથી. આનું ૯૭% માર્કેટ એન્ડ્રોઈડ દ્વારા આરક્ષિત છે અને માત્ર હેલ્થ અને ફિટનેસની બેરોકટોક ૩ થી ૪ લાખ ડીજીટલ હેલ્થ એપ્સ છે. જેમાં શરદીથી લઇ કેન્સર સુધીના નિદાનો, દવાના ડોઝ આવી જાય છે. આમતો સહેલી લાગતી આ એપ્સ જ્યારે કોઈને ઇન્સ્યુલીનનો ડોઝ સેટ કરી આપે અને જ્યારે કોઈના પેસમેકરને રીપ્રોગ્રામ કરી આપે ત્યારે દર્દીને તેની ઘાતકતા ખ્યાલ આવે છે. ડીજીટલ હેલ્થ એપ્સના ફાયદા ખુબ જ છે, સમય અને પૈસા નો બચાવ, રોગીને ઘણી બધી બાબતો યાદ નથી રાખવી પડતી વગેરે..વગેરે ખુબ જ ફાયદા છે પરંતુ આ લેખમાં ડીજીટલ હેલ્થ એપ્સની આડઅસરો ખાસ જણાવીશું કેમકે ફાયદા તો ગમેતેમ કરી આપ જાણીને ડાઉનલોડ સુધી પહોંચી જવાના જ છો.દોડવા,ચાલવા, પગલા ગણવા, વાનગી દીઠ કેલેરી માપવા, અરે! હાર્ટએટેક અને કેન્સર નિદાન કરવાની પણ એપ્લીકેશન મોબાઈલમાં મૌજુદ છે. એક્સ રે પડે, તાપમાન, બીપી, સુગર, ફેફસા-હદયની કાર્યપ્રણાલી, ઓક્સીજનનું શરીરમાં પ્રમાણ, લોહીના તત્વો બધું મોબાઈલમાં જ મપાઈ જાય તો પછી ઘરની બહાર નીકળવાની જરૂર જ નથી! બસ ઇસકો લગા ડાલા તો લાઈફ જીંગા લાલાપણ આવી ડીજીટલ હેલ્થ એપ્લીકેશનું માં કેટલાય લાલા ધંધે લાગી ગયા હોવાના રીપોર્ટ છે. ૪ હજારનો મોબાઈલ એક્સ રે પાડતો હોય તો ૫-૧૦ લાખ ના એક્સ રે મશીન રેડીયોલોજીસ્ટ શું કામ લાવતા હશે? કેન્સરને હાર્ટએટેકનું નિદાન કોઈ એપ દ્વારા થતું હોય, તો સ્પેશિયાલિસ્ટ શું લેવા આંખો ફોડી ભણતા હશે? ભલા લોહીને બહાર કાઢ્યા વગર કે રીપોર્ટ બનાવતા ઉપકરણને લોહીના સંપર્કમાં લાવ્યા વગર લોહીના ઘટકોનું પ્રમાણ કેવી રીતે જાણી શકાય?

ઘણી વાર આવી ડીજીટલ હેલ્થ એપ્સ અમુક સોફ્ટવેર શીખતા વિદ્યાર્થીઓ પ્રોજેકટના ભાગરૂપે બનાવી માર્કેટમાં છૂટી મૂકી દેતા હોય છે, આવી એપ્સમાં સમયાંતરે અપડેશન થતું હોતું નથી, રોગો અને શરીરની તાસીર મુજબ એમાં પ્રશ્નોનું પૃથ્થકરણ થયેલું હોતું નથી. ધારોકે એમાં પ્રશ્ન પૂછવાનો ક્રમ જ આડોઅવળો થઇ જાય અથવા સોફ્ટવેરની ખામીથી અમુક પ્રશ્નો જ ઉડી જાય તો ઘણી વાર હાસ્યાસ્પદ નિદાનો થતા હોય છે. મોટેભાગે ચોક્કસ ગણતરીપૂર્વક ડોઝ લેવો, સારવાર લેવી કે નિદાન કરવું એટલી બાબતોમાં આવી એપ્સનો સહારો ન જ લેવો જોઈએ.મોટેભાગે ૧૫-૨૦% જ એપ્સ ચાર્જેબલ હોય છે જયારે મહ્‌દઅંશે મફત મળતી એપ્સ એમાં જાહેરાત મુકીને કમાય છે. કેટલીક ડીજીટલ હેલ્થ એપ્સ પાયલોટ પ્રોજેક્ટ્‌સ સિદ્ધ કરવા બનાવી હોય છે, તો કેટલીક ડેટા ભેગા કરવા બનાવાઈ હોય છે. દર્દીનો ખાનગી ડેટા, રીપોર્ટસ બારોબાર ચોરાઈ ચોક્કસ ડેટા બનતો હોય તોપણ ખ્યાલ આવતો નથી. જોર સે બોલો જય માતાજી ની જેમ આપણે ટર્મ્સ એન્ડ કન્ડીશન્સના ચોરસમાં ટીકમાર્ક કરી આગળ વધીએ છીએ પણ ક્યારેય પ્રોવાઇડર ખરેખર કોણ છે એના સર્ટીફીકેટ કયા છે, મોબાઈલ માટે સેફ છે કે નહીં વગેરે બારીકી તપાસતા જ નથી.ખેર આવી ડીજીટલ હેલ્થ એપ્લીકેશન બનાવનારા ને મેડીકલ ફિલ્ડ સાથે ઘણીવાર સ્નાનસુતકનોય સંબંધ હોતો નથી. આ એક સોફ્ટવેર છે જેને બનાવતી વખતે કોઈ ફીજીશીયનને હાજર રાખવામાં આવતા જ નથી. માત્ર વેચાણ કે જાહેરાતના ઉદ્દેશ્ય થી આ બનાવેલી એપ્લીકેશનો તો ખરેખર ઘાતક સાબિત થાય છે. એમાય એવા દેશમાં જ્યાં સેલ્ફ મેડિકેશન ચરમસીમાએ હોય..ઘડીક સુઈ જા સારું થઇ જશેથી માંડીને એન્ટીબાયોટીક સુચવનારાઓ ઢગલે મોંઢે મળતા હોય ત્યારે તો ખાસ.

ડીજીટલ હેલ્થ એપ્લીકેશન્સ શું કરી શકાય? શું ધ્યાને લેવું????

સોફ્ટવેર અને મેડીકલ ફિલ્ડ સાથે બહુ જુનો સંબંધ છે. બીપી માપવાનું ઇલેક્ટ્રિક મશીન હોય કે સોફ્ટવેર વગર બધા નકામાં છે. પરંતુ આજ સોફ્ટવેર જ્યારે સમાજને લોકભોગ્ય બનાવવાના ઈરાદાથી પીરસવામાં આવે ત્યારે એ ચોક્કસ તકલીફ ઉભી કરે છે.દવાના ડોઝ, નિદાન વગેરે તમારા રેગ્યુલર ડોક્ટર્સને જ બતાવો. કેમકે રીપોર્ટસ મુજબ ૨૦-૨૫% ડીજીટલ હેલ્થ એપ્સ જ ફીજીશીયનના સુપરવિઝનમાં બનાવેલી અને અપડેટ થતી હોય છે. ચામડીના કેન્સરનો ફોટોઈમેજ જોઈ નિદાન કરતી ઘણી એપ્સ માત્ર તુક્કા લગાવતી હોય એમ વર્તતી જોવા મળી છે.શરીરની તાસીર અને શક્તિ મુજબ વર્તો, નહીં કે ફિટનેસ ની એપ્સ મુજબ.ચોક્કસ સિક્યુરીટીની જવાબદારી લેતી એપ્સમાંજ આપના રોગના ડેટા, રીપોર્ટસ મુકવાનું રાખો નહીતો એનો ડેટા ચોરાઈ અન્ય ઉપયોગ થઇ શકે છે.બને ત્યાં સુધી ગ્રાહકોના રીવ્યુ, પ્રોવાઇડર, સર્ટીફીકેટ વગેરે ચેક કરો. છેલ્લે એપ ક્યારે અપડેટ થઇ છે એ જોવો પછી જ ડાઉનલોડ કરો. જો આપની ડીજીટલ હેલ્થએપ્સ સમયાન્તરે અપડેટ ના થતી હોય તો ડીલીટ કરી દેવી જ હિતાવહ છે. રીવ્યુ ખરેખર કોના છે કેટલા લોકોના છે તે પણ જરા જોવો.દરેક એપ્સના પરિણામો ૨-૩ વાર ચેક કરો તથા અન્ય સાધનો કે ડોક્ટર પાસે ક્રોસચેક કરાવો પછી જ દવા ચાલુ કરો. ઘણી એપ્સ નિદાન કરી દવા પણ સુઝાડતી હોય તો એના ચક્કરમાં પડશો નહીં.સાવ ટેકનોક્રેટ બનવાના ધખારામાં પોતાને નુકસાન ન પહોંચે એ જોવો. કેટલીક બાબતોમાં જાતે અખતરા કર્યા કરતા અભણ હોવું પણ એટલું જ જરૂરી છે.ખોટી જણાતી ડીજીટલ હેલ્થ એપ્સની તેના પ્રોવાઇડર અને સરકારમાં ફૂડ એન્ડ ડ્રગ વિભાગમાં જાણ કરતો પત્ર લખવો જોઈએ એ સાથે સાથે એપ્સના રીવ્યુમાં તેને ઉઘાડો કરવો જોઈએ. એટલે જ એપ્સનો રીવ્યુ થોડો સમય વાપર્યા પછી જ લખવો નહીકે ડાઉનલોડ કર્યા પછી તરત જ.ડીજીટલ હેલ્થ એપ્સનો મહ્‌દઅંશે ઉપયોગ ડોક્ટર સાથે સંપર્ક કરવા (એપોઇન્ટમેન્ટ લેવી,વિડીઓ કન્સલ્ટેશન) કે પછી ડોક્ટરને જરૂરી રોગ અંગેની જાણકારી પૂરી પાડવા કરવો.વજન ઘટાડવું, અમુક સાધનોને વાપરવાની જાણકારી, પ્રાથમિક સારવાર, કસરતો, ઊંઘ અને મેડીટેશન, પ્રેગ્નન્સીના ફેરફારો, રોગના તબક્કાવાર લક્ષણો, પરેજી શું રાખવી વગેરે બાબતો માટે એપ્સ વાપરી શકાય પણ એકાદવાર તેના નિષ્ણાંતને મળી હું આ ડીજીટલ હેલ્થ એપ્સથી આટલું કરું છું તેવું ખાસ જણાવવું.માત્ર સ્માર્ટફોનની સ્ક્રીન પર આંગળી મૂકી થાય તેવા ટેસ્ટ ખોટા જ હોય, પરંતુ સ્માર્ટફોન સાથે ડીવાઈસ જોડીને શરીરના પ્રવાહીની સ્લાઈડ મૂકી કરતા ટેસ્ટ સાચા હોય પણ સામાન્ય રીતે મોંઘા પણ હોય. એઇડ્‌સનો ટેસ્ટ કરતું આવું એક ડીવાઈસ એક ટેસ્ટ ના ૧૮ હજાર ડોલર ચાર્જ કરે છે. એના પરથી મફતિયા એપ્લીકેશનોની વિશ્વસનીયતા જાણી શકાય.સરકારને પત્ર લખી જાગૃતતા લાવી આવી એપ્સ અંગેના નીતિનિયમો અને એપ્સની દેખરેખ ડોક્ટરની નજર હેઠળ થાય તેવું ફરજીયાત કરવાને જણાવી શકાય.સરકાર પણ વહેલી જાગે અને આ દિશામાં નક્કર કાયદા અને દેખરેખ રાખે તો પ્રજાની એક મોટી સેવા ગણાશે.

~ શ્રી નૂતન સૌરાષ્ટ્ર

શું તમને લાગે છે કે સોશીયલ મીડીયા અને ન્યુઝ મીડીયાને ટેકનોલોજીએ ખળભળાવી મુક્યું છે. થોડી ધીરજ ધરો! ગુજરાતમાં થનારી વિધાનસભાની ચૂંટણીમાં સોશીયલ મીડીયા અને ન્યુઝ મીડીયાનો ભરપુર ઉપયોગ થશે. હવે દરેક યુવાનનું ખ્વાબ ટચસ્ક્રીનવાળો હાઈ-ફાઈ સુપર સ્માર્ટ ફોન હોય છે. વોટ્‌સએપ અને ફેસબુક ઉપર ઉપયોગકર્તા-યુઝર નામે એકાઉન્ટ ખોલી, પોલીટીક્સ જાહેરાતો કરવામાં આવે છે. બસ એટલું માનવું જ રહ્યું કે હવે ટેકનોલોજીને ૧૦૦ ટકા નિતારી લેવાની કવાયત થઈ રહી છે.આવતીકાલની એટલે કે આવનારાં વર્ષોની ટેકનોલોજીનાં દર્શન કરાવે તેવો, જીટેક્ષ ટેકનોલોજી ફેર દુબઈમાં યોજાઈ ગયો. મહત્વની વાત એ છે કે યુનાઈટેડ નેશન્સની ન્યુયોર્કમાં ભરાયેલ એક કોન્ફરન્સમાં ’સોફીયા’ નામની ફિમેલ હ્યુમનોઈડ (રોબોટ) ધ્વારા પ્રથમવાર ભાષણ આપવા માં આવ્યું હતું. સોફીયાનો દેખાવ ઓડ્રેય હેપબર્ન જેવો રાખવામાં આવ્યો હતો.ટેકનોલોજીની વાત કરીએ તો સુપર કોમ્પ્યુટરનો યુગ હવે સમાપ્ત થવામાં છે. આવનારાં દાયકામાં રોબોટ અને ગેજેટને સુપર ઈન્ટેલીજન્ટનો પાવર મળશે. જેની પાછળ એકવીસમી સદીની પાવરફૂલ ટેકનોલોજી ’આર્ટીફીશીયલ ઈન્ટેલીજન્સ’ કામ કરતી હશે. આ આર્ટીફીશીયલ ઈન્ટેલીજન્સનાં મીડીયા પર પડેલા પ્રભાવ અને પડછાયાને આંકવો મુશ્કેલ છે.આજકાલનાં સ્માર્ટફોનમાં એન્ડ્રોઈડ સીસ્ટમ લગભગ પુરેપુરો પગપેસારો કરી ચુકી છે. જે લીનક્ષ જેવી પ્રોગ્રામીંગ લેંગ્વેજ પર આધારીત છે. એન્ડ્રોઈડનો મતલબ થાય મનુષ્ય જેવો દેખાતો આર્ટીફીશીઅલ ઈન્ટેલીજન્સ ધરાવતો રોબોટ. આવા રોબોટનાં સર્જનમાં હાનસેન રોબોટીક્સ ખ્યાતનામ બની ચુકી છે.જેનો ’સોફીયા’ નામનો રોબોટ યુનાઈટેડ નેસનની કોન્ફરન્સમાં લેક્ચર આપી ચુક્યો છે. જે જીવંત વ્યક્તિ જેવી અભિવ્યક્તિ ધરાવતો હતો. તેણે મીડીયા પરસન્સને કેટલાંય ઈન્ટરવ્યુ આપ્યા છે. કોન્સર્ટમાં ભાગ લઈ ચુક્યો છે. છેલ્લે યુનાઈટેડ નેશન્સનાં ડેપ્યુટી સેક્રેટરી અમીન જે મોહમંદ સાથે વાર્તાલાપ પણ કરી ચુક્યો છે.સોફીયાએ ફેમસ સાયન્સ ફિક્શન રાઈટર વિલીયમ ગીબ્સનનું ક્વૉટેશન લઈને અમીના મોહમંદ સાથેનાં વાર્તાલાપમાં કહ્યું કે ’’ધ ફ્યુચર ઈઝ ઓલરેડી હીઅર! ઈટ્‌સ જસ્ટ વેરીવેલ ડીસ્ટ્રીબ્યુટેડ’’ મતલબ ભવિષ્ય અહીં આવી ચુક્યું છે, પણ તેનું વિતરણ સારી રીતે થઈ શક્યું નથી.ફ્યુચર શબ્દ અહીં ટેકનોલોજીના પર્યાય તરીકે વાપરવામાં આવ્યો છે. વધુમાં સોફીયા ઉમેરે છે કે ’’આપણા સમાજ પર ટેકનોલોજીનો પ્રતાપ આપણી જાત એટલે કે મનુષ્ય દ્વારા નક્કી કરવામાં આવશે નહીં કે મશીન ધ્વારા. ટેકનોલોજીનો આવિષ્કાર મનુષ્ય જાતનાં લાભ માટે કરવો જોઈએ.’’ સોફીયા નામનો એન્ડ્રોઈડ ’ધ ફ્યુચર ઓફ એવરીથીંગ’ વિષય પર ભાષણ આપી રહ્યો હતો.આ પહેલાં, ગુડ મોર્નીંગ બ્રિટન પ્રોગ્રામમાં પિઅર મોર્ગન અને સુસાના રીડ સાથે આવી ચુકી છે. સોફીયાની ટેકનોલોજીકલ ઉંમર માત્ર એક વર્ષ છે. મતલબ, જાહેરમાં દેખાવ આપવા તે એક વર્ષ પહેલાં મીડીયામાં પ્રવેશી હતી. સોફીયાનું સર્જન હાનસેન રોબોટીક્સ દ્વારા કરવામાં આવ્યું છે. જેમણે આલ્બર્ટ આઈનસ્ટાઈનથી પ્રભાવિત ’આલ્બર્ટ હ્યુબો’ નામનો રોબોટ પણ બનાવ્યો છે. હાનસેન રોબોટીક દ્વારા સૌપ્રથમવાર મનુષ્ય જેવાં હ્યુમનોઈડ ૨૦૦૨માં રજુ થયાં હતાં.ફિલીપ ડિક નામનાં ખુબજ જાણીતાં સાયન્સ ફિક્શન રાઈટરનું વાર્તાલાપ વડે પોટ્રેઈટ ચિતરવા બદલ હાનસેન રોબોટીક્સને અમેરિકન એસોસીએશન ફોર આર્ટીફીશીઅલ ઈન્ટેલીજન્સ ધ્વારા એવોર્ડ પણ મળ્યો છે. તેમની ડીઝાઈન કરેલ ’સોફીયા’ સામાન્ય સ્ત્રી માફક ૬૦ પ્રકારનાં હાવભાવ લાવી શકે છે.વિજ્ઞાન જગતનાં જાણીતાં નિષ્ણાંતો કહે છે કે પૃથ્વી પર મનુષ્ય ભલે આર્ટીફીશીયલ ઈન્ટેલીજન્સની શરૃઆત કરી રહ્યો હોય, બ્રહ્માંડમાં આર્ટીફીશીયલ ઈન્ટેલીજન્સ ધરાવતાં પરગ્રહવાસીઓની સભ્યતા ક્યારનીય જન્મી ચુકી છે. જે પૃથ્વી પર નજર પણ રાખી રહી છે.મતલબ આપણે આર્ટીફીશીઅલ ઈન્ટેલીજન્સ ધરાવતાં બિગ બોસનાં ટેકનોલોજીકલ શોનાં પ્યાદાં છીએ. યુનિવર્સિટી ઓફ કનેક્ટીકટનાં સુસાન સ્નેઇડર કહે છે કે બ્રહ્માંડમાં રહેલી અન્ય સભ્યતાઓ / સંસ્કૃતિઓ અજાણી સુપર ઈન્ટેલીજન્સનાં વિવિધ સ્વરૃપો ઉપર આધાર રાખી શકે છે. જે આપણે હજી પૃથ્વી પર બનાવી શક્યા નથી.બ્રહ્માંડના આર્ટીફીશીઅલ ઈન્ટેલીજન્સ ધરાવતો એલિયન્સ / પરગ્રહવાસી એ પૃથ્વી પરની ’’પોસ્ટ બાયોલોજીકલ’’ ઘટના છે.જે પૃથ્વી પરનાં સજીવોનાં ડિએનએ કરતાં અલગ આધાર પર રચાઇ છે. મતલબ કે આવી સંસ્કૃતિ અને તેનાં એન્ડ્રોઇડ ’’અમરત્વ’’ ધરાવે છે. આવી સુપર ઈન્ટેલીજન્સ ધરાવતી પ્રજાની પૃથ્વીની જાસુસી પણ કરી રહી છે. માનો કે ના માનો તમારી મરજી જ્યારે એલીયન્સ દ્વારા સીવીલાઇઝેશનની શરૃઆત થઇ ત્યારે તેઓ બાયોલોજીકલ લાઇફથી માત્ર સદીઓ દૂરની ઘટના છે.જેનો અર્થ થયો કે બ્રહ્માંડનાં ટાઇમ સ્કેલ પ્રમાણે ડિએનએ આધારીત ’’બાયોલોજીકલ લાઇફ’’ ’’જૈવિક જીવો’’ એક ટુંકી ’’શોર્ટ વિન્ડોઝ’’માં જીવી રહ્યાં છે. મનુષ્ય કરતાં આર્ટી. ઈન્ટેલીજન્સ એલીયન્સ હજારો ગણા વધારે બુધ્ધિશાળી છે. મનુષ્ય બૌધ્ધિક કક્ષા અને ક્ષમતાની વાત આવે ત્યારે તેમની સામે નાના બાળક જેવાં છે.ડો. સ્નેઇડર્સ માને છે કે બ્રહ્માંડ સુપર ઈન્ટેલીજન્સ એલીયન્સનો મહાન યુગ ચાલી રહ્યો છે. જેની શરૃઆત ૧૭ લાખ વર્ષો પહેલાંથી માંડી ૮૦ લાખ વર્ષો પહેલાંનો સમયગાળો છે. સીલીકોન બેઝ ધરાવતાં જીવ, મનુષ્ય જેવાં કાર્બન આધારીત જીવો કરતાં વધારે સારી રીતે બ્રહ્માંડમાં ટકી જવાની ક્ષમતા ધરાવે છે.સ્પેસ ટ્રાવેલ માટે સીલીકોન બેઝડ આર્ટીફીશીયલ લાઇફ વધારે એડવાન્ટેજ / લાભ ધરાવે છે. તેમની બુધ્ધિની મર્યાદા માત્ર મગજમાં રહેલ ગ્રે મેટર પુરતી સીમીત નથી. આ સભ્યતા પૃથ્વી / સૂર્યમાળાની બાયોલોજીકલ સીવીલાઇઝેશન કરતાં વધારે પ્રાચીન છે. તેમની ભાષામાં મનુષ્યો, ગેલેક્ટીક બેબીઝ’’ છે.આવનારાં ૨૦ વર્ષમાં એ.આઇ.વાળા નેનો મશીન આપણા શરીરમાં ઈન્જેકશન દ્વારા નાખવામાં આવશે. મગજમાં જઇને ’’સાયાબોર્ગ’’ની નવી પેઢીને જન્મ આપશે. આઈબીએમ કંપનીનાં જ્હોન મેકનેમારાએ આગાહી કરી છે કે આવનારાં બે દાયકામાં મનુષ્ય સુપર હ્યુમન જેવી તાકાત મેળવી લેશે.તેની આજુબાજુનાં બધા ઈલેક્ટ્રોનીક ગેજેટને માત્ર વિચાર શક્તિ વડે એટલે કે પાવર ઓફ થૉટથી નિયંત્રીત કરી શકશે. બ્રિટનની ’’હાઉસ ઓફ લોર્ડ’’માં ભાષણ આપતાં તેમણે કહ્યું કે ’’મનુષ્યની આવનારી જનરેશન, મશીન સાથે જોડાયેલી રહેશે. આ આગાહી સાચી પાડવાની હોય તેમ રશિયાએ તેનાં લશ્કરનાં સૈનિકોને વધારે તાકાત અને ક્ષમતા આપે તેવાં એકમો સ્કેલેટન વાળા લશ્કરી પોશાકનું નિર્દેશન તાજેતરમાં કરી બતાવ્યું છે.એ.આઇ.વાળા નેનો મશીનથી મેડિકલ બેનીફીટ મળશે. નુકસાન પામેલા કોષોનું જલ્દીથી રિપેરીંગ કામકાજ થઇ શકશે. મનુષ્યનાં સ્નાયુ અને હાડકાને વધારાની ક્ષમતા મળશે. તેમની પાસે વધારે કામ કરાવવામાં આવશે ત્યારે નેનો મશીન ’ચેતવણી’ આપશે. મનુષ્યની આજુબાજુનું પર્યાવરણ લગભગ સીલીકોન આધારીત ઉપકરણોવાળું બની જશે.જેને મનુષ્ય માત્ર વિચાર કરીને નિયંત્રીત કરી શકશે. વિવિધ દેશોનાં ઈતિહાસ અને રાજકીય પરિસ્થિતિનો ડેટા મેળવી એ.આઇ. તેનું વિશ્લેષણ કરશે. આવા હ્યુમનોઇડ લોકોને કોને અને શા માટે વૉટ આપવો તે જણાવશે. આવા રોબોટ પોલીટીકલ અવતાર તરીકે ઓળખાશે.મનુષ્યનું મગજ ત્યાર બાદ અનુભવજન્ય જ્ઞાાન મેળવવાનું છોડીને મશીન લર્નીંગને સ્વીકારવા લાગશે. મનુષ્યને માત્ર મશીનને નિયંત્રીત રાખવાનું કામ કરવું પડશે.એઆઇનાં કારણે લોકોની નોકરી જોખમમાં મૂકાઇ જશે પરંતુ મનુષ્ય પાસેની સર્જનશીલતાને મોકળાશ મળશે. તે પોતાની સર્જનાત્મકતાને સોળે કળાએ ખિલવી શકશે. સેક્સ માટે મનુષ્યએ તેનાં જૈવિક પાર્ટનર પર આધાર રાખવો પડશે નહીં. રોબોટ સેક્સની તમારી તમામ જરૃરીયાતો પુરી કરી શકશે. યુરોપ અને અમેરિકામાં હવે રોબોટ ડૉલ અને રોબોટ બૉય વડે સેક્સ પુરી પાડતી દુકાનો વધી રહી છે.ઈસ્ટોનીયા નામનો દેશ હવે નવી શરૃઆત કરવા જઇ રહ્યો છે. તેનાં સરકારી અધિકારીઓ રોબોટ અને આર્ટીફીશીઅલ ઈન્ટેલીજન્સ ધરાવતા ગેજેટને કાયદેસર માન્યતા આપવા જઇ રહ્યાં છે. તેઓ મનુષ્યનાં કાયદેસરનાં ’’રોબોટ એજન્ટ’’નો દરજ્જો આપવામાં આવશે. જેનાં કારણે રોબોટ એક સ્વતંત્ર વ્યક્તિ તરીકેનું સ્ટેટસ ભોગવશે. ચીજવસ્તુ કે કંપનીની માલીકી કરતાં આ દરજ્જો ઉંચો ગણાશે. જ્યારે અકસ્માતમાં મશીન, એઆઇ ગેજેટ કે રોબોટ જવાબદાર હશે તો તેને જવાબદાર ગણી સજા કરવામાં આવશે.ખાસ મકસદમાં તૈયાર કરવામાં આવતાં ’’કિલર રોબોટ’’ પર પ્રતિબંધ મૂકવામાં આવશે. ત્રાસવાદીઓ કિલર રોબોટ વાપરશે તેવી દહેશત વૈજ્ઞાનિકોને સતાવી રહી છે. યુરોપમાં પણ રોબોટનું લીગલ સ્ટેટસ બદલવા માટેનાં ડ્રાફ્ટ થઇ રહ્યાં છે. ખાસ કરીને સેલ્ફ ડ્રાઇવીંગ કાર કે વેહીકલને લઇને સરકારની ચિંતા વધી રહી છે. ૨૦૨૦ સુધીમાં વિશ્વના રોડ પર સેલ્ફ ડ્રાઇવીંગ કાર ફરતી હશે.આવનારા દાયકામાં મનુષ્ય સાથે મીડીયાનું સીધું ઈન્ટરેકશન, કોમ્પ્યુટર અને વોઇસ ઈન્ટફેસ વડે થશે. એમઝોનની એલેક્ષા અને એપલની ’સીરી’ માફક દરેક એપ્લીકેશન પાસે ખાસ ’વોઇસ સેટ’ હશે. જે અલગ અલગ ભાષામાં વાર્તાલાપ કરી શકશે. પત્રકારત્વ ઉપર પણ એઆઇનાં કારણે અસર પડશે. હાલનાં એક સર્વે પ્રમાણે ૭૫ જેટલી નવી વિકસેલ ટેકનોલોજી પત્રકારત્વ અને મીડીયા પર ઊંડી છાપ છોડશે.જેમાં ડ્રોન વિમાન, વેરેબલ ઓટો કંટ્રોલ ડિવાઇસ, બ્લોક ચેઇન, ૩૬૦ં ડીગ્રી વિડીયો, વરચ્યુલ રીઆલીટી અને રિઅલ ટાઇમ ફેક્ટ ચેકીંગ સીસ્ટમ મુખ્ય હશે. નવી ટેકનોલોજી વડે વિઝ્યુઅલ ડેટાનું પૃથ્થકરણ આસાનીથી થશે. સામાન્ય માણસ સમજી શકે તેવું પ્રેઝન્ટેશન થઇ શકશે. પુષ્કળ પ્રમાણમાં આવતાં ડેટામાંથી જરૃરી માહિતી અલગ તારવવા, માહિતી કે ન્યુઝ લખી શકે તેવાં ખાસ કોમ્પ્યુટર અલ્ગોરિધમનો વિકાસ થઇ ચુક્યો હશે.જેનાં કારણે લેખક, પત્રકાર પાસે, વધારે સમૃધ્ધ માહિતી, રજુઆત, માહિતી ચકાસણી અને એડીટીંગની વિશાળ પસંદગી કરવાનો મોકો મળશે. થોડી મીનીટોમાં આખે આખો ન્યુઝ એપીસોડ તૈયાર થઇ શકશે. માત્ર પત્રકાર લેખકને આ નવી ટેકનોલોજીથી માહિતગાર બની ટ્રેઇનીંગ લેવી પડશે.

~ શ્રી નૂતન સૌરાષ્ટ્ર

વૈજ્ઞાનિક એને પણ કહેવાય જે સંશોધન થઈ ગયા પછી આગળનું વિચારે. અત્યારે ચહેરા દ્વારા ઓળખની ટૅક્નૉલૉજી હજુ પૂરેપૂરી અમલમાં પણ નથી આવી ત્યાં વૈજ્ઞાનિકોએ નવી ઓળખ ટૅક્નૉલૉજી શોધ્યાનો દાવો પણ કરી દીધો છે. ના, આ કામ કોઈ પશ્ચિમી દુનિયાના વૈજ્ઞાનિકોનું કામ નથી, પરંતુ ચીનના વૈજ્ઞાનિકોનું કામ છે.

ચીનની મેલુક્સ કંપનીએ દાવો કર્યો છે કે તેણે એક નવી ઓળખ ટૅક્નૉલૉજી શોધી છે. (ચીનમાં એક સરખા દેખાતાં ચહેરાવાળા વ્યક્તિ વધુ હોય એટલે ત્યાં અમસ્તીય આ ટૅક્નૉલૉજી વધુ જરૂર પડે. ??)

આ કંપનીનો દાવો છે કે હવે વ્યક્તિની ઓળખ ચહેરાથી નહીં પરંતુ હાથ વડે થઈ શકશે. તમે કહેશો કે આમાં નવું શું છે? આપણે ત્યાં આધાર કાર્ડ માટે અંગૂઠાથી આ કામ થાય જ છે. પરંતુ ચીનની કંપનીનો દાવો કંઈક અલગ જ છે.

ચીનની કંપનીનો દાવો છે કે વ્યક્તિની ઓળખ માત્ર ૦.૩ સેકન્ડમાં જ થઈ શકશે. એટલે એમ કહો ને કે તમે આંખની પાંપણ પટપટાવો ત્યાં સુધીમાં તો કામ પતી જાય. અને ખાસ વાત એ છે કે આ કામ માટે ચહેરાની જરૂરિયાત જ નથી.

હા, આ કામ માટે જરૂરી છે હાથની નસો. મેલુક્સે એવો દાવો કર્યો છે કે તેણે એક એવી ટૅક્નૉલૉજી વિકસાવી છે જે ચહેરા દ્વારા ઓળખની ટૅક્નૉલૉજીથી લાખ ગણી વધુ ચોક્કસ છે. કંપનીએ તેને ઍરવેવ નામ આપ્યું છે.

કંપનીનું કહેવું છે કે આપણાં ચહેરા પર ૮૦થી ૨૮૯ ફીચર બિંદુ છે. તેને આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ ઍક્સેસ કરે છે. આજની મોટા ભાગની કંપનીઓ તો ફેસ રિકગ્નિશનને વધુ આધારભૂત અને ચોકસાઈવાળી માને છે.

મેલુક્સની આ ટૅક્નૉલૉજી માત્ર ૦.૩ સેકન્ડમાં જ હાથના લાખો માઇક્રી ફીચર બિંદુઓને માપી લે છે. અલ્ટ્રા ઍક્યુરેટ ઑથેન્ટિકેશન અને રીયલ ટાઇમ ઑથરાઇઝેશન માટે સ્કેનર પર હાથ અડાડીને લઈ લો ત્યાં જ તેને સ્કેન કરી લેવામાં આવે છે.

આવી જ એક ટૅક્નૉલૉજી એનઇસી નામની કંપનીએ વિકસાવી છે. તેમાં વિડીયો અને તસવીરોમાં જે વ્યક્તિની પૂર્ણ કદની છબી કેદ થઈ હોય તેને પુનઃ ઓળખે (રીઆઇડેન્ટિફિકેશન) છે. અને તે માત્ર વ્યક્તિની આગળથી જ નહીં, પાછળથી પડાયેલી તસવીર પરથી પણ ઓળખ કરે છે.

ફેસ રિકગ્નિશન ટૅક્નૉલૉજીમાં વ્યક્તિની તસવીર આગળથી પડાયેલી હોવી જરૂરી છે, કારણ કે ચહેરો આગળ છે.

પરંતુ કેટલાંક ગઠીયા એવા હોય છે જે ટૅક્નૉલૉજી જાણતાં હોય છે. તેથી તેઓ પોતાનો ચહેરો સંતાડી દે છે, કે કેમેરામાં આવવા દેતાં નથી. આવા સમયે મદદ આવે છે ઉપરોક્ત ટૅક્નૉલૉજી.

આ ટૅક્નૉલૉજીનો ઉપયોગ કરીને ઑપરેટરો કોઈ પરિસરમાં કેમેરામાં ઝડપાયેલી તસવીરોમાંથી એ જ વ્યક્તિને શોધી શકે છે. અને આ બહુ ઓછા સમયમાં થાય છે.

આ જ રીતે એક ટૅક્નૉલૉજી, નવાઈ લાગશે કે એવી છે જેમાં કાનની ઓળખનો ઉપયોગ થાય છે. જેમ વ્યક્તિના હાથની આંગળીઓની છાપ અલગઅલગ હોય છે તેમ કાન પણ અલગઅલગ પ્રકારના હોય છે. કહેવાય છે કે એક જ વ્યક્તિના બે કાન પણ સરખાં ન હોઈ શકે. સ્ટાર્ટ અપ ડેસ્કાર્ટેસ બાયૉમેટ્રિક્સે એવી પદ્ધતિ શોધી છે જેમાં વ્યક્તિ સ્માર્ટફૉન પર વાત કરતો હોય ત્યારે સ્વાભાવિક જ તેના કાન ફૉન પર આવે. ગાલ પણ અડે. આ છાપ પરથી તે વ્યક્તિને ઓળખી શકે છે.

હવે આ ન્યામી તો એવી ટૅક્નૉલૉજી શોધી રહી છે જેમાં હૃદયના ધબકારા દ્વારા વ્યક્તિને ઓળખી કાઢે છે. કહેવાય છે કે હૃદય ક્યારેય ખોટું ન બોલે. તો પછી વ્યક્તિની ઓળખ પણ કેવી રીતે છુપાવી શકે? ન્યામી એક એવો રિસ્ટબૅન્ડ વિકસાવી રહી છે જે ઇલેક્ટ્રૉ કાર્ડિયોગ્રામ કાઢે છે. તેનો ઉપયોગ કરીને વ્યક્તિની ઓળખ કરવામાં આવે છે.

હવે આ ટૅક્નૉલૉજીની વાત સાંભળીને હસતાં નહીં. તમારી તશરીફ એટલે કે તમારા નિતંબથી પણ તમારી ઓળખ થઈ શકે છે. તમે કઈ રીતે બેસો છો તે પણ તમારી ઓળખ આપે છે. જાપાનના એન્જિનિયરોની એક ટીમ એવી સંરચના વિકસાવી રહી છે જે વ્યક્તિના નિતંબ પરથી વ્યક્તિને ઓળખી કાઢી શકે. આ સિવાય વ્યક્તિની ગંધ પરથી પણ ઓળખી શકાય તે જાણીતી વાત છે. શ્વાન ટીમ આ રીતે જ અપરાધીઓને પકડતી હોય છે.(જી.એન.એસ)

~ શ્રી નૂતન સૌરાષ્ટ્ર

આકાશમાં જેટલા તારા દેખાય છે, તેના કરતાં કેટલાયગણા તારા દેખાતાં નથી. દૃષ્યવિશ્વ કરતાં અદૃશ્યવિશ્વ ઘણું વિશાળ છે. આપણી આંખ કે દકકાચવાળા દૂરબીનો માત્ર દશ્યપ્રકાશ જ જોઈ શકે છે. આપણું શરીર એક મશીન જ છે, જેમાં બે આંખ કેમેરાનું કામ કરે છે. મગજ સેન્સર છે.ન્યુટને યંત્રશાસ્ત્રના નિયમો શોધી તેને બ્રહ્માંડને લાગુ પાડી બ્રહ્માંડને પણ એક મશીન બનાવી દીધું છે. પણ બ્રહ્માંડ મશીન કરતાં અતિ વિશેષ છે. તે જીવંત છે.બ્રહ્માંડમાં એવા આકાશીપિંડો છે જે દૃશ્યપ્રકાશ છોડતાં નથી, પણ અદૃશ્ય ગામા, એક્ષ અલ્ટ્રાવાયોલેટ ઈન્ફ્રારેડ અને રેડિયો તરંગો-કિરણો પ્રકાશ છોડે છે, જે આપણે જોઈ શકતાં નથી. પણ ખગોળવિજ્ઞાનીઓએ આ બધા કિરણો છોડતાં આકશીપિંડોને જોવા દૂરબીનો બનાવ્યાં છે, અને તેઓ હવે અંધારામાં જોવા પણ સમર્થ બન્યાં છે.ભારતમાં આપણા ખગોળવિજ્ઞાનીઓએ નૈનિતાલના મનોરાપીક, આબુના ગુરુશિખર, દક્ષિણમાં કાવાલૂર,ગોરી બિદનૂરના પહાડો પર, હૈદરાબાદ નજીક જપાલ-રંગાપુરના પહાડો પર, ઊટીના પહાડો પર પૂના પાસે નારણગાંવ, આબુના ગુરૂશિખર પહાડ પર ફતેહસાગર તળાવની વચ્ચે અને તેની નજીક પહાડ પર વગેરે જગ્યાએ મોટો મોટા દકકા, ઈન્ફ્રારેડ અને રેડિયો દૂરબીનો સ્થાપિત કર્યાં છે. તેના દ્વારા તે આકાશની સમૃદ્ધિ અને ભવ્યતાનો તાગ મેળવે છે.આ ઉપરાંત બ્રહ્માંડમાં ૯૫ ટકા અદૃશ્ય પદાર્થ છે જે કોઈ પણ જાતનો પ્રકાશ છોડતો દેખાતો નથી. તેને વિજ્ઞાનીઓ ડાર્કમેટર કે ડાર્કએનર્જી કહે છે. આ નામનો માત્ર સિમ્બોલીક છે પણ હકીકતમાં ડાર્કમેટર કે ડાર્કએનર્જી શું છે તે તેમને ખબર પડતી નથી. તેથી તેનાં નામો આવા આપવામાં આવ્યાં છે. પણ તેની અસર બ્રહ્માંડમાં દેખાય છે. આપણું બ્રહ્માંડ માત્ર વિસ્તૃત થતું નથી પણ તે પ્રવેગી માલૂમ પડ્યું છે. તો પૂરા બ્રહ્માંડને કોણ પ્રવેગી બનાવે છે? તે ખબર પડતી નથી. આ જો શોધી શકાય તો તે ખગોળવિજ્ઞાનમાં એક બીજી મહાન શોધ હશે.બ્રહ્માંડમાં પ્રથમ શોધ અગ્નિની, પછી બીજી શોધ પૈડાની, ત્રીજી શોધ કેલેન્ડરની, ચોથી શોધ કે પૃથ્વી ગોળ છે, પાંચમી કે પૃથ્વીની ધરી વાંકી છે, છઠ્ઠી પૃથ્વી તેની ધરી પર ગોળ ગોળ ફરે છે, સાતમી પૃથ્વી સૂર્યની પરિક્રમા કરે છે, આઠમી શોધ કે વસંતસંપાત બિન્દુ પશ્રિ્‌ચમમાં ખસે છે. નવમી શોધ ભૂમિતિની અને યુક્લિડ ભૂમિતિની (જો કે, આ શોધ પહેલા થઈ હતી), દશમી શોધ અણુ વિશે, અગિયારમી શોધ બીજગણીતની, બારમી શોધ ???, તેરમી શોધ ત્રિકોણમિતીની, ચૌદમી શોધ દ્વિધાત સમીકરણની, પંદરમી શોધ શૂન્ય સાથે અંકશાસ્ત્રની (જો કે, તે ઘણી પહેલાં થઈ હતી.) સોળમી શોધ પૃથ્વી કેન્દ્રીય વિશ્ર્‌વવિચાર (જો કે, આ શોધ પણ પહેલાં થઈ હતી), સત્તરમી શોધ ગુરુત્વાકર્ષણની (ભાસ્કરાચાર્યને તેનો અણસાર હતો), અઢારમી શોધ પરમ્યુટેશન-કોમ્બિનેશનની, ઓગણીસમી શોધ સૂર્ય-કેન્દ્રિત વિશ્ર્‌વવિચાર (કોપરનીકસ)ની, વીસમી શોધ કેપ્લરના ગતિના ત્રણ નિયમોની, એકવીસમી શોધ ગેલિલિયોએ આકાશ તરફ દૂરબીન માંડ્યું તે, બાવીસમી શોધ ગેલિલિયોએ સાબિત કર્યું કે પૃથ્વી દરેક વસ્તુને એક જ પ્રવેગથી આકર્ષે છે, ત્રેવીસમી શોધ કે ગેલિલિયોએ સાબિત કર્યું કે વસ્તુની સ્થિર સ્થિતિ અને એક જ ગતિથી દોડતી વસ્તુની સ્થિતિ, બંને એક જ ગણાય, ચોવીસમી શોધ ન્યુટને ગતિના ત્રણ નિયમો શોધ્યાં, બીજી તરફ વાયુશાસ્ત્ર, રસાયણશાસ્ત્ર, ગરમીશાસ્ત્ર, પ્રકાશશાસ્ત્રની શોધો થઈ-વિજ્ઞાને હરણફાળ ભરી. સદીના મધ્યભાગમાં રેને દેકાર્તે ત્રિપરિમાણીય સંદર્ભ ચોકઠાની શોધ કરી જે ન્યુટનના જન્મ પહેલા થઈ હતી. દેકાર્તે એવા વિચારો વહેતા મૂક્યાં છે જેમ સરોવરો અને સમુદ્રોમાં મોટા લાકડાનો ટુકડો, નાના નાના લાકડાના ટુકડાને હંકારે છે, તેમ સૂર્ય ગ્રહોને હંકારે છે. જો કે, આ કલ્પના હતી, પણ તેને પછીના વિજ્ઞાનીઓને સૂર્ય ફરતે ગ્રહો કેવી રીતે, અને શા માટે ફરે છે અને સૂર્યમાળાની રચના કેવી છે તેની શોધ કરવા પ્રેર્યા. ન્યુટને પ્રકાશ કણોનો બનેલો છે તેવી થીઅરી આપી પ્રકાશના પરાવર્તન અને વક્રીભવનનાં નિયમો આપ્યાં તો બીજી તરફ કિશ્ચન હોયગન્સે પ્રકાશ તરંગોનો બનેલો છે તેવી થિયરી આપી.હેલીએ સૂચવ્યું કે ધૂમકેતુઓ ગ્રહોની જેમ સૂર્યની પરિક્રમા કરે છે અને તે સૂર્યમાળાના જ સભ્યો છે.

એ જ અરસામાં ઓલ રૉમરે પ્રકાશની ગતિ સીમિત છે તેમ કહ્યું અને પ્રકાશની ગતિને માપી એ જ અરસામાં હોયગન્સે શનિને વલયો છે તેમ સ્પષ્ટ કર્યું. ગેલિલિયોએ ગુરુના ચાર ચંદ્રો ગુરુની પરિક્રમા કરે છે, માટે ગ્રહો પણ કોપરનીક્સ કહે છે તેમ સૂર્યની પરિક્રમા કરતા હોવા જોઈએ. આજ અરસામાં કસીનીએ સૂર્યથી ગ્રહોનાં અંતરો માપ્યાં. હોયગન્સે શનિનો મોટો ઉપગ્રહ ટાયટન શોધ્યો, કસીનીએ શનિના બીજા બે ઉપગ્રહો શોધ્યાં. આ વખતે ભારતમાં ઔરંગઝેબ રાજ કરતો હતો અને મહારાષ્ટ્રમાં શિવાજી મહારાજની આણ વર્તતી હતી.અઢારમી સદીના મધ્યમાં ઈમેન્યુઅલ કોન્ટે અભિપ્રાય દર્શાવ્યો કે ગ્રહો વાયુના વાદળમાંથી જન્મતા હોવા જોઈએ. લાપ્લાસે કેન્ટના આ વિચારો પર સૂર્યમાળાના જન્મની પ્રાથમિક થિયરી આપી. ૧૭૮૧માં સૂર્યમાળામાં માનવીએ પ્રથમવાર જ શનિ પછીના ગ્રહને શોધ્યો. તેનું નામ યુરેનસ. પશ્ચિમ પૌરાણિક કથા પ્રમાણે યુરેનસ શનિના પિતા અને ગુરુના દાદા છે.

જ્યારે વિલિયમ હર્ષલે યુરેનસ શોધ્યો ત્યારે ભારતમાં ટીપુ સુલતાન અંગ્રેજો સામે લડતો હતો.આ અરસામાં મહાન ગણિતજ્ઞો પેદા થયાં જેવા કે ર્ગાસ, રીમાન, જેકોબી, લાગ્રાન્જ, લાપ્લાસ, બેસલ, ફુટીઅર લીજાન્ડર, આર્યસર, હેમીલ્ટન, ડેવીડ હિલ્બર્ટ, લોબોચોસ્કી, જેમને ગણિતશાસ્ત્રને નવી જ ઊંચાઈ આપી. યુક્લિડીઅન ભૂમિતિ શોધાઈ.ધૂમકેતુઓ તો પુરાતનકાળથી માનવજાતને જાણીતા હતા. ગેલિલિયોએ ગુરુના ઉપગ્રહો શોધી ઈતિહાસ બનાવ્યો, ઓગણીસમી સદીના પ્રથમ દિવસે જ પ્રથમ લઘુગ્રહ શોધાયો અને એક નવા પ્રકારનાં આકાશીપિંડો અસ્તિત્વમાં આવ્યાં. ઓગણીસમી સદીના મધ્યમાં નેપ્ચ્યૂન શોધાયો. બીજી તરફ ભૌતિકશાસ્ત્રે હરણફાળ ભરી. રેડિયો-તરંગોની શોધ થઈ. એક્ષ-કિરણો, રોન્જન્ટ કિરણો, ઈલેક્ટ્રોન્સ શોધાયા, નેથી પ્લાન્કે દર્શાવ્યું કે પ્રકાશ નાના નાના પેકેટમાં (ક્વોન્ટામાં) આવે છે. આઈન્સ્ટાઈને ફોટો-ઈલેક્ટ્રીક ઈફેક્ટને સમજાવતા કહ્યું કે પ્રકાશ કણોનો પણ બનેલો છે અને તરંગોનો પણ બનેલો છે. તેમાંથી ક્વોન્ટોમ ભૌતિકશાસ્ત્ર ઉત્પન્ન થયું.

બીજી તરફ આઈન્સ્ટાઈને સમયને બ્રહ્માંડના ચોથા પરિમાણ તરીકે લઈ વિશિષ્ટ સાપેક્ષવાદની સ્થાપના કરી અને પછી વિસ્તૃત સાપેક્ષવાદની સ્થાપના કરી ભૌતિકશાસ્ત્રમાં જબ્બર ક્રાંતિ આણી. સાપેક્ષવાદ અને કવોન્ટમ ભૌતિકશાસ્ત્રે અર્વાચીન વિજ્ઞાનને નવું પરિમાણ આપ્યું. ર૦૧૫માં આઈન્સ્ટાઈનના વિસ્તૃત સાપેક્ષવાદને ૧૦૦ વર્ષ પૂરા થાય છે.

વીસમી સદીમાં વિજ્ઞાને ઘણી સફળતા પ્રાપ્ત કરી. આ સદીમાં કેટલાય મહાન વિજ્ઞાનીઓ પેદા થયાં જેને આધુનિક દુનિયાને આકાર આપ્યો. તેમાં અણુંવિજ્ઞાન, સૂક્ષ્મકણોની દુનિયા, અંતરીક્ષયુગે મોટું યોગદાન આપ્યું. ઍરોપ્લેનો આકાશમાં ઊડવા લાગ્યાં. બ્રહ્માંડ વિસ્તૃત થાય છે તેની ખબર પડી, મંદાકિનીઓ શોધાઈ, રોકેટો બન્યાં, એટમ બૉમ્બ, હાઈડ્રોજન બૉમ્બ, ન્યુટ્રોન બૉમ્બ અસ્તિત્વમાં આવ્યાં. સ્પૂતનિક આકાશમાં ગયો, યુરી ગાગારીન વેલેન્ટિના તેરેસ્કોવા અને અમેરિકી અંતરીક્ષયાત્રીઓ આકાશમાં ગયાં, પરંતુ ચંદ્ર પર માનવીએ ડગ માંડ્યા, ૧૯૭૭માં યુરેનસ ફરતે વલવ્યો શોધાયાં. ગ્રહો ફરતે અંતરીક્ષયાનોએ ટ્રીપો લગાવી, હબલ અંતરીક્ષ દૂરબીને બ્રહ્માંડના અભ્યાસમાં ઈતિહાસ રચ્યો અને એકવીસમી સદીનો પ્રારંભ થયો. વીસમી સદીમાં ચંદ્રશેખરનાં શ્વેતવામન તારા અને ઑપનહેમરનાં ન્યુટ્રોન તારા અને બ્લેકહોલ્સના અસ્તિત્વની જાણ થઈ, હવે એકવીસમી સદી આગળ ધપે છે, જેમાં નેનો ટેક્નૉલૉજી કમ્પ્યૂટર, મોબાઈલ ઈન્ફોર્મેશન ટેક્નૉલૉજી, સ્ટેમસેલ, જીનોમ, જીનિટિક એન્જિનિયરિંગ, ફોયોન્સિક સાયન્સ, જીવવિજ્ઞાનશાસ્ત્ર કૂદકે ને ભૂસકે આગળ વધે છે.

~ શ્રી નૂતન સૌરાષ્ટ્ર

પ્રાચીન સમયમાં લોકોને ખબર ન હતી કે પ્રકાશ શું છે. સૂર્યોદય થાય ને બધે પ્રકાશ ફેલાઈ જાય. રાતે જેવો તેવો પણ ચંદ્ર પ્રકાશ ફેલાવે, તો બીજી બાજુ પ્રકાશબિંદુઓ જેવા તારા ટમ ટમે.મુસ્લિમ વિજ્ઞાનીઓથી માંડી ન્યુટન સુધીના બધા વિજ્ઞાનીઓએ પ્રકાશને સમજવા પ્રયત્નો કરેલાં. રસ્તા પર તેલ ઢોળાય ત્યારે આપણને તેમાં રંગો દેખાય. આકાશમાં મેઘધનુષ દેખાય, લિઓેનાર્ડા - દ - વીંચી રાજાપતિ હતો. તેણે અવાજના પડઘા સાંભળેલાં. અવાજનાં પરાવર્તનનો અનુભવ કરેલો. પ્રકાશ પણ આવી રીતે પરાવર્તન કરે છે તેમ તેણે અનુભવ કરેલો. ન્યુટને પછી તેની પ્રયોગશાળામાં પ્રકાશનું મેઘધનુષ જોયું. તેણે સપ્તરંગી ચકરડીને ફેરવીને જોયું તો માત્ર સફેદ રંગ જ દેખાતો. તેથી તેણેે જાહેર કર્યું કે સફેદ પ્રકાશ સાત રંગનો બનેલો છે. ન્યુટને પ્રકાશના પરાવર્તનનો અભ્યાસ કરેલો અને તેના ગુણધર્મો જાહેર કર્યા. પાણીના પ્યાલામાં ચમચો વાંકો વળેલો દેખાય છે અને પાણીના પ્યાલામાં કે સ્વચ્છ પાણી ભરેલા તળાવમાં તેનું તળિયું હોય એના કરતાં ઊંધું આવેલું દેખાય છે. આ બધી ક્રિયાઓને ન્યુટને પ્રકાશના વક્રીભવનના સિદ્ધાંતો સમજવા ભણી દોરી ગયાં. આમ તેણે પ્રકાશના વક્રીભવનના નિયમો શોધી કાઢ્યાં.

પ્રકાશ વિશે આ બધી કુદરતી ક્રિયાઓનાં અભ્યાસથી ન્યુટનને લાગ્યું કે પ્રકાશ સૂક્ષ્મ કણોનો બનેલો છે. તેથી જ તે સીધી રેખામાં પ્રવાસ કરે છે. તેને પછી પ્રકાશ સૂક્ષ્મકણોનો બનેલો છે તેવી જાહેરાત કરી, તેને ન્યુટનની પ્રકાશ સૂક્ષ્મ કણોનો બનેલો છે તેની થિયરી કહે છે. તેમ છતાં ન્યુટનને ખબર ન હતી કે પ્રકાશની ઝડપ કેટલી છે. બારી ખોલો અને આખા રૂમમાં પ્રકાશ ફેલાઈ જાય તે જોતાં બધા માનતાં કે પ્રકાશની ગતિ અસીમિત છે. સૂર્ય, ચંદ્ર, તારાને જોતાં લોકો અને વિજ્ઞાનીઓ સુધ્ધાં માનતાં કે તેઓ આ બધા આકાશપિંડોની તત્ક્ષણની સ્થિતિ જુએ છે.ન્યુટન જે દિવસે જન્મ્યો તે દિવસે ગેલિલિયોનું મૃત્યુ થયું હતું. ગેલિલિયોએ પહેલી શંકા કરી કે પ્રકાશની ગતિ અસીમિત નહીં પણ સીમિત હોવી જોઈએ. ગેલિલિયો તો વિજ્ઞાની માત્ર એમ માનીને બેસી ન રહે કે પ્રકાશની ગતિ સીમિત હોવી જોઈએ. તેથી પ્રકાશની ગતિ માપવા તેણે પ્રયોગ આદર્યો. આ પ્રયોગમાં તેણે પાંચ કિલોમીટર દૂર એક ટેકરી પર રાતે તેના મદદનીશને લાલટેન - ફાનસ લઈને મોકલ્યો અને પોતે એક ટેકરી પર ઊભો રહ્યો. સમજૂતી એવી હતી કે ગેલિલિયો તેના ફાનસનું સટર ખોલે એટલે પ્રકાશ તેમાંથી નીકળે. આ પ્રકાશ તેના મદદનીશ પાસે જાય અને તેને તે દેખાય. એટલે તે તેના ફાનસનું સટર ખોલી નાખે. એ પ્રકાશ પછી ગેલિલિયો પાસે પહોંચે. ગેલિલિયો આ ક્રિયામાં કેટલો સમય પસાર થયો તે નોંધે. ગેલિલિયો અને તેના મદદનીશ વચ્ચેની ટેકરીઓ વચ્ચેનું અંતર પાંચ કિલોમીટર એટલે પ્રકાશને આવવા -જવાનું અંતર ૧૦ કિલોમીટર થાય અને તેણે તે દરમિયાન નોંધેલા સમયથી ભાગીએ એટલે પ્રકાશની ઝડપ (ગતિ) આવે. આવો પ્રયોગ ગેલિલિયોએ પ્રકાશની ઝડપ માપવા કરેલો.પ્રયોગની રીત તો સારી હતી. પ્રતિ પ્રકાશની ઝડપ એક સેકન્ડના ૩ લાખ કિલોમીટરની છે તેની ગેલિલિયો બિચારાને ખબર ન હતી. જો પ્રકાશ એક સેકન્ડમાં ૩ લાખ કિલોમીટર જાય તો ૧૦ કિલોમીટરનું અંતર કાપતા તેને એક સેકન્ડનો ત્રીસ હજારમો ભાગ લાગે. પ્રકાશ એક સેકન્ડમાં પૃથ્વીની સાડા સાતવાર પરિક્રમા કરે છે. તે વખતે સેકન્ડનાં ત્રીસ હજારમો ભાગ માપે તેવા ઘડિયાળો કયાં હતાં?

ત્યારે સૌથી સચોટ રીતે સમય માપનાર ઘડિયાળ જલધરિકા યંત્ર હતી. બિચારી ટપક ટપક ટપક જળબિન્દુ નળમાંથી પડે તેના દ્વારા સમય માપે. જળબિન્દુ એક બે કે ત્રણ સેકન્ડે નળમાંથી બહાર પડે. તેમાં સેક્ધડની ત્રણ લાખ કિલોમીટરની પ્રકાશની ઝડપ કેવી રીતે મપાય? બે કે ત્રણ સેકન્ડની ભૂલ તો ત્યાં થાય. તેમાં વળી હ્યુમન એરર આવે.

ફાનસનું સટર ખોલવામાં એકાદ બે સેકન્ડ લાગે. વળી પાછું ફાનસનું સટર બે વાર ખોલવાનું થાય એટલે સમય માપનમાં બમણી ભૂલ થાય. આમ ૧૦ સેકન્ડની ભૂલ થઈ જાય અને ઝડપ માપન દસ ગણું ઓછું આવે ત્યારે હાલના જેવા અટેમિક ક્લૉક નહોતાં જે સેકન્ડનો એક અબજમો ભાગ કે દશમો અબજ ભાગ માપી શકે. અરે, પેન્ડયુલમ કર્લાક (લોલકવાળા ઘડિયાળો) પણ ન હતાં.ગેલિલિયોએ પ્રકાશની ગતિ જેટલી વાર માપી તો દર વખતે જવાબ અલગ અલગ મળે. તેથી ગેલિલિયોને લાગ્યું કે પ્રકાશ વારંવાર તેની ઝડપ બદલતો હોય તેમ લાગે છે. આમ ગેલિલિયો પ્રકાશની ઝડપ માપવામાં નિષ્ફળ ગયો પણ તેણે વિજ્ઞાનીઓનાં મગજમાં એક વિચાર મૂકી દીધો કે પ્રકાશની ગતિ સીમિત જ છે. જોકે તે માપવી અઘરી છે ખરી માપી શકાય ખરી. ગેલિલિયો પ્રકાશની ગતિ માપવામાં નિષ્ફળ ગયેલો તેમાં તેનો વાંક નહોતો. તેની રીત સાચી હતી પણ તે વખતના ઘડિયાળો એવા હતાં કે પ્રકાશની એક સેકન્ડની ૩ લાખ કિલોમીટરની ઝડપ માપી ન શકે.બીજા વિજ્ઞાનીઓએ પ્રકાશની ગતિ ચોક્કસપણે માપી. તેણે આપણને આપણું વિશ્વ જોવાની નજર જ બદલાવી નાખી કારણ કે આપણે પ્રકાશની મદદથી જ બ્રહ્માંડ જોઈએ છીએ અને તે આપણે જે કાંઈ વસ્તુ જોઈએ છીએ. તેમાંથી આવતા કે થોડો સમય લે જ એટલે કે આપણે વસ્તુની તત્ક્ષણની સ્થિતિ જોતાં નથી પણ તેની ભૂતકાળની સ્થિતિ જ જોઈએ છીએ. જેટલી વસ્તુ દૂર તેમના ઊંડા તેના ભૂતકાળને આપણે જોઈએ છીએ.

સૂર્યની સ્થિતિ આપણે તત્ક્ષણની જોતાં જ નથી પણ સાડા આઠ મિનિટ ભૂતકાળની સ્થિતિ જોઈએ છીએ. ચંદ્રની સવા સેકન્ડની ભૂતકાળની સ્થિતિ આપણે જોઈએ છીએ અને આપણી નજીકના તારા મિત્ર અને મિત્રકની સાડા ચાર.વર્ષ ભૂતકાળની સ્થિતિ આપણે જોઈએ છીએ તો દેવયાની મંદાકિનીની સાડા બાવીસ લાખ વર્ષ ભૂતકાળની સ્થિતિ આપણે જોઈએ છીએ.

આપણે જ્યારે આપણા દૃશ્ય વિશ્વની કિનારી જોઈએ છીએ ત્યારે તેની સ્થિતિ ૧૪ અબજ વર્ષ પહેલાંની જોઈએ છીએ જ્યારે આપણું વિશ્વ અસ્તિત્વમાં આવ્યું.આ જ રીતે દૂર દૂરના ગ્રહો પર લોકો રહેતાં હોય તો તે આપણી પૃથ્વીનો ભૂતકાળ જોવે. જો તેઓ પાંચ હજાર પ્રકાશ વર્ષ દૂર રહેતા હોય તો તે હાલમાં આપણો પાંચ હજાર વર્ષ પહેલાંનો ભૂતકાળ જોવે, એટલે કે તે આપણને ન જુએ પણ મહાભારતના યુદ્ધને ચાલતું જોવે. જો તે લોકો ૧૦,૦૦૦ પ્રકાશ વર્ષ દૂર હોય તો તે આજે પૃથ્વીનો દશ હજાર વર્ષ જૂનો ભૂતકાળ જોવે. આ દશ હજાર પ્રકાશ વર્ષના અંતરે રહેલાં લોકો હવે પછીના પાંચ હજાર વર્ષ પછીના ભૂતકાળને એટલે કે મહાભારતના યુદ્ધને જોશે. આજે આપણે કુરુક્ષેત્રમાં ફરતાં હોઈએ તો તેઓ આજે આપણને ન જુએ પણ પાંચ હજાર વર્ષ પછી તે આપણને કુરુક્ષેત્રમાં ફરતાં જોશે. આમ જ્યારે એક પ્રસંગ આપણા માટે ભૂતકાળ છે તે બીજે ક્યાંક વર્તમાનકાળ હશે અને તેનાથી દૂરના સ્થળે તે ભવિષ્યમાં દેખાશે. માટે બ્રહ્માંડમાં કે પૃથ્વી પર બનેલો કોઈ પણ પ્રસંગ કદી નષ્ટ પામતો નથી અને પામશે પણ નહીં કારણ કે આપણું બ્રહ્માંડ વિસ્તરતું જાય છે.પ્રકાશ બહુ દિવ્ય છે. તે ઊર્જા છે. પ્રકાશે બ્રહ્માંડમાં ઘણી માયા સર્જી છે.ન્યુટનના જ સમકાલીન વિજ્ઞાની ક્રિશ્ચન હોમગન્સે જોયું કે પાણીમાં પથ્થર નાખીએ તો તેમાં ગોળ ગોળ તરંગો ઉત્પન્ન થાય છે. અવાજ તરંગોનો બનેલો છે. માટે તેને થયું કે પ્રકાશ પણ અવાજની જેમ તરંગોનો જ બનેલો હોવો જોઈએ. પ્રકાશ અવાજના તરંગો માફક પરાવર્તિત થાય છે અને તેનું વક્રીભમન ખૂબ થાય છે. આ આપણા પર હોમગન્સે પ્રકાશના પરાવર્તન અને વક્રીભવનના ગુણધર્મો સાબિત કર્યા તેને હોમગન્સની પ્રકાશની તરંગોની થીયરી કહે છે.ન્યુટનના મતે પ્રકાશ સુક્ષ્મકણોનો બનેલો છે અને હોમગન્સના મતે પ્રકાશ તરંગોનો બનેલો છે. આ બંને ગુણધર્મો અલગ અલગ ગણાય. એટલું જ નહીં પરસ્પર વિરોધી ગણાય એકબીજાને વિરોધી ગણાય. આ બાબતે વિજ્ઞાનીઓને મહાન અસમંજસમાં મૂકી દીધાં.લંડનની રૉયલ સોસાયટીમાં ન્યુટને અને હોમગન્સ બંને જણાએ પોતપોતાની થિયરીઓ રજૂ કરી. ત્યારે જ રોયલ સોસાયટીના અધ્યક્ષ રોબર્ટ હૂક હતા. રોબર્ટ હૂક અને ન્યુટનને જામતું નહીં. હૂકને લાગ્યું હતું કે ન્યુટને તેની ગુરુત્વાકર્ષણની થીયરી હૂકના ગુરુત્વાકર્ષણના મૂળ વિચાર પર વિકસાવી હતી પણ હૂકને તે માટે ક્રેડિટ આપી ન હતી. હૂકે રૉયલ સોસાયટીના અધ્યક્ષ તરીકે હોમગન્સની થિયરી વધારે વજૂદવાળી લાગેલી તેથી હોમગન્સના તરફેણમાં મત આપ્યો. ન્યુટનને આ ગમ્યું નહીં.તેણે હરહંમેશ માટે રૉયલ સોસાયટીમાંથી રાજીનામું આપી દીધું. પાછળથી હોયગન્સની થીયરીના આધારે પ્રકાશના બીજા બે ગુણધર્મો ઈન્ટરફીઅરન્સ અને ડિરેકશન સમજાવી શકાયા. તેથી ન્યુટનની થિયરી વિજ્ઞાનીઓનાં મગજમાંથી જ નીકળી ગઈ.વીસમી સદીની શરૂઆતમાં વિખ્યાત જર્મન વિજ્ઞાની મેક્ષ પ્લાન્કે દર્શાવ્યું કે પ્રકાશ નાના નાના (સૂક્ષ્મ) પેકેટમાં આવે છે. તેને તેણે ક્વોન્ટા કહ્યા. તેનો અર્થ એમ થાય કે પ્રકાશ પદાર્થકણ તરીકે પણ વર્તે છે. આથી પ્રકાશ ખરેખર શું છે, તેના રહસ્ય માટે વિજ્ઞાનીઓ મોટી ગૂંચવણમાં પડી ગયા.આ વખતે આઈન્સ્ટાઈને સાબિત કર્યું કે પ્રકાશ ન્યુટન માનતો હતો તેમ પદાર્થકણ પણ છે અને હોમગન્સ માનતો હતો તેમ તરંગ પણ છે. પ્રકાશને બંને રૂપો છે. પ્રકાશ ગતિ કરે છે ત્યારે તરંગોની માફક ગતિ કરે છે અને તે જ્યારે પદાર્થ સાથે અથડાય છે ત્યારે પદાર્થકણ તરીકે વર્તે છે. આમ પ્રકાશના પરસ્પર વિરોધી બંને ગુણો ઊભરી આવ્યા. તેને પ્રકાશનની તરંગ અને પદાર્થકણ બંને સ્થિતિ કહે છે.આમ પ્રકાશને દ્વિસ્વરૂપ છે. વિજ્ઞાનમાં પ્રથમ કાર આવું સ્વરૂપ અસ્તિત્વમાં આવ્યું અને બીજા પ્રયોગોએ તેને સારી રીતે સ્થાપ્યું. આ ખરેખર અદ્ભુત ગણાય. કુદરતમાં જ આવું સંભવી શકે. કુદરતની આ ક્રિયાએ ક્વોન્ટમ ફિઝિકસને ઉત્પન્ન કર્યું જે ભૌતિકશાસ્ત્રની આજની મહાન થિયરી ગણાય છે. આપણને તેથી પ્રશ્ર્‌ન થાય કે આપણા વેદશાસ્ત્રોમાં આ વાત સમજવા કોઈ ઉદાહરણ છે? છે તે શંકર ભગવાનનું અર્ધનારી સ્વરૂપ છે આ જાણી ખરેખર આશ્ર્‌ચર્ય થાય.પ્રકાશનું તરંગ અને પદાર્થકણનું દ્વિસ્વરૂપ આપણને મહાદેવના અર્ધનારીશ્ર્‌વરના રૂપને બરાબર સમજાવે છે. કોઈ પણ સ્ત્રીમાં પુરુષના ગુણો પણ છે અને કોઈ પણ પુરુષમાં સ્ત્રીના પણ ગુણો છે. સ્ત્રી કોઈ એકલી સ્ત્રી નથી અને પુરુષ કોઈ એકલો પુરુષ નથી. સ્ત્રીમાં પુરુષ છે અને પુરુષમાં સ્ત્રી. આ ઘણી ગહન સમજણ છે.

~ શ્રી નૂતન સૌરાષ્ટ્ર

યોગની સાધના કદી પણ જાહેર રસ્તા ઉપર, જાહેર સ્થળોએ કરવાની સાધના નથી, કે એક બે દિવસની સાધના પદ્ધતિ નથી, કે કોઈ રોગ મટાડવા માટેની સાધના પદ્ધતિ નથી. આસન એક માત્ર નાનોશો તેનો વિભાગ જરૂર છે તે તો માત્ર લાંબો સમય એક જ જગ્યાએ બેસવા માટે ની તૈયારી માટે જ છે. આસનો કરવાથી શરીરમાં સ્ફૂર્તિ આવે છે પણ એનાથી રોગ મટે તેવી કોઈ વાત નથી. આસનો કરવાથી ગૌણ રીતે જરૂર ફાયદો થતો હશે, યોગ માત્રને માત્ર મનને સ્થિર કરવા માટેની પદ્ધતિ છે, ને આંતરિક શુધ્ધતા પ્રાપ્ત કરવા માટેની જ ક્રિયા છે, અને તે જાહેરમાં કરવાની ક્રિયા નથી. આસનો એ યોગની સંપૂર્ણ વિધિ પણ નથી. યોગ એ આધ્યાત્મિક સાધના પદ્ધતિ છે, યોગ એટલે જોડાવું એટલે કે પરમતત્વ સાથે જોડાવું તેનું નામ યોગ છે. આસનો એ યોગ નથી તે તો માત્ર કસરત છે, કસરત અને યોગમાં આભ જમીનનો ફેર છે. કસરત એ બાહ્ય સાધના છે, જ્યારે યોગ એ તો આંતરિક સાધના પદ્ધતિ છે, અંતરમાં રહેલા મળને સાફ કરવાની પદ્ધતિ છે.

માણસ જે કાંઈ પણ કર્મ કરે છે તે દુઃખમાંથી મુક્તિ માટે ને સુખની પ્રાપ્તિ માટે જ કરે છે. પણ કર્મ કરવાની અંતકરણની ભાવના કેવી રાખવી જોઈએ, તેનું જ્ઞાન નથી જે થી આનંદ સહજ રીતે પ્રાપ્ત થવો જોઈએ તે થતો નથી. તેનો લાભ લઇ શકાતો નથી ને આનંદ પ્રાપ્ત કરી શકતો નથી, આનંદ આત્માનો સહજ ધર્મ છે. તે દરેક માણસના અંતરસ્થળમાં તે નિરંતર હાજર જ હોય છે, એટલે કે આનંદ આપણો મૂળ ભૂત સ્વભાવ છે, આપણી પ્રકૃતિ છે. પરંતુ આપણું મન જ્યાં સુધી બાહ્ય વિષયોમાં જ અને ફળની પ્રાપ્તિમાં ભટક્યા કરે છે, ત્યાં સુધી અંતરસ્થળમાં છુપાયેલા આનંદનો અનુભવ કરવામાં સમર્થ બની શકતું નથી. આનંદની પ્રાપ્તિ માટે આત્મા દર્શન જરૂરી છે, ને આત્મ દર્શન માટે અંતર્મુખી થવું આવશ્યક અને સાક્ષીભાવમાં અને અનાસક્ત ભાવમાં સ્થિર થવું જરૂરી છે.આપણા ચિત્તમાં જુદા-જુદા પ્રકારના અંતરાયો આવતા જ રહે છે, માટે નિર્વિકલ્પ થઇ શકાતું નથી ને નિર્વિકલ્પ થયા વિના આત્મા દર્શન થઇ શકતું જ નથી. એટલે કે સમાધિ અવસ્થા પ્રાપ્ત થતી નથી. જ્યાં સુધી સમાધિ અવસ્થા એટલે કે નીર્ગ્રંથ અવસ્થા એટલે કે તમામ પ્રકારની ગ્રંથીઓથી મુકત અવસ્થા ત્રીગુણાતીત અવસ્થા જેને પુરેપુરી શુદ્ધતા કહેવામાં આવે છે, આવી અવસ્થામાં જ દુખની પીડાનો નાશ થાય છે ને આનંદનો અનુભવ થાય છે, આનું નામ જ યોગ છે, આજે જે જાહેરમાં થઇ રહેલ છે, તે માત્રને માત્ર કસરત છે યોગ નથી. આંતરિક યોગની સાધના વિના દુખની મુક્તિ નથી ને આનંદની પ્રાપ્તિ નથી.

સમાધિનું સ્વરૂપ

પતંજલિ યોગ સૂત્રમાં સમાધિ અવસ્થાને અદ્વેતની સ્થિતિ કહેવામાં આવેલ છે. એટલે કે મનના તમામ દ્વન્દ્વની નાબૂદી, સંશયથી મુક્તિ, નિર્વિકલ્પ અવસ્થા, ઇચ્છા રહિતતા, શૂન્યતાની અવસ્થા અને તમામ વૃતિઓનો નાશ આનું નામ છે સમાધિ. સમાધિ માત્ર ને માત્ર ચિત્તવૃતીના નિરોધથી જ પ્રાપ્ત થાય છે. કસરત તેમાં કામ લાગતી જ નથી. આ યોગ દર્શનમાં ચિત્તવૃત્તિ નીરોધને જ યોગ કહેવામાં આવ્યો છે. જ્યાં ચિત્ત વૃતિનો નિરોધ થતો ન હોય તે યોગ નથી.ચિત્તની મૂઢાવસ્થા, ક્ષિપ્તાવસ્થા, વિક્ષીપ્તાવસ્થા, એકાગ્રતાવસ્થા, અને નીરુદ્વાવસ્થા આમ પાંચ પ્રકારની અવસ્થા હોય છે. જેમાં ચિત્તની મુઢાંવસ્થામાં તમોગુણ પ્રધાન ચિત્ત હોય છે, ક્ષિપ્તાવસ્થામાં રજોગુણ પ્રધાન ચિત્ત હોય છે, વિક્ષીપ્તાવસ્થામાં સત્વગુણ પ્રધાન ચિત્ત હોય છે, એકાગ્રવસ્થામાં એક જ વિષયમાં વૃતિઓનો પ્રવાહ ચિત્તમાં નિરંતર વહેતો રહે ત્યારે એકાગ્ર અવસ્થા કહે છે, નીરુદ્વાવસ્થામાં વિવેક દ્વારા ચિત્ત અને પુરુષના ભેદનો સાક્ષાત્કાર થાય છે તે અવસ્થા છે. જ્યારે સર્વ વૃતિઓનો નિરોધ થઇ જાય છે ત્યારે જ આ અવસ્થા પ્રાપ્ત થાય છે, જેને સમાધિ અવસ્થા કહેવામાં આવે છે. આ અવસ્થામાં જ જ્ઞાનની પ્રાપ્તિ થાય છે, એટલે કે અનુભૂતિ થાય છે; જેને સર્વજ્ઞતા કહેવામાં આવે છે, એટલે કે સર્વ પ્રકારનું જ્ઞાન પ્રાપ્ત થાય છે. તમામ સંશય નાબૂદ થાય છે, ને અભયમાં સ્થિર થઇ જવાય છે.

સમાધિ પ્રાપ્તિનો હેતુ અને સાધન

ચિત્ત વૃતિનો સંપૂર્ણ નિરોધ માટે એટલે કે સમાધિ અવસ્થાની પ્રાપ્તિ માટે નિરંતર અભ્યાસ અને વૈરાગ્યની આવશ્યકતા અને જરૂરિયાત છે, આ બન્નેનું જો સાથે અંતઃકરણ પૂર્વક અનુસરણ થાય ને પૂરી નિષ્ઠાને શ્રદ્ધા સાથે ધૈર્ય ધરીને સાધના થાય તો જ સમાધિ અવસ્થા પ્રાપ્ત થાય છે. એકના જ આશ્રયથી કે નિષ્ઠા પૂર્વકના આચરણ વિના કાંઇ પરિણામ આવે જ નહી, યોગની સમગ્ર સાધનામાં આચરણ જ મહત્વનો ભાગ ભજવે છે. માત્ર વાતો થી વડા થાય નહી એટલું સમજી જ લ્યો, ખુબજ લાંબી સાધનાની જરૂર પડે છે. અને તે પણ સ્વસ્થ ચિત્તે વિવેક સાથે રાખીને શુધ્ધ બુદ્ધિથી કરવી પડે છે, સમાધિ અવસ્થા રસ્તામાં પડી નથી કે મળી જાય, તેના માટે આંતરિક ભોગ દેવો પડે છે.ગીતામાં અર્જુન કૃષ્ણ ભગવાનને પૂછે છે કે મન બહુ જ ચંચળ છે એને વશમાં કઇ રીતે કરી શકાય? ત્યારે કૃષ્ણ ભગવાન કહે છે કે મન ખરેખર ચંચળ છે તેને નિયંત્રણ કરવું કઠીન છે પણ જો માણસ શ્રધ્ધા સાથે ધીરજ ધરીને પૂર્ણ વિશ્વાસથી જો નિરંતર અભ્યાસ કરે ને જીવનમાં પૂર્ણ રૂપે વૌરાગ્યતા પ્રાપ્ત કરે તો મનને વશ કરી શકાય છે. તેમાં કોઈ શંકા નથી.

યોગનાં આઠ અંગો

યોગ સિદ્ધ કરવાના ઉપાયના રૂપમાં સમાધિ સુધી પહોંચવા માટે માણસે ઉપર ઊઠવું જ પડે આ માટે પતંજલીએ જે નિસરણી બનાવી છે. તેમાં આઠ પગથિયાં મુખ્ય મૂક્યાં છે. ને બીજા દસ ગૌણ પગથિયાં મૂક્યાં છે. આમ કુલ અઢાર પગથિયાંની નિસરણી બનાવી છે અને અઢાર એટલે કે નવ ઉપર, નવ તમો મૂક્યાં જ કરો તો આ રીતે શૂન્ય રહે છે એટલે કે શૂન્ય થયા વિના સમાધિ સુધી પહોંચી શકાશે નહીં. એનો સ્પષ્ટ નિર્દેશ અહીં આપી જ દીધો છે તેમણે. જે મુખ્ય પગથિયાં કહ્યા છે તે આ છે - યમ, નિયમ, આસન, પ્રાણાયામ, પ્રત્યાહાર, ધારણા, ધ્યાન, અને સમાધિ. આ છે મુખ્ય પગથિયાં, જ્યારે અહિંસા, સત્ય, અસ્તેય, બ્રહ્મચર્ય, અપરિગ્રહ, શોચ, સંતોષ, તપ, સ્વાધ્યાય, અને ઈશ્વર પ્રણિધાન છે ગૌણ પગથિયાં. જે માણસે સમાધિ સુધી પહોચવું હોય તેમણે આ અઢાર પગથિયાં ચડવા જ પડે ને પોતાના બાહ્ય વિચારોથી પર થવું ને ઉપર ઊઠવું જ પડે. તો જ સિદ્ધિ હાથ વગી થાય. તે સિવાય સિદ્ધિ હાથ વગી થઇ શકે જ નહી.યમ અને નિયમ અને બીજા ગૌણ દસના આચરણ દ્વારા રાગ દ્વેષ ,કામના, વાસના, અહંકાર વગેરે જેવી વૃત્તિઓ પર સંયમ પ્રસ્થાપિત કરી શકાય છે. આ બાર પગથિયાં ચડવાથી બહિર્મુખતાથી મુક્ત થઇ શકાય છે, ને અંતર્મુખતામાં સ્થિર થઇ શકાય છે.આસનો કરવાથી શરીર સ્વસ્થ ને સુદ્દઢ બને છે ને લાંબો સમય સુધી સાધનામાં બેસવાની શક્તિ પ્રાપ્ત થાય છે અને શરીર પ્રત્યેનો લગાવ ઓછો થાય છે, અને આધ્યાત્મિક વિકાસ તરફ આગળ વધી શકવાની તાકાત પ્રાપ્ત થાય છે, આત્મવિશ્વાસ ને આત્મશ્રદ્ધામાં વધારો થાય છે આ રીતે તેર પગથિયાં બહિર્રંગ સાધનાના છે, અને પછીના બે પગથિયાં જેમાં પ્રાણાયામ અને પ્રત્યાહાર દ્વારા શ્વાસ-પ્રશ્વાસનુ નિયમન કરવાનું હોય છે.શ્વાસની સાથે જ આપણા ચિત્તની વૃતિઓનું સંકલન હોય છે. આપણે જ્યારે પણ ક્રોધે ભરાઈએ છીએ ત્યારે આપણો શ્વાસ ઝડપથી ચાલતો હોય છે, ને શાંત બેઠા હોઈએ છીએ ત્યારે શ્વાસ ધીમો અને એક ધારો ચાલતો હોય છે જે આપણો સૌનો અનુભવ છે, આમ આપણી ચિત્તની વૃત્તિઓ સાથે શ્વાસ જોડાયેલ હોય છે. આ રીતે પ્રાણાયામ અને પ્રત્યાહાર દ્વારા શ્વાસ પર નિયંત્રણ થઇ શકે છે શ્વાસનું નિયંત્રણ થતા જ આપણી તમામ વૃત્તિઓ પણ આપોઆપ નિયંત્રિત થાય જ છે, કરવી પડતી નથી. જે માણસનો શ્વાસ ઝડપથી ચાલતો હોય કે તૂટક-તૂટક ચાલતો હોય તે માણસ સ્વસ્થ હોય શકે જ નહી આમ સ્વસ્થતા અને પ્રસન્નતા માટે પણ શ્વાસ-પ્રશ્વાસની સાધના કરવી જરૂરી છે. લાંબા, ઊંડા અને એક ધારા શ્વાસ આરોગ્ય માટે પણ ઉત્તમ પુરવાર થાય છે.પ્રાણીઓ પરના પ્રયોગોથી પુરવાર થયું છે કે જે પ્રાણીઓના શ્વાસ ધીમા ને એકધારા ચાલતા હોય છે તેની આયુષ્ય વધુ હોય છે ને ટૂંકા શ્વાસ વાળા પ્રાણીઓનું આયુષ્ય ઓછું હોય છે તે સાબિત થયું છે. આપણે પણ જો વધુ સ્વસ્થ રીતે અને પ્રસન્નતા પૂર્વક જીવવું હોય તો શ્વાસોશ્વાસની સાધના કરવી જ જોઈએ તે જીવન માટે આવશ્યક અને જરૂરી છે.ધારણા, ધ્યાન અને સમાધિ એ પરમ પદને પામવા માટેના અંતિમ ત્રણ પગથિયાં છે જે આત્માની ગહેરાઈમાં આપણને લઇ જાય છે ને આપણે સો જાણીએ છીએ કે પરમાત્મા બહાર નથી. પણ આપણી અંદર જ આત્મ રૂપે તે વિરાજે છે, તેને પામવાનું આપણા જીવનનું પરમ લક્ષ હોય છે તે માટે જ આપણા જીવનની બધી જ મથામણ હોય છે. પણ આપણી આ બધી જ મથામણ બાહ્ય રૂપે હોય છે, જેથી પરમાત્મા પ્રાપ્ત થતાં નથી કે આપણે તેમની અનુભૂતિ કરી શકતા નથી.આપણે આપણા આ જીવનમાં જ કર્મ કરવાની પદ્ધતિમાં ફેરફાર કરીએ ને તમામ કર્મો ફલાસક્તિથી મુક્ત થઈએ એટલે ફળની આશાથી મુક્ત થવું એટલે આપણા અહંકાર, રાગ-દ્વેષ, કામના, વાસના અને ઈચ્છાઓથી મુક્ત થવું, ને તમામ કર્મો પરમાત્માના છે ને ફળો પણ તેમના છે, એવા ભાવથી કર્મો કરતા જ રહીએ ને જે કાંઇ ફળ પ્રાપ્ત થાય તે પરમાત્માનો પ્રસાદ છે, એમ માની તેનો ઉપયોગ કરીએ, ને જીવનમાં ઉપભોગથી નિવૃત્ત થઈએ ને તમામ ચીજ નો માત્રને માત્ર ઉપયોગ જરૂર કરીએ પણ ઉપભોગ હરગિજ નહીં. ઉપભોગ દુખ આપે જ્યારે ઉપયોગ શાંતિ પ્રદાન કરે છે, આ સ્થિતિ પ્રાપ્ત કરીને જાગૃતિ પૂર્વક જીવન વર્તમાનમાં સ્થિર થઇ ને જીવે જઈએ તો પરમાત્માની અનુભુતી પ્રાપ્ત કરી જ શકીએ, તેમાં કોઈ જ શક નથી. પણ આપણે આપણા જીવનમાં આટલું કરી શકતા નથી. અને કોઈ પણ પ્રકારના કર્મમાં આપણો સ્વાર્થ જોડીએ છીએ અને આસક્તિથી જ તમામ કર્મો કરીએ છીએ, જેથી જ દુઃખી છીએ બીજું કોઈ કારણ નથી. કોઈ કોઈને કોઈ જગતમાં દુખી કે સુખી કરી શકતું જ નથી. આપણા કર્મો જ આપણને દુઃખી ને સુખી કરે છે, સ્વાર્થ દુઃખ આપે છે. આમાં પરમાત્મા પણ હાથ નાંખતો જ નથી કે કોઈ દેવ દેવીઓ પણ કોઈને સુખ કે દુખ આપતું જ નથી એટલું નક્કી સમજો. મૂળ વાત આપણે અનાસક્ત ભાવમાં શિર થઇ શકતા જ નથી જેથી દુઃખ સિવાય કાંઈ હાથમાં આવતું નથી. ને શાંતિ ને પ્રસન્નતા પ્રાપ્ત થતી નથી, જો આપણે પરમાત્માની અનુભૂતિ કરવી હશે તો આપણી કર્મ કરવાની પદ્ધતિમાં ફેરફાર કરવો જ પડશે જો આપણે આ જન્મમાં જ પરમાત્માની અનુભૂતિ કરવી હશે તો આપણે અનાસક્ત ભાવમાં, સાક્ષી ભાવમાં, અને સમતા ભાવમાં સ્થિર થવું જ પડશે. ને જીવનને સરળ સહજ અને સત્ય આધારિત બનાવવું જ પડશે તો જ સિદ્ધિ હાથમાં આવશે ને પરમાત્માની અનુભૂતિ કરી જ શકીશું.આ જગતમાં અનેક માણસોએ આંતરિક અને બાહ્ય શુધ્ધિ પ્રાપ્ત કરી જ છે ને પરમાત્માની અનુભૂતિ પણ પ્રાપ્ત કરેલ છે તે સત્ય હકીકત છે. એટલે પરમાત્મા પ્રાપ્ત થઇ શકે જ નહી તે આપણી વાત વ્યાજબી કે યોગ્ય નથી આપણે ન કરી શકીએ એટલે અશક્ય જ છે એમ કહેવું તે આપણી નાદાની છે. જીવન જીવવાની ગેરસમજ છે.એટલું સમજી લ્યો કે આપણે આવ્યા છીએ ખાલી હાથે ને જવાના છીએ પણ ખાલી હાથે તો હાય શા માટે કરવી, ખાલી થઇ જાવ પરમાત્મા હાજર હજૂર છે. આપણી અંદર એટલો બધો કચરો ભર્યો છે કે તેને બેસવાની જગ્યા જ નથી આ કચરો સાફ કરો ને બેસવાની જગ્યા કરો એટલે તે જરૂર બેસવા આવશે જ, તેઓ તો તૈયાર જ છે, આપણી તૈયારી નથી, તેઓ તો મળેલા છે, આપણી અનુભૂતિ કરવાની તૈયારી નથી. આપણે જ મળવા માગતા નથી. તે આપણો જ દોષ છે.આપણા દુઃખ ચિંતા ઉદ્વેગ નિરાશા હતાશા વગેરે માટે આપણે જ જવાબદાર છીએ કોઈ બીજા દોષિત નથી આપણી આસક્તિ મોહ મમતા વગેરે જ કારણભૂત છે. એટલું સ્પષ્ટ માનો ને તેમાંથી મુક્ત થવા પ્રયત્ન કરો એટલે સુખ જ છે. સુખ બહારથી કોઈ આપી શકતું જ નથી કે દુઃખ કોઈ આપી શકતું જ નથી, જગતમાં પાપ પુણ્ય જેવી કોઈ ચીજ નથી. પાપ પુણ્યથી કોઈ દુઃખી કે સુખી થતો નથી. કોઈ દેવ દેવીઓનો કોપ જગતમાં છે જ નહી એ નક્કી માનો. જાગૃતિ પૂર્વક જે કોઈ કર્મો થાય તે પુણ્ય શાળી છે કારણ કે તે શાંતિ આપે છે ને જે અજાગૃતિ પૂર્વક કામો થાય તે પાપ દાયક છે કારણ કે તે દુઃખ આપે છે. માટે જાગૃતિ પૂર્વક જીવે જાવ શાંતિ, સુખ ને આનંદ પ્રાપ્ત થશે જ જેની ખાત્રી ને બાહેંધરી આપું છું. તમોને કોઈ દુઃખી કરી શકશે જ નહી આ જગતમાં જાગૃત માણસને દુઃખી કરવાની કોઈનામાં તાકાત જ નથી માટે જાગૃતિ પૂર્વક જીવે જાવ એજ જીવન જીવવાની સાચી રીત છે.

~ શ્રી નૂતન સૌરાષ્ટ્ર

વિશ્વના ટોપના દેશો વચ્ચે ચાલી રહેલી ગળા કાપ સ્પર્ધાના કારણે તેમજ ઉપગ્રહોની દોડના કારણે અંતરિક્ષમાં પણ હવે બેકાર અને નિષ્ક્રિય થઇ ગયેલા ઉપગ્રહોના હજારો ટન કાટમાળનો જથ્થો એકત્રિત થઇ ગયો છે. આ કાટમાળને દુર કરવા માટેના પ્રયાસો પણ હાથ ધરવામાં આવી ચુક્યા છે. અંતરિક્ષમાં તરી રહેલા બેકાર ઉહગ્રહોના હજારો ટન કાટમાળને દુર કરવા માટે પણ વૈજ્ઞાનિક પદ્ધિત વિકસિત કરવાની જરૂર દેખાઇ રહી છે. આંકડા પર નજર કરવામા ંઆવે તો ૩૪ હજાર ડેડ ઓબ્જેક્ટ પૃથ્વીની કક્ષામાં દસ ઇંચ કરતા પણ વધારે મોટા છે. આવી જ રીતે પાંચ લાખ નિષ્ક્રિય થઇ ગયેલા ઓબ્જેક્ટ ફરી રહ્યા છે જે ચાર ઇંચ કરતા નાના છે. વિજ્ઞાન જગત સાથે જોડાયેલા નિષ્ણાંત લોકોનુ કહેવુ છે કે ૭૫૦૦ ટન કરતા પણ વધારે વજન આ તમામ ઓબજેક્ટના રહેલા છે. બીજી બાજુ ભારત સહિત દુનિયાના જુદા જુદા દેશોના ૧૯૫૭ સક્રિય ઉપગ્રહો હાલમાં અંતરિક્ષમાં રહેલા છે. જેમાં ભારતના ૫૪ ઉપગ્રહોનો સમાવેશ થાય છે. ઉપગ્રહોની દોડના કારણે અંતરિક્ષમાં કાટમાળનો જથ્થો જમા છે. અવધિ પૂર્ણ કરી ચુકેલા સેંકડો ઉપગ્રહો કાટમાળમાં ફેરવાઇને હાલમાં ફરી રહ્યા છે. જેમાં અંતરિક્ષ યાત્રીઓ દ્વારા છોડી દેવામાં આવેલા નાના ઉપકરણોને જોડી દેવામાં આવે તો આ સંખ્યા લાખોમાં પહોંચી શકે છે. જે સક્રિય ઉપગ્રહો માટે પણ ખતરા સમાન છે. બ્રહ્યાન્ડની અનંત ઘેરાઇથી રહસ્ય ઉકેલવા માટે અને ઉપગ્રહી સુચનાના આધાર પર આજે અંતરિક્ષ હજારોની સંખ્યામાં ઉપગ્રહો ચક્કર લગાવી રહ્યા છે. એક અંદાજ મુજબ ૧૦ સેમીથી વધારે આકારવાળા ૩૪ હજાર ઓબ્જેક્ટ પૃથ્વીની કક્ષામાં ફરી રહ્યા છે. ેજે આંતરરાષ્ટ્રીય અંતરિક્ષ સ્ટેશન અને અન્ય ઉપગ્રહો માટે ખતરનાક બની શકે છે. આ સમય સમગ્ર દુનિયાના વૈજ્ઞાનિકો માટે આ બાબત સૌથી પડકારરૂપ છે કે અંતરિક્ષમાં રહેલા આશરે નવ હજાર ટન કાટમાળને અંતરિક્ષમાંથી કઇ રીતે દુર કરવામાં આવી શકે છે. આને લઇને વૈજ્ઞાનિકો હાલમાં જોરદાર રીતે સક્રિય થયેલા છે. ચાર રીતે હજારો ટન કાટમાળને દુર કરવાના પ્રયાસ ચાલી રહ્યા છે. જેના ભાગરૂપે સૌથી પહેલા તો રોબોટિક સાધનોથી કાટમાળને એકત્રિત કરવામાં આવનાર છે. યુરોપિયન એજન્સી ડી આર્ટિબટ મિશનના માધ્યમથી પૃથ્વીથી ૮૦૦થી એક હજાર કિલોમીટરની ઉપર સ્થિત વિસ્તારમાં કક્ષામાં પડેલા કાટમાળને દુર કરવા માટે વિવિધ પહેલ કરવામાં આવી રહી છે. રોબોટિક સાધનો સૌથી પહેલા કાટમાળની શોધ કરનાર છે. ત્યારકબાદ જાળ, હાર્પુન અને રોબોટિક સાધનોના માધ્યમથી તેને એકત્રિત કરવામાં આવનાર છે. જાપાની એરોસ્પેસ એક્સપ્લોરેશન એજન્સીએ એક ઇલેકટ્ર્‌ડાયાનામાઇટ ટીથરના ઉપયોગનુ સુચન કર્યુ છે. જે અંતરિક્ષના કાટમાળની ગતિને ધીમી કરીને પૃથ્વીની નજીક લાવનાર છે. ત્યારબાદ તેને બાળીને નષ્ટ કરી દેવામાં આવનાર છે. ત્રીજા વિકલ્પની વાત કરવામાં આવે તો નેટની સાથે એકત્રિત કરવાની બાબતનો સમાવેશ થાય છે. જો એક આ વિચારધારા જુની છે. જેમાં નેનોસેટેલાઇટના એક નેટવર્ક તરીકે રહેનાર છે. જેમાં ત્રણ કિલોમીટર લંબા એક વીજળીથી ચાલતા ટેપ ઓબજેક્ટને શોધી કાઢીને તેને જાળમાં લઇ જશે. હાલમાં આ સંબંધમાં નેશનલ જ્યોગ્રાફીમાં આ અંગેની માહિતી આપવામાં આવી હતી. ચોથા વિકલ્પની વાત કરવામાં આવે તો તેમાં અંતરિક્ષથી બહાર કરીને કાટમાળનો અંત લાવવામાં આવનાર છે.

ક્લીન સ્પેસ વન ટેકનિકથી મદદથી સ્વીસ જંમ્બો જેટ નિષ્ક્રિય થયેલા ઓબજેક્ટને કક્ષામાંથી બહાર કરવામાં ચાવીરૂપ ભૂમિકા અદા કરનાર છે. અંતરિક્ષમાં હાલમાં રહેલા કાટમાળને દુર કરવા અને તેને નષ્ટ કરવાની બાબત પણ સરળ નથી. આને દુર કરવા માટે ભારત સહિતની અંતરિક્ષ સંસ્થાઓ કામે લાગેલી છે. અંતરિક્ષ વિજ્ઞાનમાં શોધ કરવામાં આવી રહી છે. વધુ સરળ વૈજ્ઞાનિક તરીકાનો ઉપયોગ કરીને કાટમાળને કઇ રીતે કોઇ પણ નુકસાન અન્ય ઉપગ્રહોને થયા વગર દુર કરી શકય છે તે દિશામાં ધ્યાન આપવામાં આવી રહ્યુ છે. ..