~ શ્રી નૂતન સૌરાષ્ટ્ર
ગીતા અને ઉપનિષદો વચ્ચે ગાઢ સબંધ છે, એટલે જ કહેવાયુ છે, કે ઉપનિષદો એ ગાયો છે, અને એના દોહનાર કૃષ્ણ ભગવાન છે, અમૃત સ્વરુપ દુધ દોહી ને અર્જુન નામના વાછરડાને હ્રદયના પ્રેમ પુર્વક અમૃત રુપી દુધ પિવડાવે છે,તેને જ્ઞાનથી પઠા જેવો બનાવી, ભયથી નિવૃત કરી, કર્તૃત્વ રહિત ભાવમા સ્થિર કરી,અહંકાર અને વાસનાથી મુક્ત કરી, જીવનનુ યુધ્ધ લડાવેલ છે, આમ ગીતા ઉપર ઉપનિષદની જ મુખ્યત્વે અસર જોઇ શકાય છે,ગાયત્રી મંત્રના દ્રષ્ટા ને ઋગવેદના ત્રીજા મંડળના ઋષી વિશ્વામિત્ર , તથા,રામ કૃષ્ણ, ગૌતમ બુધ્ધ મહાવીર અને સુર્યવંશ બીજા અનેક જ્ઞાની ઉપદેશકો અને ઋષીઓ પ્રાચિન કાળથી આજ સુધી જે જ્ઞાન જગતમા આપતા જ આવ્યા છે, તેજ જ્ઞાન ગીતામા ભંડારવામા ભરવામા આવેલ છે, આમ ભગવત ગીતા એ ઉપનિષદનુ અમૃત જ છે,ભગવત ગીતામા કૃષ્ણ ભગવાને પરમાત્મ સ્વરુપ્ત પ્રાપ્ત કરીને અનેક ઉપનિષદના વિચારો ,મતો ઉપદેશો વગેરે જે આમ તેમ છુટા છવાયા હતા તેનો જ સમન્વય જ કરેલ છે, અને તેની આખી પ્રેરણા ભાગવત ધર્મે આપેલ છે, ગીતામા ભાગવત ધર્મના બધાજ સિધ્ધાતોનુ પ્રતિપાદન સ્પષ્ટ જોવા મળે છે,જગતમા સત્યતો એક જ છે, તેની જે જે અનુભુતી જ્ઞાની માણસને થતી હોય છે,ત્યારે તેનુ મન હાજર હોતુ નથી, જેથી કોઇ અનુભુતિનુ સત્ય સ્વરુપ વર્ણન કોઇ જ્ઞાની પુરુષ કદીપણ કરી શકતા જ નથી,અનુભુતિની રજુઆત જ્યારે તેઓ કરે છે, ત્યારે તેમા જ્ઞાની માણસના અંતરના ભાવો ભળતા જ હોય છે,એટ્લે મોટે ભાગે બધાના જ્ઞાનીઓના વિચારો સમાન જ હોય છે, તેવુ આપણે જો શુધ્ધ બુધ્ધીથી અને મનથી તટસ્થ ભાવે વિચારીએતો સમજાય છે,આમ જોવા જઇએ તો બૌધ્ધ ધર્મમા કે મહાવીર ધર્મમા ગીતાના વિચારો આવે છે, આજ તેનુ પ્રમાણ છે, કે જ્ઞાની માણસો જે કાઈ કહે છે, તેમા ક્યાક ને ક્યાક એક સુત્રતા દેખાય જ છે, તેનો અર્થ એ કે જગતમા પરમ તત્વ પરમાત્મા તો એકજ છે, અને અનુભુતિઓ પણ એક જ થાય છે, પણ તેને વ્યક્ત કરવામા ફેરફાર આપણને જોવા મળે છે, ખરેખર તાત્વીક રીતે તે હોતો નથી, ભગવાન કૃષ્ણ, ભગવાન બુધ્ધ,અને ભગવાન મહાવીરનો કાળ જુદો છે, તેમ છતા ક્યાકને ક્યાક વિચારોમા સામ્ય દેખાય જ છે, આજ અનુભુતિનુ પરીણામ છે.એમ કહુ છુ કારણકે જ્ઞાની માણસ કદીપણ અસત્ય બોલે જ નહી, અસત્ય વર્તે નહી ,અને અસત્યનુ આચરણ પણ કરે જ નહી, એ સત્ય છે, ત્રણે વેદના નિરપવાદ પ્રામાણ્યની સામે વિરોધનો અવાજ ઉઠાવે જ છે,અને વર્ણ વ્યવસ્થા સામે વિરોધનો અવાજ ઉઠાવે છે, અને વર્ણ વ્યવસ્થાને કેવળ જન્મ પર રચાયેલી ન માનતા ગુણકર્મ અનુસાર રચાયેલી માનીને તેના બંધનોની કડકાઇ જે પુરોહીતોએ સાવજ ખોટી રીતે ધર્મમા ઉભી કરેલી તેને ઢીલી પાડવાનો કૃષ્ણ બુધ્ધ અને મહાવીરે પ્રયત્ન કરેલ છે.આવા અનેક ભેદ ભાવો જે ખોટી રીતે ધર્મના નામે સ્વાર્થ સાધવા માટે પુરોહીતો દ્વારા ધર્મમા ધુસાડેલા હોય છે,મુર્તિપુજા, મુર્તિમા ભગવાનનો વાસ, માગો તે આપે તેવી બધી જ ભ્રમજાળની સામે સદાય જ્ઞાનીઓ અવાજ ઉઠાવે છે, પણ જેમને જ્ઞાન નથી, અનુભુતિ જ નથી, તેવા અજ્ઞાની લોકો સદાય ધર્મમા સ્વાર્થ સાધવા નવા નવા તુક્કા ધુસાડે જ છે, એ ધર્મનો ઇતિહાસ છે, આમા સત્ય હોતુ જ નથી. પણ અસત્ય જ હોય છે,પણ સો વાર અસત્યનુ જ બોલવુ અને આચરવુ તે સત્ય બનીને જ ઉભુ રહે છે, તેવુ જ આમા છે, આ આખી વ્યવસ્થીત ભ્રમ જાળ છે , તેમાથી અજ્ઞાની માણસને બહાર નીકળતા જ ભય લાગે છે, ધણા લોકો કહે છે કે મોટા મોટા ,એક્ટરો, મુડીપતીઓ, ડૉક્ટરો, આગેવાનો પણ મંદિરે મદિરે આંટા મારતા હોય છે,અને પગ ચંપી કરતા જ હોય છે, તે જોઇને ગરીબ બિચારા પણ આ બધાનુ જોઇને આંટા મારતા હોય છે,કે અમોને કાઇક પરમાત્મા આપે, એટ્લુ સ્પષ્ટ સમજી અને જાણી લેવા જેવુ છે કે જ્યા મનમા ભય છે, ભ્રમ છે ને માંગ છે, ત્યા ધર્મનુ આચરણ જ નથી, ત્યા ધર્મ પણ હાજર નથી, તેમ કૃષ્ણ સ્પષ્ટ કહે છે. કૃષ્ણને પુજવા છે, પણ તેનુ માનવુ નથી, આ છે આજના ધર્મો, આખી ગીતામા ક્યાય પણ ભય,,ભ્રમ કે ભ્રમ જાળનુ નામ નિશાન નથી, તે સત્ય હકીક્ત છે, જ્યારે આજ્ના ધર્મો આના વિના ડગલુ પણ ભરતા નથી, જ્ઞાની માણસો સ્વાર્થથી પર હોય છે, જેથી ધર્મમા રહેલા દુષણો કાઢવા પ્રયત્ન કરે છે, પણ તેઓ કાઢી શકતા નથી, તે પણ એટ્લીજ સત્ય હકીકત છે, એટ્લે કે ધર્મમા સદાય અજ્ઞાનીઓનુ વર્ચસ્વ રહ્યુ છે, અને તે આજે પણ જોઇ શકાય છે, આ બધાજ દુષણો ત્યારે પણ હતા, માટે તો કૃષ્ણે, મહવીરે અને બુધ્ધે અવાજ ઉઠાવવો પડેલ છે,આમ ગીતાને પ્રાચિંનતા પ્રત્યે વિષે અધીક પક્ષપાત હતો, એટ્લે તેણે ઉઠાવેલો પોકાર કાઇક મોળો અને હળવો હતો, જેમકે સંસાર ત્યાગ કરી વનમા જઇ વસનારા સાધુઓની ધાર્મિક ધેલછાને ગીતાએ સખત શબ્દોમા વખોડી છે, તેમ છતા તેમા કાઈ ફેરફાર આજે પણ જોવા મળતો નથી,મોક્ષ મેળવવા કૃષ્ણને પુજે છે, પણ તેની વાતોને તેમના જ્ઞાનને આચરણમા મુકતા જ નથી, જેથી મોક્ષ દુર જ રહે છે, તનાવ સાથે મૃત્યુને ભેટે છે ને ચક્ર ચાલુ જ રહે છે,તે આજ્ની સત્ય હ્કીક્ત છે,કૃષ્ણ ભગવાને સ્પષ્ટ કહ્યુ છે કે વાસના. અહંકાર અને વિચાર વગેરેની નિવૃતિ વિના મોક્ષ છે જ નહી આજે સંસાર છોડે છે, પણ જે ખરેખર કૃષ્ણે, બુધ્ધે,મહાવીરે વગેરએ છોડ્વાનુ કહ્યુ છે, તે છે,સ્વાર્થ ,લોભ, લાભ,મોહ મમતા,વાસના, કામના રાગ દ્વેષ અહંકાર આસક્તિ, કર્તૃત્વ વગેરે છોડતા નથી, તેને તો ગળે બાધીને ફરે છે ને ભય ભ્રમ અને ભ્રમજાળ ફેલાવીને જીવે છે, તે આજ્ની સ્થિતિ છે, આવુ ક્યાય ગીતાએ કહ્યુ જ નથી. ભગવત ગીતાની એક વિશેષતા એ છે, કે તેની રચના વખતે જે જે ધાર્મિક વિચારો પ્રચલીત હતા તેમા જે વિચારો ખરેખર માનવ જીવનને પરિવર્તીત કરે ,પ્રકાશિત કરે, અને આનંદ પ્રદાન કરાવે અને પરમ શાંતિ આપે તેવા,જે જે ઉપનિષદના વિચારો લાગ્યા તે બધાજ એક્ત્ર કરીને ગીતાએ રજુ કર્યા છે, જેમ વેદમા અને ઉપનિષદોમા ઋષીજનોની પોતાની આંતરિક સાધના કરીને આત્મ દર્શન વગેરેની શોધ છે, તેવુ ગીતામા જોવા મળતુ નથી, ગીતા પર સાંખ્ય દર્શનની, યોગ દર્શનની, અને ઉપનીષદોની ધણી મોટી અસર જોઇ શકાય છે, આ બધાના વિચારોને ગીતાએ પોતાની રીતે મઠારીને ગીતામા મુકેલ છે, તેજ ગીતાની વિશેષતા છે,ગીતા વેદના પ્રામાણ્યનો સ્વીકાર કરીને ચાલે છે,તે એમ પણ માને છે, કે સંસ્કારની અમુક કક્ષાએ ઉભેલા માણસે તો વેદમા બતાવેલા વિધી વિધાનને અનુસરીને જ કર્મો કરવા જોઈએ ,ગીતા એવી સ્પષ્ટ માન્યતા ધરાવતી લાગે છે, કે વેદની આજ્ઞાઓને અનુસર્યા વિના માણસને પરમ ગતિ પ્રાપ્ત થઈ શકતી જ નથી, તેથી યજ્ઞકર્મ પણ ફળની કશી પણ આકાંક્ષા વિના કરવા જોઇએ એમ તે માને પણ છે, માણસની અમુક અવસ્થા વટાવ્યા પછી વેદમા બતાવેલા કર્મો પરમ ગતિ અથવા મોક્ષની પ્રાપ્તિમા અંતરાયરુપ થવાનો સંભવ રહે છે, એમ ગીતા સ્પષ્ટ માને છે, અને વેદના કર્મો કરવાની પછી જરુરીયાત નથી, તેમ પણ સાથે સાથે કહે છે,એટ્લે દ્વી અર્થી વિચાર છે,
ગીતા વેદના દેવોનુ ઉચુ પદ સ્વીકારતી નથી , અને સ્પષ્ટ કહે છે કે વેદમા બતાવેલા યજ્ઞ યાગાદી કર્મો કરવાથી કદાચ માણસને ભોગ અને એશ્વર્ય પ્રાપ્ત થાય ખરા? એમ પ્રશ્નાર્થ કરે છે, પણ એથી કદી પણ પરમ શાંતિ આનંદ અને મોક્ષતો પ્રાપ્ત થાય જ નહી, તેમ સ્પષ્ટ કહે છે,ગીતા સ્પષ્ટ કહે છે કે જ્યારે માણસ કર્તૃત્વનો સમુળગો ત્યાગ કરે છે ,અને કર્તૃત્વ રહીત થઇને માણસ કર્મ કર્યા જ કરે છે,અને ફળની આશા રાખતો નથી, અને વાસના અને અહંકારથી મુક્ત થાય છે, અને આત્મસ્થ અને હ્રદયસ્થ થઇને પરમ ચેતનામા સ્થિર થાય છે, ત્યારે તે આત્મ દર્શન કરી શકે છે, આ આત્મ દર્શનથી જ મુક્તિ મળે, આમ મુક્તિનુ આખુ રહસ્ય ગીતા દ્વારા માણસના હાથમા જ આવી જાય છે,માણસના હાથમા મુક્તિનુ પાકુ ફળ મુકે છે, પછી માણસે કોઇ પણ પ્રકારના વૈદીક કર્મો કરવાની જરુર જ પડતી નથી, આ ગીતાની વિશેષતા છે, તે વાદ વિવાદ્થી પર રહીને સંવાદ અને સમન્વયમા સ્પષ્ટ માને છે,ગીતામા જે જે હકિકતો ગીતા દ્વારા આપણી સમક્ષ રર્જુ થયેલ છે, તેમાની મોટા ભાગની હકીકતો ઉપનિષદોની છે, ઉપનિષદના ઋષીઓએ જે આંતર સાધના કરી ને અનુભવ અને અનુભુતીઓ દ્વારા મેળવેલી તે બધી જ ઉપનિષદોમા છે.આમ ઉપનિષદોએ જ્ઞાનનો મોટો ભંડાર છે, તે ભંડારમાથી ગીતાએ જ મોટા ભાગની માહીતી શોધીને લીધી છે, ને તેને મઠારીને મુકવામા આવેલ છે, આમ ગીતાએ પસંદ થયેલ ઉપનિષદના જ્ઞાનનો ખજાનો છે,ગીતામા કેટ્લાક શ્લોકો ઉપનિષદના એમના એમ પણ મુકેલા છે, જ્યારે કેટ્લાક મઠારીને મુકેલા છે, જેમકે ગીતામા ક્ષેત્રને ક્ષેત્રક્ષ તથા ક્ષર અને અક્ષરની જે કલ્પના ગીતામા છે, તે ઉપનિષદના આધારે કરેલ છે, તેજ રીતે પરમાર્થસત ,પરમ સત્ય નુ જે નિરુપણ ગીતાએ કર્યુ છે તે ઉપનિષદનુ જ છે.ગીતાની સત્ય સ્વરુપ આત્મીક ભક્તી એ ઉપનિષદની ઉપાસનાની જે પધ્ધતીઓનુ સિધુ ફળ છે, ગીતાએ આત્મા પ્રત્યેના પ્રેમને ખાતર માણસે બધુ જ જતુ કરવુ પડે તે હકિક્ત રજુ કરેલ છે તે પણ ઉપનિષદમા કહેવામા આવેલ છે,ઉપનિષદમા જોવા મળે છે આત્માની પ્રાપ્તિ થયા પછી બીજા કશાને પ્રાપ્ત કરવાની માણસના મનમા વાસના ઇચ્છા, અપેક્ષા તૃષ્ણા રહેવા જ પામતી જ નથી,કારણકે આત્માએ પુર્ણ છે, તે ઉપનિષદના ઋષીનુ જ મંતવ્ય છે, પછી આત્માની પ્રાપ્તિ પછી ભોગ્ય વસ્તુ મેળવીને શુ કરવી તે ઉપનિષદમા કહેવાયેલ છે, તેનો જ પડધો ગીતામા જોવા મળે છે,આમ જોવા જઈએતો ઉપનિષદ કાળ એટ્લે પુર્ણ રુપે પરમ સત્ય આધારે સુવર્ણ કાળ ચાલતો યુગ હતો, એ વખતનુ સમગ્ર વાતાવરણ જ પરમ તત્વ પરમાત્મા વિષેની આંતરિક ભક્તિથી તરબોળ હતુ ,ત્યારે માણસમા એકબીજાની ખટપટ્ કરવાનુ નામ નિશાન હતુ નહી, સૌ આત્મજય આંતરિક ભક્તિ દ્વારા મેળવવા મથતા હતા, અને આંતરિક સાધના કરી મેળવી આનંદ અને શાંતિથી જીવન જીવતા હતા, આમ નિષ્કામ કર્મો થતા હતા, તેનો પણ ઉલ્લેખ ઉપનિષદોમા જોવા મળે છે,ઉપનિષદમા કહેવાયેલ છે કે જ્યારે આંતરિક સાધના દ્વારા મન જ્ઞાનની અમુક ઉચાઈએ પહોચે છે, ત્યારે આપો આપ અનાસક્તીનો ભાવ જ્ઞાનમાથી જ અંતરમાથી જ પ્રાપ્ત થાય છે,અને જ્ઞાની માણસને પાપ અડી શકતુ જ નથી, જે માણસ જ્ઞાનમા સ્થિર છે, એનો અર્થ તે પોતાની પરમ ચેતનામા સ્થિર છે ,જે માણસ પોતાની જ પરમ ચેતનામા જાગૃતતા પુર્વક સ્થિર હોય છે, તેનાથી જીવનમા ખરાબ કર્મો થઇ જ શકતા નથી, કારણ કે તે પોતે જ કર્તૃત્વ રહીત હોય છે, જે માણસ કર્તૃત્વ રહિત હોય તેનામા સ્વાર્થ ,લોભ ,લાભ વૃતિ જ ન હોય જગતમા જે કાઇ ખરાબ કામો થાય છે,થઇ રહ્યા છે, અને થનાર છે, તેની પાછળ માણસની સ્વાર્થ, લોભ, લાભ,કામના અને વાસનાજ જવાબ દાર હોય છે,હોય છે તેમ ગીતા કહે છે, જ્યારે જ્ઞાની અને કર્તુત્વ રહીત માણસ આ બધાથી મુક્ત હોય છે, તેજ પાયાનો સિધ્ધાંત છે, જેનુ પ્રતિપાદન ઉપનિષદોમા ભરપુર જોવા મળે છે,ઉપનિષદોમા સાધના અને ઉપાસનાના વિચારો બીજ રુપે પડેલા હતા, તેને ગીતાએ એવી રીતે ગોઠવીને ખીલવ્યા કે જેથી ઉપનિષદોના ઋષીઓના ઉપદેશો ખોટા હોવાનો આભાસ થવા પણ પામે નહી અને પોતાની વાતનુ પ્રતિબીંબ પડે તેનો બરાબર ખ્યાલ રાખવામા આવેલ છે ઉપનિષદની બ્રહ્મ વિષેની ક્લ્પના નિર્ગુણ, નિર્વ્યય ,નિષ્ક્લ, નિરંજન,નિષ્ક્રિય,અને જગતનુ આદી કારણ છે,એમ માનવામા આવતુ હતુ, પણ તેમા માણસના જીવનનુ સમગ્ર રીતે પરીવર્તિત કરાવવાની શક્તિ પુરેપુરી નહોતી તે ગીતાએ બ્રહ્મમા માણસના જીવનમા ધુસીને પરિવર્તન કરવાની શક્તિ છે, તે સ્પષ્ટ બતાવ્યુ છે, આમ ગીતા કારે નિર્ગુણ બ્રહ્મને સગુણપુરુષ રુપ ઇશ્વરનુ આપ્યુ, એ ઇશ્વરને જ શિવ વિષ્ણુ વગેરે રુપે ઓળખવામા આવેલ છે, આમ ગીતા કારે માત્ર નવો પ્રાણ જ પુરેલ છે તે જોઇ શકાય છે.
