~ શ્રી નૂતન સૌરાષ્ટ્ર

શ્રી વિદ્યાના યંત્રને ’શ્રી ચક્ર’ કહેવામાં આવે છે. ’શ્રી’ શબ્દ ’શ્રીવિદ્યા’નો ’ચક્ર’ શબ્દ ’ચક્રસ્વરૃપ યંત્ર’નો વાચક છે. શ્રીયંત્ર સમગ્ર બ્રહ્માણ્ડનું પ્રતીક છે. તે પ્રણવસ્વરૃપ શબ્દબ્રહ્મનું પણ પ્રતીક છે. શ્રીયંત્ર પિણ્ડાત્મક છે એટલે આપણું શરીર સ્વયં છે અને બ્રહ્માણ્ડાત્મક છે એટલે સંપૂર્ણ બ્રહ્માણ્ડ પણ છે.શ્રીયંત્ર પરબ્રહ્મસ્વરૃપિણી આદિ પ્રકૃતિમયી શ્રીવિદ્યારૃપ મહાત્રિપુરસુંદરીનું આરાધના સ્થાન છે. શ્રીયંત્ર એમનું દિવ્ય ધામ છે. એનો સંનિવેશ સુંદર અને મનોહર છે. એમાં તમામ દેવ- દેવીઓની આરાધના અને બધા પ્રકારની ઉપાસનાઓ થાય છે. એમાં સર્વે આમ્નાયો, ક્રમો, આચારો, વિદ્યાઓ અને તત્ત્વોનો સમાવેશ થાય છે. બધા વર્ણ અને આશ્રમના લોકો એની ઉપાસના કરી શકે છે.શ્રીયંત્રનું કલેવર સુંદર છે અને એનો વિન્યાસ વિચિત્ર અને વિસ્મયકારી છે. એની મધ્યમાં બિંદુ અને સૌથી બહાર ભૂપુર છે. ભૂપુરની ચારે તરફ ચાર દ્વાર છે. બિંદુથી લઈને ભૂપુર સુધીના એના દસ પ્રકારના અવયવ હોય છે જે ક્રમશઃ આ પ્રકારે છે. ૧. બિન્દુ, ૨. ત્રિકોણ, ૩. અષ્ટકોણ, ૪. અન્તર્દશાર, ૫. બહિર્દશાર, ૬. ચતુર્દશાર, ૭. અષ્ટદલ, ૮. ષોડશદલ, ૯. ત્રણ વૃત્ત, ૧૦. ત્રણ ભૂપુર. પૂજાના સમયે બિંદુ પણ ત્રણ માનવામાં આવે છે જેનાથી એના કુલ સોળ અવયવો થઈ જાય છે. એમાં ત્રિકોણથી લઈને ચતુર્દશાર સુધીના જે પાંચ અવયવ છે તે એક પછી એક એમ કરતાં એ રીતે એકબીજાને અનુસ્યૂત થાય છે કે જેનાથી એના બીજા કેટલાય અવાંતર કોણ અને રેખાઓ બની જાય છે.પછી ચતુર્દશારના જે કોણ બને છે એની પણ ધારો બહારવાળા અષ્ટદલ સાથે મળી જાય છે અને એ રીતે અષ્ટદલની પણ ધારો ષોડશદલ સાથે અને ષોડશદલની ધારો પ્રથમ વૃત્ત સાથે મળેલી હોય છે, જેને લીધે બીજા કેટલાય કોષ્ઠ અને કોણ બની જાય છે. જેને અહીં ’સ્પન્દી ચક્ર’ પણ કહેવાય છે.એમાં બિન્દુ, અષ્ટદલ, ષોડશદલ, ત્રિવૃત્ત અને ચતુરસ્રને ’શિવ’નો અંશ અને ત્રિકોણ, અષ્ટકોણ, બે દશકોણ અને ચતુર્દશારને ’શક્તિ’નો અંશ માનવામાં આવે છે. આ રીતે પાંચ ’શિવ ત્રિકોણ’ અને ચાર ’શક્તિ ત્રિકોણ’ના મળવાથી પરસ્પર છેદીને કુલ ૪૩ કોણ બની જાય છે. બહારના ભૂપુર છે તે એક પ્રકારના દુર્ગ (કિલ્લા) જેવા દેખાય છે. આ સમગ્ર સંરચના શ્રીપુર (શ્રી વિદ્યાનું નગર) પણ કહેવાય છે.આગમોમાં ’શ્રીચક્ર’ને એક દિવ્ય દ્વીપ કે નગરના રૃપમાં વર્ણન કરાયું છે. શબ્દકોશ અનુસાર ’ચક્ર’ શબ્દનો અર્થ ’નગર’ પણ થાય છે.શ્રી ચક્ર એટલે રક્તવર્ણ અમૃતસાગરથી ઘેરાયેલો દિવ્ય રત્નદ્વીપ. એમાં કલ્પવૃક્ષ, પારિજાતથી લઈને તમામ પ્રકારના ફળ-ફૂલ અને વૃક્ષ-વેલીઓ વનસ્પતિથી હર્યાભર્યા નંદનવનની મધ્યમાં અનંત યોજનરત્ન મહેલની અંદર અનંતકોટિ બ્રહ્માણ્ડનાયિકા શ્રી મહાત્રિપુરસુંદરી બિરાજમાન રહે છે. સમસ્ત દેવ- દેવીઓના આવાસો પણ શ્રીચક્ર રૃપ દિવ્ય દ્વીપમાં જ છે.શ્રીયંત્રને આપણે પ્રાણી અને બ્રહ્માણ્ડના અસ્તિત્વનો ગૂઢ અને સૂક્ષ્માતિસૂક્ષ્મ નકશો કહી શકીએ. એને આપણે માનવ શરીર અને બ્રહ્માણ્ડનું સંપૂર્ણ જ્ઞાાન આપનાર ’સુપર હોલોગ્રામ’ પણ કહી શકીએ ! તે ચેતનાના ઉદ્ભવ, વિકાસ અને તિરોભાવના ક્રમિક તબક્કાઓ દર્શાવે છે.તે સમગ્ર મનો-વૈશ્વિક ઘટકોની ઓળખ આપે છે. જેમને દસેક એવોર્ડથી સન્માનિત કરાયા હતા એવા અમેરિકાના મહાન ભૌતિક વિજ્ઞાની જ્હોન આર્ચિડબાલ્ડ વ્હીલર (૧૯૧૧- ૨૦૦૮) બ્લેકહોલ, જીઓમેટ્રોડાયનેમિક્સ, ન્યૂક્લિયર ફિશન, જનરલ રિલેટિવિટી, યુનિફાઇડ ફિલ્ડ થિયરી, એસ- મેટ્રિલ, ક્વૉન્ટમ ફોમ, સુપર સ્પેસ,વૉર્મહોલ્સ જેવા અનેક ભૌતિકશાસ્ત્રીય સિદ્ધાંતોમાં મહત્ત્વપૂર્ણ યોગદાન આપનારા જ્હોન વ્હીલરે ક્વૉન્ટમ જીઓમેટ્રોડાયનેમિક્સ થિયરી આપી સમજાવ્યું છે કે એકબીજાની અંતર્ગત અગણિત જગતો સમાયેલાં છે. અમેરિકાના ન્યૂરોસાયન્ટિસ્ટ ડો. જ્હોન સી. લીલી જેમણે મસ્તિષ્ક અને ચેતના વિશે ગહન સંશોધનો કર્યા છે તે એમના ’હ્યુમન બાયોકોમ્પ્યૂટર’ નામના પુસ્તકમાં કહે છે,આપણા ચૈતન્ય અસ્તિત્વમાં ’કોગ્નિશલ મલ્ટિ ડાયમેન્શનલ પ્રોજેક્ટ સ્પેસિઝ’ રહેલી છે. જેમાં અગણિત વિશ્વો એકબીજાની અંતર્ગત રહેલાં છે. સ્વામી પંચદશી પણ દર્શાવે છે કે આ રીતે આપણી અંદર પરસ્પરાનુગત એસ્ટ્રલ સ્તરો કે ક્ષેત્રો આવેલા છે. આ અસ્તિત્વ ક્ષેત્રો કે જગતો એક બિંદુએ એક સાથે જ રહેલા છે.એમનું વિશિષ્ટ પ્રકારે શૂન્ય આયામીપણું છે. એમની વચ્ચે આકાશીય- સ્થાનીય ભેદ કે માત્રા નથી આ અસ્તિત્વ ક્ષેત્રો આંખોથી દેખાઈ શકે એનું ભૌતિક કે ભૌગોલિક સ્થાન નથી છતાં એમનું અસ્તિત્વ તો છે જ ! શ્રીયંત્ર પણ આ જ સિદ્ધાંતનું પ્રતિપાદન કરે છે. શ્રીયંત્ર એ માનવ બાયોકોમ્પ્યૂટરના ’મેટાપ્રોગ્રામ’માં લઈ જનારી એક વૈજ્ઞાનિક પ્રયુક્તિ જ છે.વ્યક્તિમાં સમષ્ટિ સમાયેલી છે તેમ શરીરમાં બ્રહ્માંડરૃપ શ્રીચક્ર સમાયેલું છે. સાધકે સ્વયંના શરીરને શ્રીચક્ર જ સમજવાનું છે. એનું બ્રહ્મરન્ધ્ર એ બિંદુચક્ર, મસ્તક ત્રિકોણ, લલાટ અષ્ટકોણ, ભૂ્રમધ્ય અંતર્દશાહ, કંઠ બહિર્દશાર, હૃદય ચતુર્દશાહ, કુક્ષિ (પેટ) વૃત્ત, નાભિ અષ્ટદલકમલ, કટિ (કેડ), અષ્ટદલની બહારનું વૃત્ત, સ્વાધિષ્ટાન ષોડશ દલકમલ, મૂલાધાર, મૂલાધારની બહારનો ત્રિવૃત્ત, ઘૂંટણ ભૂપુરની પ્રથમ રેખા, જાંઘ ભૂપુરની બીજીરેખા, પગ ભૂપુરની ત્રીજી રેખા છે.શ્રીચક્ર (શ્રીયંત્ર)માં આખું બ્રહ્માંડ સમાયેલું છે. આખું બ્રહ્માંડ શ્રીચક્રમય છે એમ પણ કહેવાય.

~ શ્રી નૂતન સૌરાષ્ટ્ર

રામાયણમાં જે ભૂભાગને ‘લંકા’ અથવા ‘લંકાપુરી’ કહ્યું છે, તે સ્થાન એટલે આજનો શ્રીલંકા દેશ છે. ત્રેતાયુગમાં શ્રીમહાવિષ્ણુએ શ્રીરામાવતાર ધારણ કરીને લંકાપુરી જઈને રાવણ ઇત્યાદિ અસુરોનો નાશ કર્યો. હવે ત્યાં ૭૦ ટકા લોકો બૌદ્ધ છે. એમ ભલે હોય, તો પણ શ્રીલંકામાં શ્રીરામ, સીતા અને લક્ષ્મણ સાથે સંબંધિત અનેક સ્થાનો છે.શ્રીરામ, સીતા, હનુમાન, લક્ષ્મણ, રાવણ અને મંદોદરી સાથે સંબંધિત અનેક સ્થાનો, તીર્થો, ગુફાઓ, પર્વતો અને મંદિરો શ્રીલંકામાં છે.રાવણાસુરના સંહાર પછી શ્રીરામ પુષ્પક વિમાન દ્વારા અયોધ્યા ભણી જવા લાગ્યા ત્યારે ‘વિમાનની પાછળ એક કાળું વાદળું આવી રહ્યું છે’, એવું તેમને ધ્યાનમાં આવ્યું. ત્યારે શિવજી પ્રગટ થઈને શ્રીરામને કહે છે, આ કાળું વાદળું એટલે તમને લાગેલી ‘બ્રહ્મહત્યા’ પાપનું પ્રતીક છે. રાવણ બ્રાહ્મણ હોવાથી તેની હત્યાથી લાગેલા દોષના નિવારણ માટે ભગવાન શિવજી શ્રીરામને શ્રીલંકામાં સ્થિત પાંચ ઈશ્વરનાં સ્થાનો પર જઈને શિવપૂજા કરવા માટે કહે છે.શ્રીરામ ભગવાન શિવજીની આજ્ઞાનું પાલન કરે છે. ‘કેતીશ્વરમ્‌’, ‘તોંડીશ્વરમ્‌’, ‘મુન્નીશ્વરમ્‌’, ‘કોનેશ્વરમ્‌’ અને ‘નગુલેશ્વરમ્‌’ આ તે પંચ ઈશ્વર છે. તેમાંનું તોંડીશ્વરમ્‌ મંદિર સમુદ્રનાં પાણીની સપાટી વધવાથી પાણી નીચે ડૂબી ગયું છે. આજે આપણે આ પંચ ઈશ્વર મંદિરોમાંથી ‘કોનેશ્વરમ્‌’ મંદિર વિશે જાણી લઈશું.‘શ્રીલંકા ખાતે ‘કેતીશ્વરમ્‌’, ‘તોંડીશ્વરમ્‌’, ‘મુન્નીશ્વરમ્‌’, ‘કોનેશ્વરમ્‌’ અને ‘નગુલેશ્વરમ્‌’ આ પંચ ઈશ્વર મંદિરો ઘણા પ્રસિદ્ધ છે. તેમાંનું ‘કોનેશ્વરમ્‌ મંદિર’ ‘તિરુકોનેશ્વરમ્‌’ નામક ગામમાં હોવાથી આ મંદિરને ‘તિરુકોનેશ્વરમ્‌ મંદિર’ પણ કહે છે. ‘તિરુ’ એટલે ‘શ્રી’ અને ‘કોનેશ્વરમ્‌’ એટલે ખૂણાના આકાર ધરાવતા ટેકડી પર સ્થિત ઈશ્વર.તિરુકોનેશ્વરમ્‌ આ ગામ શ્રીલંકાના પૂર્વ સમુદ્રકિનારા પર વસ્યું છે. શ્રીલંકામાંના ઊંચામાં ઊંચા પર્વત રહેલા મધ્ય પ્રાંતમાંના ‘નુવારા એલિયા’ ખાતેના પર્વતીય પ્રદેશમાંથી ઉગમ પામેલી ‘મહાવેલી ગંગા’ નદી તિરુકોનેશ્વરમ્‌ ખાતે સમુદ્રને મળે છે. આ નદી જે સ્થાન પર સમુદ્રને મળે છે, ત્યાં પથ્થરનો ત્રિકોણ છે. તેની ત્રણેય બાજુએ હિંદી મહાસાગર છે. આ ઊંચામાં ઊંચા પથ્થર પર તિરુકોનેશ્વરમ્‌નું મંદિર આવેલું છે.તિરુકોનેશ્વરમ્‌ વિશે વાયુપુરાણમાં એક વાર્તા કહેવામાં આવી છે. કૈલાસમાં શિવ-પાર્વતીનાં વિવાહ પ્રસંગે સર્વ દેવતા ઉપસ્થિત હતા. તે સમયે પૃથ્વી પરનું ઉત્તર દિશા ભણીનું વજન વધવાથી પૃથ્વી એકબાજુ નમી જાય છે. તેના પર ઉપાય તરીકે ભગવાન શિવ અગસ્તી મહર્ષિને દક્ષિણ ભણી મોકલે છે.મહર્ષિ અગસ્તી તિરુકોનેશ્વરમ્‌માં આવીને ભગવાન શિવજીએ આપેલા શિવલિંગની સ્થાપના કરે છે. મહર્ષિ અગસ્તીએ શિવલિંગની સ્થાપના કર્યા પછી પૃથ્વી ફરીવાર સીધી (સ્થિર) થઈ. તેથી આગળ જતાં આ સ્થાનને ‘દક્ષિણ કૈલાસ’ એવું નામ પડ્યું. ભારતના ઉત્તર ભણી તિબેટમાં રહેલો કૈલાસ પર્વત અને ભારતના દક્ષિણ ભણી શ્રીલંકામાં રહેલંક તિરુકોનેશ્વરમ્‌ મંદિર આ બન્ને સીધી રેખામાં છે. બન્ને સ્થાનો પૃથ્વીના ૮૧.૩ ડિગ્રી રેખાંશ પર સ્થિત છે.એવું કહેવાય છે, લંકાપતિ રાવણ પ્રતિદિન તિરુકોનેશ્વરમ્‌ મંદિરમાં શિવલિંગની પૂજા કરતો હતો અને ‘નુવારા એલિયા’ પ્રાંતમાંના ‘લગ્ગલા’ નામક પર્વત પર બેસીને ધ્યાન ધરતો હતો. તેને તે પર્વતના શિખર પરથી ૧૫૦ કિ.મી. દૂર રહેલું તિરુકોનેશ્વરમ્‌ ટેકડી પર સ્થિત શિવલિંગ દૃષ્ટિગોચર થતું હતું.તિરુકોનેશ્વરમ્‌ રાવણનાં માતાનું પિયર હતું. રાવણનાં માતા પ્રતિદિન આ શિવલિંગની પૂજા કરતાં હતાં. આગળ જતાં ઉંમર વધી જવાથી અને બીમારીને કારણે તે મંદિરમાં પૂજા કરવા જઈ શકતાં નહોતાં. તે સમયે રાવણના મનમાં આવ્યું, ‘આપણે અહીંનું શિવલિંગ બાનાં ઘરમાં સ્થાપન કરીએ.’ શિવલિંગ ઉખાડવા માટે રાવણ પોતાની તલવાર કાઢે છે. તે ક્ષણે જ શિવજી પ્રગટ થાય છે અને રાવણના હાથમાંથી તલવાર કોનેશ્વરમ્‌ ટેકડી પર પડે છે. રાવણના હાથમાંથી પડેલી તલવારને કારણે ટેકડીના બે ભાગ થયા અને આજે પણ આપણે તે જોઈ શકીએ છીએ.આ મંદિર એક સમયે પુષ્કળ મોટું હતું. મંદિરની અંદર ૧ સહસ્ર થાંભલા ધરાવતો મંડપ હતો. મંદિરની અંદર ભગવાન વિષ્ણુના ‘મત્સ્ય’ અવતારનું ‘મત્સ્યેશ્વર’ નામક મંદિર હતું. ૧૩મા શતકમાં તામિલનાડુમાંથી અહીં આવેલા ‘કુળકોટ્ટન્‌’ નામક રાજાએ આ મંદિરનો જીર્ણોદ્ધાર કર્યો હતો. વર્ષ ૧૬૨૪માં તિરુકોનેશ્વરમ્‌ ખાતે આવેલા પોર્ટુગીઝોએ અહીંનાં સર્વ મંદિરો પાડી નાખ્યાં.આજે પણ તિરુકોનેશ્વરમ્‌ ખાતેના સમુદ્રના ઊંડા ભાગમાં મંદિરના અવશેષો મળી આવે છે. મંદિરના પૂજારીઓએ શિવલિંગ અને મંદિરમાંની મૂર્તિ ગામના એક કૂવામાં સંતાડી રાખી હતી. આગળ ૩૦૦ વર્ષ સુધી તિરુકોનેશ્વરમ્‌ થી ૩૦ કિ.મી. દૂર આવેલા ‘તંપલગામમ્‌’ ગામમાં તિરુકોનેશ્વરમ્‌ જેવા શિવલિંગની સ્થાપના કરીને ત્યાં પૂજા ચાલુ રાખવામાં આવી.વર્ષ ૧૬૨૪ થી વર્ષ ૧૯૫૦ સુધી તિરુકોનેશ્વરમ્‌ ખાતે મંદિર નહોતું. વર્ષ ૧૯૫૦માં ખોદકામ કરતી વેળાએ કોનેશ્વર પર્વતના વિસ્તારમાંના કૂવામાં સર્વ જૂની મૂર્તિઓ જડી અને સમગ્ર જગત્‌ના હિંદુઓની સહાયતાથી આ મંદિરનું પુનર્નિર્માણ થયું.કોનેશ્વર ટેકડીના વિસ્તારમાં પોર્ટુગીઝોએ બાંધેલો કિલ્લો છે. આ કિલ્લાના વિસ્તારમાં મંદિર છે. મંદિર કિલ્લાના પ્રવેશદ્વારથી ૨ કિ.મી.ના અંતર પર છે. મંદિરની બહાર અને સંપૂર્ણ કિલ્લામાં શ્રીલંકાની સેનાનું અને નૌકાદળનું કેંદ્ર છે.મંદિરની બહાર સર્વ ઠેકાણે અનેક હરણાઓ છે. સદ્‌ગુરુ (સૌ.) અંજલી ગાડગીળે તે હરણાઓને ભાગ ખવડાવ્યો. તિરુકોનેશ્વરમ્‌ મંદિરની બહાર શિવજીનું એક મોટું પૂતળું બાંધવામાં આવ્યું છે. મંદિરની બહાર પ્રાર્થના મુદ્રામાં રહેલું રાવણનું પૂતળું છે. મંદિરની અંદર રાવણની શિવભક્તિના ગુણગાન કરનારા દૃશ્ય ભીંત પર મૂર્તિ રૂપમાં બતાવવામાં આવ્યા છે. ‘દ્વાપર યુગના મહાભારત કાળમાં નાગ, દેવ, અને યક્ષ સદર શિવલિંગની પૂજા કરતા હતા’, એવો ઉલ્લેખ જોવા મળે છે.‘યોગસૂત્રોના જનક પતંજલિ મહર્ષિનો જન્મ પણ આ જ સ્થાન પર થયો’, એવું કહેવામાં આવે છે.

~ શ્રી નૂતન સૌરાષ્ટ્ર

મહાભારતમાં જે ભૂખંડને ‘કંબોજ દેશ’ કહેવામાં આવ્યો છે, તે છે વર્તમાનનો કંબોડિયા દેશ ! અહીંના લોકો ૧૫મા શતક સુધી હિંદુ હતા. એવું કહેવામાં આવે છે કે ‘ખમેર નામક હિંદુ સામ્રાજ્ય અહીં વર્ષ ૮૦૨ થી ૧૪૨૧ સુધી હતું.’ વાસ્તવમાં કંબોજ પ્રદેશ કૌંડિણ્ય ઋષિનું ક્ષેત્ર હતું, તે સાથે જ કંબોજ દેશ નાગલોક પણ હતો.‘કંબોજ દેશના રાજાએ મહાભારતના યુદ્ધમાં ભાગ લીધો હતો’, એવો પણ ઉલ્લેખ મળે છે. નાગલોક હોવાને કારણે તે શિવક્ષેત્ર પણ છે.

એમ કહેવામાં આવે છે કે અહીં સ્થિત મહેંદ્ર પર્વત પર શ્રી વિષ્ણુનું વાહન ગરુડ પણ છે તેને કારણે આ વિષ્ણુ ક્ષેત્ર પણ છે.તમને જાણીને આશ્ચર્ય થશે કે સમગ્ર જગત્‌માં હિંદુઓનું સૌથી મોટું મંદિર હિંદુઓની બહુમતિ ધરાવતા ભારતમાં નહીં, જ્યારે કંબોડિયામાં છે તે મંદિરનું નામ છે ‘અંકોર વાટ!’ સીમ રીપ શહેરથી ૬ કિ.મી. દૂર આ મંદિર આવેલું છે. ૯મા શતકના હિંદુ રાજા યશોવર્મન દ્વારા સ્થાપિત ‘અંકોર નગર’નું ત્યારનું નામ ‘યશોધરપુરા’ હતું. આગળ જતાં તે વંશના રાજા સૂર્યવર્મન (દ્વિતીય)એ નગરના મધ્ય ભાગમાં ભગવાન શ્રી વિષ્ણુનું ભવ્ય મંદિર બંધાવ્યું તે મંદિરનું મૂળ નામ હતું ‘શ્રીવિષ્ણુનો પરમ વિષ્ણુલોક.વર્તમાનમાં તેનું નામ સ્થાનિક ભાષામાં ‘અંકોર વાટ’ છે. ‘અંકોર’ એટલે ‘નગર’ અને ‘વાટ’ એટલે ‘વાટિકા’. આ મંદિર નગરની વચમાં છે તેથી તેનું એવું નામ પડ્યું હશે. એ સમયે હિંદુ રાજાઓનો ભાવ એવો હતો કે આ મંદિર ‘વિષ્ણુલોક’ છે અને રાજા શ્રીવિષ્ણુનો દાસ છે. તે પ્રજાનું પાલન-પોષણ કરે છે. તે ઉપરાંત પ્રજાનો પણ ભાવ એવો હતો કે રાજા વિષ્ણુ સ્વરૂપ છે.મંદિર પરિસરનો સંપૂર્ણ વિસ્તાર ૪૦૨ એકરમાં ફેલાયેલો છે. મંદિર ચારેબાજુથી પાણીથી ઘેરાયેલું છે અને ૨૦ ફૂટ ઊંડી ખીણ છે. મંદિરની પશ્ચિમમાં ખીણ પર બનાવેલા એક પુલ દ્વારા ૨૦૦ મીટર ચાલવાથી મુખ્ય પ્રવેશદ્વાર આવે છે. મુખ્ય પ્રવેશદ્વારના મધ્યમાં અષ્ટભુજા શ્રીવિષ્ણુની મૂર્તિ, ડાબી બાજુ શ્રી બ્રહ્મદેવની અને જમણી બાજુએ ભગવાન શિવની મૂર્તિ છે. મુખ્ય પ્રવેશ દ્વારની ડાબી તેમજ જમણી બાજુએ બે મોટા દ્વાર છે. તેમને ‘હાથી દ્વાર’ કહેવામાં આવે છે. આ બે દ્વારમાંથી હાથી નીકળતા હતા.મુખ્ય પ્રવેશ દ્વારથી લગભગ ૧૦૦ મીટર આગળ ચાલવાથી ડાબી બાજુએ ૧ અને જમણી બાજુએ ૧, આ રીતે ૨ ગ્રંથાલયો છે.

ડાબી બાજુ સ્થિત ગ્રંથાલયને ‘શિવ-બ્રહ્મ ગ્રંથાલય’ અને જમણી બાજુ સ્થિત ગ્રંથાલયને ‘શિવ-વિષ્ણુ ગ્રંથાલય’ કહેવામાં આવે છે. તે સમયે આ બન્ને ગ્રંથાલયોમાં ભક્તો માટે વેદ, વેદો સાથે સંબંધિત અન્ય ગ્રંથો અને મંદિરની ઉપાસના સાથે સંબંધિત પુસ્તકો અધ્યયન માટે રાખવામાં આવતાં હતાં. ટૂંકમાં આ સ્થાન અર્થાત્‌ એક વેદ પાઠશાળા અને ગુરુકુળ જ હતું.મંદિરના પરિસરમાં રહેલા ગ્રંથાલયથી આગળ ૨૦૦ મીટર ચાલતા ગયા પછી મુખ્ય મંદિર આવે છે. આ મંદિરનું પશ્ચિમ દ્વાર છે. અહીં મંદિરનું પ્રથમ પ્રાંગણ ચાલુ થાય છે. આ પ્રાંગણની ચારે બાજુએ ૪ પ્રાંગણો આવેલા છે. આ ચારેય પ્રાંગણની ભીંતો અને ૪ ખૂણાઓ, તેમજ ૪ દિશાઓમાં રહેલા ૪ પ્રવેશદ્વારોની ભીંતો પર દેવતાઓનાં અનેક શિલ્પ કંડારેલા છે.આ શિલ્પોમાંના દેવતાઓના અલંકારોની નકશીઓ અતિશય વિશિષ્ટતાપૂર્ણ છે. તેમાં વિવિધ પ્રકારની કેશરચનાઓ પણ જોવા મળે છે.

પ્રવેશદ્વાર પર જુદાં જુદાં ફૂલોની નકશી કંડારેલી જોવા મળે છે. પ્રત્યેક પ્રવેશદ્વાર પર, તેમજ ગર્ભગૃહનાં પગથિયાં હંમેશની જેમ ત્રાંસા હોવાને બદલે ઊભા છે.‘તે સમયના લોકો પ્રતિદિન મંદિરમાં જઈને પૂજા કેવી રીતે કરતા હશે તેની આપણે કલ્પના પણ કરી શકતા નથી.મંદિર બાંધવા માટે લાખો મોટા પથ્થરોનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો છે. આ સર્વ પથ્થરો ત્યાંથી ૭૦ કિ.મી. દૂર આવેલા મહેંદ્ર પર્વત પરથી નદીમાર્ગે લાવ્યા હશે.અહીંના શિલ્પોમાં સમુદ્રમંથનનો દેખાવ, યમ દંડ આપતી વેળાએ, તેમજ સ્વર્ગ, નરકનાં દૃશ્યોનો સમાવેશ છે.અહીં અનેક શિલ્પ કંડારેલા છે. તેમાં ભગવાન શ્રીકૃષ્ણની લીલા, પ્રભુ શ્રીરામે વાલીનો વધ કર્યો તે પ્રસંગ, રાવણ કૈલાસ પર્વત ઊંચકી રહ્યો છે તે પ્રસંગ, સમુદ્રમંથનનો દેખાવ, પ્રભુ શ્રીરામ મારીચ રાક્ષસનો પીછો પકડતા હોવાનું દૃશ્ય, દક્ષિણામૂર્તિના સ્વરૂપમાં રહેલા ભગવાન શિવજીનું શિલ્પ, ગોવર્ધન પર્વત ઊંચકતી વેળાએ શ્રીકૃષ્ણ, કામદેવનો વધ કરતી વેળાએ ભગવાન શિવ, ધ્યાનસ્થ થયેલા ભગવાન શિવ, વૈકુંઠલોકમાં ભગવાન શ્રીવિષ્ણુ અન્ય દેવતાઓ દ્વારા સ્તુતિ સાંભળતી વેળાએ, આ રીતે અનેક શિલ્પ અહીં છે.બાણાસુર પર વિજય પ્રાપ્ત કરતી વેળાએ શ્રીકૃષ્ણ, તેમજ અસુરો પર યુદ્ધમાં વિજય પ્રાપ્ત કરતી વેળાએ શ્રીવિષ્ણુ, આવાં દૃશ્યો રહેલાં શિલ્પ છે.સીતાજીની અગ્નિ પરીક્ષા, રાવણ વધ પછી પ્રભુ શ્રીરામ અયોધ્યા પાછા ફરતી વેળાએ, રામ, લક્ષ્મણ અને વિભીષણ સંભાષણ કરતી વેળાએ, હનુમાનજી શ્રીરામ ભગવાનની વીંટી સીતામાતાને આપતી વેળાએ, શેષ પર નિદ્રાધીન થયેલા શ્રીવિષ્ણુ ભગવાન પાસે સમસ્યા પ્રસ્તુત કરનારા દેવ, દેવ અને અસુરોનું યુદ્ધ, રામ અને લક્ષ્મણ સુગ્રીવ સાથે વાતચીત કરતી વેળાએ, રામ અને લક્ષ્મણ કબંધ નામક અસુર સાથે લડતી વેળાએ, સીતા સ્વયંવર, આ રીતે અનેક શિલ્પ અહીં કંડારેલા છે.‘અંકોર વાટ’ મંદિરના બીજા પ્રાંગણમાંથી અંદર ઉપર ચઢવું પડે છે. ત્યાર પછી આપણે અંતિમ પ્રાંગણમાં પહોંચીએ છીએ. ત્યાં ૫ ગોપુર જેવું શિખર ધરાવતું મુખ્ય મંદિર જોવા મળે છે. આ ૫ શિખરો એટલે પવિત્ર મેરૂ પર્વતનાં ૫ શિખરો છે.

‘અંકોર વાટ’ મુખ્ય મંદિરનાં ૫ શિખરો, મંદિરની ચારે બાજુ રહેલા ૪ શિખરો અને મંદિરના મુખ્ય પ્રવેશદ્વાર પાસે રહેલા ૩ શિખરો, આ રીતે કુલ ૧૨ શિખરો થાય છે અને તે ૧૨ જ્યોતિર્લિંગોના પ્રતીક છે.મંદિરના મુખ્ય પ્રવેશદ્વાર પાસે રહેલા ૩ શિખરો હવે અસ્તિત્વમાં નથી.) આ ૫ શિખરો ધરાવતા મંદિરના મધ્ય ભાગમાં ગર્ભગૃહ છે. ૫મું શિખર ગર્ભગૃહની ઉપર છે. ગર્ભગૃહમાં જવા માટે ઘણાં ઊંચા પગથિયાં ચડવા પડે છે.ગર્ભગૃહથી આપણને પશ્ચિમ દિશામાં ૭૫૦ મીટર દૂર રહેલું મુખ્ય પ્રવેશદ્વાર જોવા મળે છે. ગર્ભગૃહ પાસેથી મંદિરની ભવ્યતા અને મંદિર પરિસરનો જે અમાપ વિસ્તાર દેખાય છે, તેનું વર્ણન આપણે શબ્દોમાં કરી શકતા નથી.‘અંકોર વાટ’ મંદિરના પશ્ચિમ દ્વાર ભણીના મુખ્ય પ્રવેશદ્વાર પર સ્થિત ૩ ગોપુરમાંથી જમણી બાજુના ગોપુરમાં આજે પણ શ્રીવિષ્ણુની અષ્ટભુજા મૂર્તિ ઊભી છે.આ મૂર્તિ વિશે અહીંના સ્થાનિક જાણકારે આપેલી માહિતી અનુસાર, આ મૂર્તિ વર્ષ ૧૮૮૦માં ત્યાં ઉત્ખનન કરનારા ફ્રાન્સના પુરાતત્વ વિભાગને મળી.વર્ષ ૧૯૮૪માં કંબોડિયા ખાતે થયેલા નાગરી યુદ્ધના (‘સિવીલ વૉર’ના) સમયમાં કેટલાક લુટારુઓએ આ મૂર્તિનું શિર તોડીને લઈ જવાનો પ્રયત્ન કર્યો. આ આક્રમણમાં શિર ભૂમિ પર પડ્યું; પણ આશ્ચર્ય એમ છે કે લુટારુઓને મૂર્તિનું નીચે પડેલું માથું ભૂમિ પરથી ઉંચકતા જ ન આવડ્યું. તેથી તેમને માથું ત્યાં જ મૂકીને ભાગવું પડ્યું. આગળ આ માથું વર્ષ ૨૦૦૪ સુધી સંગ્રહાલયમાં મૂકવામાં આવ્યું હતું.

‘અંકોર વાટ’ મંદિરમાં વાર્ષિક ધાર્મિક ઉત્સવ થાય છે. તે સમયે અહીં દૈવી સંચાર થનારી એક વ્યક્તિએ કહ્યું,અહીં સ્થિત શ્રીવિષ્ણુની મૂર્તિનું શિર પૂર્વવત બેસાડી લેવું જોઈએ. શિર ન ધરાવતી મૂર્તિ આમજ ઊભી કરી હોવાથી રાષ્ટ્ર પર ભગવાનની અવકૃપા થઈ છે.તેથી સ્થાનિક નાગરિકોની માગણી અનુસાર કંબોડિયા સરકારે શ્રીવિષ્ણુનું શિર ફરીવાર મૂર્તિ પર બેસાડ્યું અને તે પછીના જ વર્ષે એટલે વર્ષ ૨૦૦૫માં કંબોડિયા ખાતે ૨૦ લાખ પર્યટકો હરવા-ફરવા માટે આવ્યા.

પહેલાં પર્યટકોની સંખ્યા ઘણી ઓછી રહેતી. મૂર્તિનું શિર ફરીવાર બેસાડવાથી કંબોડિયાને ઘણો લાભ થયો. ‘શ્રીવિષ્ણુની મૂર્તિ પર ફરીવાર શિર બેસાડવાથી સર્વ સારું થવાનો પ્રારંભ થયો’, એવી સ્થાનિક નાગરિકોની શ્રદ્ધા છે.

~ શ્રી નૂતન સૌરાષ્ટ્ર

મહર્ષિ વ્યાસજીએ શ્રીમદ્‌ભાગવતમાં લખ્યું છે, વૈકુંઠમાં સહુકોઈ શ્રીવિષ્ણુ જેવા દેખાય છે. કેવળ એકજ વાત એવી છે, કે જે માત્ર શ્રીવિષ્ણુના દેહ પર છે. તે એટલે ‘શ્રીવત્સ’ ચિહ્‌ન. મહાવિષ્ણુની છાતીની જમણી બાજુએ ધોળા વાળનો એક પુંજ છે. તેને ‘શ્રીવત્સ’ ચિહ્‌ન કહેવામાં આવે છે. ‘શ્રી’ એટલે ‘શ્રી મહાલક્ષ્મી’ અને ‘વત્સ’ એટલે ‘પ્રિય’. જે મહાલક્ષ્મીને પ્રિય છે, તે એટલે ‘શ્રીવત્સ’. ભગવાન શ્રીવિષ્ણુની છાતી પરનું શ્રીવત્સ ચિહ્‌ન એટલે ‘શ્રી મહાલક્ષ્મીજીનું’ સ્થાન છે.

વક્ષસ્ય એટલે છાતી પર સ્થિત, શુક્લ વર્ણ એટલે મોગરા જેવો શ્વેત રંગ, દક્ષિણાવર્ત એટલે જમણી બાજુ મોઢું રહેલા, રોમાવલી એટલે છાતી પરનો વાળનો પુંજ અથવા ગૂંચ.

અર્થ : શ્રીમહાવિષ્ણુની છાતી પર મોગરા જેવા શ્વેત રંગના અને જમણી બાજુ વળેલી છાતી પરના વાળના પુંજને કારણે નિર્માણ થયેલું ચિહ્‌ન’, એટલે ‘શ્રીવત્સ’ છે.કળિયુગમાં શ્રીવત્સ ચિહ્‌ન સમજાય; એ માટે કમળ પર આરૂઢ દ્વિભુજા લક્ષ્મીજીને જાગૃત રૂપમાં બતાવવામાં આવે છે.‘દશાવતારમાંના કલ્કી અવતારમાં ભગવાનના શરીર પર શ્રીવત્સ ચિહ્‌ન હશે’, એવું ભાગવતમાં કહ્યું છે.શ્રીવત્સ ચિહ્‌ન અષ્ટધા પ્રકૃતિનું પ્રતીક છે. શ્રીવત્સ એટલે ‘માયા’ અને ‘માયા’, અર્થાત્‌ દૃષ્ટિગોચર સર્વ બ્રહ્માંડ અને જગત્‌. અષ્ટધા પ્રકૃતિ, અર્થાત્‌ જ શ્રીવિષ્ણુની શક્તિ અને તે એટલે જ ‘શ્રી મહાલક્ષ્મી’ છે.આ. શ્રીવત્સ ચિહ્‌ન તરીકે ઓળખાણ ધરાવનારા તે ધોળા રંગનો કેશકલાપ, એટલે એક રીતે જેને ન તો આદિ છે અને ન તો અંત, એવા નિર્ગુણ પરમેશ્વરનું સગુણ ચિહ્‌ન છે. ભૃગુ મહર્ષિએ જ્યારે શ્રીવિષ્ણુની છાતી પર લાત મારી, તે સમયે શ્રીવિષ્ણુના હૃદયમાં શ્રીવત્સ સ્વરૂપે વાસ કરનારાં શ્રીમહાલક્ષ્મીજી વૈકુંઠમાં જતાં રહ્યાં અને તેથી જ શ્રીવિષ્ણુને ‘તિરુપતિ બાલાજી’ અર્થાત્‌ ‘શ્રીનિવાસ’ અવતાર ધારણ કરવો પડ્યો.આ કળિયુગમાં સહુકોઈ જાણતા હોય, તેવો શ્રીવિષ્ણુ અવતાર, એટલે ‘તિરુપતિ બાલાજી’ અને તેમના શરીર પર શ્રીવત્સ ચિહ્‌ન હોવાનું કહેવામાં આવે છે. એટલું જ નહીં, જ્યારે વિશિષ્ટ વ્યક્તિ અથવા સંતોને મંદિર વતી ભગવાનની છાતી પર સ્થિત શ્રીવત્સ ચિહ્‌ન પર લગાડવામાં આવેલા ચંદનનો લેપ એક છાયાચિત્ર ચોકટમાં ભેટપ્રસાદ તરીકે આપવામાં આવે છે. તે ચંદનના લેપ ભણી જોયા પછી ધ્યાનમાં આવે છે, તિરુપતિ બાલાજીના છાતી પર વિલસતું શ્રીવત્સ ચિહ્‌ન, અર્થાત્‌ કમળ પર બિરાજમાન શ્રીમહાલક્ષ્મીજી. શ્રીવત્સ ચિહ્‌નનું જુદા જુદા ઋષિઓએ વિવિધ પ્રકારથી કરેલું વર્ણન.વિષ્ણુપુરાણમાં (અંશ ૧, અધ્યાય ૨૨, શ્લોક ૬૯)

પરાશર ઋષિ મૈત્રેયીને કહે છે, ‘હે મૈત્રેયી મને વસિષ્ઠ ઋષિએ શ્રીવત્સ ચિહ્‌ન વિશે કહ્યું, સૃષ્ટિના મૂળતત્વોમાંથી ‘પ્રધાન’ તત્ત્વ ‘શ્રીવત્સ’ રૂપથી શ્રીવિષ્ણુએ ધારણ કર્યું છે.આ. ‘લક્ષ્મીવલ્લભ’ એવું જે શ્રીવિષ્ણુનું નામ છે, તે શ્રીવિષ્ણુને શ્રીવત્સ ચિહ્‌ન ધારણ કરવાથી તેમને પ્રાપ્ત થયું છે. ‘લક્ષ્મીવલ્લભ’ અર્થાત્‌ જે શ્રીલક્ષ્મીજીને પ્રિય છે.ઇ. શ્રીવત્સ ચિહ્‌ન ધારણ કરવાથી શ્રીવિષ્ણુનું ‘શ્રીવત્સવક્ષા’, અર્થાત્‌ ‘છાતી પર શ્રીવત્સ ચિહ્‌ન ધારણ કરેલા’ એવું નામ છે. શ્રીમદ્‌ભાગવતમાં પણ અનેક સ્થાનો પર શ્રીવત્સધારી શ્રીવિષ્ણુનો ઉલ્લેખ છે.ઈ. વત્સ નામના એક ઋષિ હતા. જેમના કારણે ‘શ્રીવત્સ’ ગોત્ર ઉત્પન્ન થયું. શ્રીવિષ્ણુના છઠા અવતાર પરશુરામનો જન્મ શ્રીવત્સ ગોત્રમાં થયો હતો. સનાતન સંસ્થાનાં સદ્‌ગુરુ (સૌ.) બિંદા સિંગબાળનો જન્મ પણ શ્રીવત્સ ગોત્રમાં થયો છે.

શ્રીમદ્‌ભાગવતમાં કહ્યું છે. શ્રીકૃષ્ણકાળમાં કાશી નજીક રહેલા પુંડ્ર દેશના રાજા પૌંડ્રકે પોતે શ્રીકૃષ્ણ હોવાનો ઢોંગ કર્યો હતો. તેણે શ્રીકૃષ્ણની જેમ મોરપીંછું ધારણ કર્યું હતું. તે પ્રત્યેક પહેરવેશ શ્રીકૃષ્ણ જેવો ધારણ કરતો હતો અને હાથમાં ખોટું સુદર્શન ચક્ર રાખતો હતો. જે સમયે પૌંડ્રકે શ્રીકૃષ્ણ પર જ ખોટો હોવાનો આરોપ કરીને યુદ્ધ માટે આવાહન કર્યું, તે સમયે શ્રીકૃષ્ણ તેના મહેલમાં ગયા. ભગવાન શ્રીકૃષ્ણ પૌંડ્રકને કહે છે, અરે મૂરખ, જે કોઈ કદીપણ ભૂલ કરતો નથી, જે શુદ્ધ મન ધરાવનારો છે, જેનું અંતઃકરણ સ્વચ્છ અને જે ચરાચર જગત્‌માં પરમ પૂજનીય છે, તે જ શ્રીવત્સમુદ્રા ધારણ કરી શકે છે.ત્યાર પછી શ્રીકૃષ્ણ ભગવાને સુદર્શન ચક્ર છોડીને પૌંડ્રકનો વધ કર્યો.’

~ શ્રી નૂતન સૌરાષ્ટ્ર

રાજકોટ, તા.૧૦

સ્વામીનારાયણ મુખ્ય મંદિર ભુપેન્દ્ર રોડ રાજકોટમાં તા.૧૩/૧૧ ને રવિવારે શરદ પૂનમનાં દિવસે સાંજનાં ૯.૩૦ થી ૧૧.૩૦ કલાક સુધી સ્વામિનારાયણ મુખ્ય મંદિરનાં ભવ્ય વિશાળ સુશોભીત અને કલાત્મક એસી. સભામંડપમાં શરદપુર્ણીમા મહોત્સવ પૂજનિય, વંદનિય, તપોમૂર્તિ કોઠારી સ્વામી હરિચરણદાસજી સ્વામી (બાપુ સ્વામી)ના પ્રમુખ સ્થાને હજારો હરિભકતોની ઉપસ્થિતિમાં ભવ્યાતિ ભવ્ય રીતે ઉજવાયો. આ ધાર્મિક પ્રસંગે સ્વામિનારાયણ મુખ્ય મંદિરના યુવાન, વિદ્યવાન, વિનમ્ર અને વિવેકી મહંત શાસ્ત્રી સ્વામી રાધારમણદાસજી સ્વામી ખાસ ઉપસ્થિત રહેશે. સ્વામિનારાયણ સંપ્રદાયમાં બધી પૂનમોમાં શરદ પુર્ણીમાનું ખાસ વિશેષ મહત્વ છે.

સ્વામીનારાયણ સંપ્રદાયમાં શરદ પુર્ણીમાનાં મહોત્સવમાં સાંજનાં ચાર-ચાર થાળ ગવાય છે. તેમજ ચાર-ચાર ખાસ આરતી કરવામાં આવે છે. જેથી આરતીનો વિશેષ પ્રમાણમાં હરીભકતોને લાભ મળે છે. પંચાળામાં શ્રીજી મહારાજ રસીયો રાસ રમે આ રાસ સ્વામિનારાયણ સંપ્રદાયમાં ખુબજ પ્રખ્યાત છે. સંતો તથા હરિભકતો સમુહમાં પંચાળનો રાસ રમી વાતાવરણ વધારે ભક્તિમય બનાવશે. આ ધાર્મિક પ્રસંગે સ્વામિનારાયણ મુખ્ય મંદિર ભુપેન્દ્ર રોડ રાજકોટનાં વિદ્યવાન, યુવાન, વિનમ્ર અને વિવેકી મહંત શાસ્ત્રી સ્વામી રાધારમણદાસજી સ્વામી મનન્ય પ્રવચન આપી, સંતો તથા હરિભકતોનાં હેત અને હૈયા જીતી લેશે. આ પ્રસંગે શાસ્ત્રી હરિપ્રકાશદાસજી સ્વામી, શાસ્ત્રી દેવપ્રકાશદાસજી સ્વામી, ભંડારી આત્મજીવનદાસજી સ્વામી, પૂજારી ભકતવત્સલ સ્વામી તથા કોઠારી જે.પી.સ્વામી બાલાજી હનુમાનજી મંદિરનાં પુજનિય મહંત સ્વામી વિવેકસાગરદાસજી તથા કોઠારી મુનિવત્સલદાસજી સ્વામી માજી કોઠારી પાર્ષદ કિર્તન ભગત (શીઘ્રકવિ) તથા નયન ભગત ઉપસ્થિત રહી દર્શન, પ્રવચન અને આર્શિવાદનો અલભ્ય લાભ આપશે. શરદ પુર્ણીમાના પર્વે દૂધ પૌવાનાં પ્રસાદનું વિતરણ કરવામાં આવશે. સભાનું સંચાલન સ્વામિનારાયણ મંદિર મેંદરડાના રાષ્ટ્રીય સંત શાસ્ત્રી ભકિતપ્રકાશદાસજી કરી સૌનો રાજીપો મેળવશે. આભાર દર્શન દેવઉત્સવ મંડળનાં સેવાભાવી પ્રમુખ જીતુભાઈ રાધનપુરા કરશે. સત્સંગી સેવક પત્રકાર અને જ્ઞાતિ મંત્રી મનસુખભાઈ એમ.પરમારની યાદીમાં જણાવાયુ છે.

~ શ્રી નૂતન સૌરાષ્ટ્ર

અમદાવાદ, તા.૯

શહેરના સરસપુર ખાતે આવેલા પરમકૃપાળુ જગત જનની આઈ શ્રી રાજ રાજેશ્વરી ખોડિયાર ધામ દ્વારા શ્રી ખોડિયાર સપ્તકુંડી શક્તિ મહાયાગ મહોત્સવનું આસો સુદ પૂનમ તા.૧૩ ઓકટોબર,૨૦૧૯ને રવિવારના રોજ આયોજન કરવામાં આવ્યું છે. આ સપ્તકુંડી યજ્ઞમાં શ્રી જગન્નાથજી મંદિરના મહામંડલેશ્વર મહંતશ્રી દિલીપદાસજી મહારાજ, ધર્માચાર્ય સ્વામી શ્રી અખિલેશ્વરજી મહારાજ, પૂજ્ય મહંતશ્રી ખોડિદાસ બાપુ (માટેલ), પૂજ્ય મહંતશ્રી ઘનશ્યામજી મહારાજ (ખેતિયા નાગદેવ), પૂજ્યશ્રી સોમાભાઈ પ્રજાપતિ (પાઘડીશેઠ, વાવોલ), પ.પૂ. મહંત લક્ષ્મણદાસજી મહારાજ (સરસપુર), પ.પૂ. શ્રી કનૈયાલ મહારાજ (આંબલીયારા), મહંતશ્રી રવિશંકરદાસજી (ગોપાલ લાલાજી મંદિર) વગેરે સંત-મહંતો ઉપસ્થિત રહેશે. તો, આ પ્રસંગે મુખ્ય અતિથી તરીકે ભાજપના નેતા શ્રી આઈ.કે. જાડેજા ઉપસ્થિત રહેશે. આ સપ્તકુંડી યજ્ઞના આચાર્યશ્રી તરીકે પ.પૂ. શાસ્ત્રી રસિકલાલ મહેતા તેમજ શાસ્ત્રી કૌશલ મહેતા રહેશે. શ્રી ખોડિયાર સપ્તકુંડી શક્તિ મહાયાગ પ.પૂ. શ્રી ગૌતમભાઈ તેમજ પ.પૂ. માતાજી કૈલાસબેનની આગેવાની હેઠળ યોજાઈ રહ્યો છે. શ્રી રા. રા. શ્રી ખોડિયાર તથા રાધાકૃષ્ણ, તીર્થેશ્વર મહાદેવ સ્થાપના મહોત્સવ તા. ૧૨ ઓકટોબર, ૨૦૧૯ને શનિવારે સવારથી શરૂ થશે તેમજ શ્રી રા. રા. શ્રી બહુચર માતાનો આનંદનો ગરબો અને ૧૨ કલાક સુધી અખંડ ધૂન યોજાશે. સપ્તકુંડી શક્તિ મહાયાગનો પ્રારંભ તા. ૧૩ ઓકટોબર,૨૦૧૯ના રોજ સવારે ૮-૩૦ કલાકે થશે. બપોરે ૧૧-૩૦ કલાકે માતાજીની શોભાયાત્રા નીકળશે તેમજ દેવ-દેવીઓની સ્થાપના બપોરે ૩-૩૦ કલાકે થશે. યજ્ઞની પૂર્ણાહુતિ તેમજ શ્રીફળ હોમ સાંજે ૫-૦૦ કલાકે યોજાશે. ત્યારબાદ ૫૦૧ દિવાની મહાઆરતીનું આયોજન કરવામાં આવ્યું છે. આ હવન કુંડના મુખ્ય યજમાન શ્રી હિતેન્દ્ર વૈદ્ય, શ્રી પ્રફુલ્લભાઈ દેસાઈ, શ્રી વિરેન્દ્રસિંહ સરવૈયા, શ્રીમતી આશાબા ઝાલા, શ્રી બાલુભાઈ પટેલ અને શ્રી ગીજુભાઈ પટેલ છે તેમજ યજ્ઞના દાતાઓ શ્રી મહેન્દ્રસિંહ સરવૈયા, શ્રી હેમંતભાઈ પટેલ, શ્રીમતિ ઈન્દુબેન ભોજક, શ્રી અશ્વિનભાઈ નાયક, શ્રી કનુભાઈ પટેલ અને શ્રી લાલજીભાઈ પ્રજાપતિ છે. શ્રી ખોડિયાર સપ્તકુંડી શક્તિ મહાયાગ મહોત્સવને લઇ માંઇભકતોમાં ભારે ઉત્સાહ અને ભકિતનો માહોલ છવાયો છે.

~ શ્રી નૂતન સૌરાષ્ટ્ર

મીઠાપુર, તા.૯

દેવભૂમી દ્વારકા જીલ્લાનાં ઓખા મંડળનાં ભીમરાણા ગામે મોગલ માતાજીનાં પ્રાગ્ટય મહોત્સવની ઉજવણી માટે તમામ તૈયારીઓને આખરી ઓપ અપાઈ ચુકયો છે. તા.૧૧/૧૦ નાં આ મહોત્સવની ઉજવણી થશે. મહંત ઘનશ્યામગીરી બાપુનાં સાનીઘ્યમાં આ પ્રસંગની ઉજવણી થશે. રાત્રીનાં સમયે શાનદાર લોકડાયરાનું આયોજન પણ કરવામાં આવેલ છે.

~ શ્રી નૂતન સૌરાષ્ટ્ર

અમદાવાદ, તા.૭

આવતીકાલે વિજયા દશમીએ શુભમૂહ્રુર્તને લઈ લોકોમાં ચર્ચા છે ત્યારે આસો સુદ દશમને શનિવાર દશેરા હોવાથી તેનું વિજય મૂર્હૂત પણ જુદા જુદા સમયગાળામાં રહેશે. વાહનો અને અન્ય ચીજવસ્તુઓની ખરીદી કરી રહેલા લોકો શુભ મુહૂર્તને લઇને પંડિતો અને અન્ય જાણકાર લોકોનો સંપર્ક કરી રહ્યા છે. શસ્ત્રપુજા, ચોપડાના ઓર્ડરો આપવા, મશીનો, શસ્ત્રો, વાહન, કાળો, સ્કુટરો, કોમ્પ્યુટરો તથા સમી ઝાડનું પુજન કરી ગરીબીનું વિસર્જન કરી નવા કાર્યોની શરૂઆત કરવી, દશેરાના દિવસે લક્ષ્મી, ઈન્દ્ર તથા દેવીએર્થવશીર્ષનો પાઠ કરવો કે આ દેવો પર વિશેષ અભિષેક કરી તેનું પાણી ઘરમાં ચોતરફ છાંટવુ તેમજ આ દેવના મંત્રના જાપ કરવા, દશેરાને દિવસે કુમારીકાઓના પુજન અર્ચન કરવું કે જ તેમને જમાડવી તેમજ યથાશક્તિ દક્ષિણાકે ફળફળાદિ આપવા જેવી બાબતો હાથ ધરવામાં આવે છે. સાથેસાથ આ દિવસે સત્યનારાયણ ભગવાન કે વિષ્ણુભગવાનની પણ પુજા કરવામાં આવે છે.

~ શ્રી નૂતન સૌરાષ્ટ્ર

અમદાવાદ, તા.૬

માં આદ્યશકિતની નવરાત્રિ અને તેમાં પણ આઠમ નિમિતે આજે સુપ્રસિધ્ધ યાત્રાધામ અંબાજી, પાવાગઢ મહાકાળી મા, ચોટીલાના ચામુંડા માતા, ભાવનગર માટેલના ખોડિયાર માતાજી, કચ્છના આશાપુરા ખાતેના મંદિરમાં સહિતના મંદિરોમાં પણ ભકતોનું ઘોડાપૂર ઉમટયુ હતું. લાખો શ્રધ્ધાળુઓએ માતાજીના દર્શન કરી ભારે ધન્યતાનો અનુભવ કર્યો હતા. દેશદેવી મા આશાપુરના સ્થાનક માતાના મઢ ખાતે પરંપરાગત ઉજવાતા આસો નવરાત્રિ પર્વે ગઇકાલે શનિવારે રાત્રે ૧૨-૩૫ વાગ્યે સાતમા નોરતે મોડી રાત્રે હોમ હવનમાં શ્રીફળ હોમાયું હતું. જ્યારે આજે રવિવારે સવારે રાજવી પરિવાર દ્વારા જાતર (પતરી) કરાઈ હતી. તો, પાવાગઢના મહાકાળી મંદિરમાં પણ આજે આઠમ નિમિતે ત્રણ લાખથી વધુ ભકતો દર્શનાર્થે ઉમટયા હતા. સુપ્રસિદ્ધ અંબાજી યાત્રાધામ ખાતે આજે આઠમ નિમિતે લાખો શ્રદ્ધાળુઓ માતાજીના દર્શન માટે ઉમટયા હતા. આઠમને લઇ આજે શ્રદ્ધાળુ ભકતોનો ભારે ધસારો રહ્યો હતો. અંબાજી માતાજીના વિશેષ હોમ-હવન અને યજ્ઞનો લાભ લઇ માંઇભકતોએ ભારે ધન્યતાનો અનુભવ કર્યો હતો. પાવાગઢ મહાકાળી મંદિર ખાતે આઠમને લઇ તેમ જ દૂરદૂરથી આવેલા શ્રદ્ધાળુ ભકતોના ધસારાના કારણે રાત્રે બે વાગ્યે જ મંદિરના પટ ખોલી દેવામાં આવ્યા હતા. સવારે નવ વાગ્યાથી માતાજીના આઠમના હવનનો ભારે ભકિતભાવ સાથે પ્રારંભ કરાયો હતો. આ હવનની પૂર્ણાહુતિ સાંજે ચાર વાગ્યે હવનકુંડમાં શ્રી ફળ સાથે કરવામાં આવશે. દરમ્યાન કચ્છના સુપ્રસિધ્ધ આશાપુરા માતાના મઢ ખાતે મોડી રાત સુધી ચાલેતી ધાર્મિકવિધિ બાદ ગઇ રાત્રે ૧૨-૩૫ કલાકે મઢ જાગીરના અધ્યક્ષ યોગેન્દ્રસિંહજી રાજાબાવાના હસ્તે શ્રીફળ હોમવામાં આવ્યું હતું. આ સમયે મંદિર પરિસરમાં ઢોલ શરણાઈના સૂરો તેમજ માતા આશાપુરાના જયજયકારનો નાદ ગુંજી ઉઠ્‌યો હતો. હોમાત્મક ધાર્મિક વધિમાં શ્રીફળ હોમાયા બાદ મોડી રાત્રે માતાજીની આરતી ઉતારવામાં આવી હતી. આસો સુદ આઠમે આજે મા આશાપુરાને રાજવી પરિવાર દ્વારા જાતર ચઢાવવામાં આવી હતી. વહેલી સવારે અહીંના ચાચરા કુંડ ખાત ેથઈ ઢોલ શરણાઈ તેમજ ડાકલાના સૂરો સાથે ચામર સવારી નીકળી હતી. જે માતાના મંદિરે પહોંચી હતી. રાજ પરિવારના કૃતાર્થસિંહ જાડેજાના હસ્તે માતાજીનું પૂજન અર્ચન કર્યા બાદ મંદિરના પૂજારી તથા તિલાટ દિલુભા ચૌહાણે માતાજીના જમણા ખભાર પર પતરી મૂકી હતી. ડાક આરતી તેમજ ઘંટારવ સાથે અંદાજે સવા મિનિટમાં સમયમાં જ માતાજીની પતરી ઝીલાઈ હતી. બાદમાં રાજવી પરિવારના સભ્યો મઢ જાગીર અધ્યક્ષ યોગેન્દ્રસિંહજી રાજાબાવાનાં ઉતારે તેમના આશીર્વાદ મેળવ્યા હતા. આજે આઠમની પતરી વિધિ યોજાઈ હતી. રવિવારની જાહેર રજા અને આસો સુદ આઠમના કારણે મોટી સંખ્યામાં દર્શનાર્થી ઉમટ્યા હતા. માતાના મઢ ખાતે મા આશાપુરાના દર્શન માટે ભક્તોની લાઈનો લાગી હતી. દર્શન કરવા માટે વિદેશી મહિલાઓ પણ આવી હતી. જેમણે પતરી વિધિનો લ્હાવો લીધો હતો. ભક્તોએ આશાપુરા માતાનો ભારે ભકિતાભાવ સાથે જયજયકાર બોલાવ્યો હતો.

~ શ્રી નૂતન સૌરાષ્ટ્ર

વિવિધ સિદ્ધિઓ આપી શક્તિ આ માતા તેના સ્વભાવ માટે જ માતા સિદ્ધિદાત્રી કહેવાય છે. હિંદુ ધર્મનાં પૌરાણિક શાસ્ત્રોમાં દર્શાવ્યા પ્રમાણે સિદ્ધિદાત્રી એ નવદુર્ગાનું નવમુ સ્વરૂપ છે. તેમને ચાર ભુજાઓ છે, તેમણે એક હાથમાં ગદા અને બીજા હાથમાં ચક્ર ધારણ કરેલું છે. ત્રીજો હાથમાં શંખ અને ચોથા હાથમાં કમળ છે. તેમનું વાહન સિંહ છે પણ મહદાંશે તેઓને કમળ પર બિરાજમાન દર્શાવાય છે. નવરાત્રીના નવમા દિવસે નવદુર્ગાનાં આ સ્વરૂપનું પૂજન અર્ચન કરાય છે. દેવી સિદ્ધિદાત્રી કેતૂ (ગ્રહ)નું સંચાલન કરે છે.

દેવી ભાગવત્‌ પુરાણ પ્રમાણે બ્રહ્માંડની શરૂઆતમાં શિવે રચના માટે આદિ-પરાશક્તિની ઉપાસના કરી. એમ માનવામાં આવે છે કે આદિ-પરાશક્તિ દેહ સ્વરૂપ ધરાવતા ન હતા આથી આદિ-પરાશક્તિ શિવનાં અર્ધા દેહમાંથી ’સિદ્ધિદાત્રી’ સ્વરૂપે પ્રગટ્યા. આમ શિવના "અર્ધનારીશ્વર" સ્વરૂપમાં અર્ધો દેહ તે દેવી સિદ્ધિદાત્રીનો દર્શાવાય છે. દેવી સિદ્ધિદાત્રીની ઉપાસના મનુષ્ય ઉપરાંત દેવ, ગંધર્વ, યક્ષ, અસૂર અને સિદ્ધ પણ કરે છે.

સિદ્ધિદાત્રી માનું નવમું સ્વરૂપ સિદ્ધિ અને મોક્ષ આપનારું હોવાથી ‘સિદ્ધિદાત્રી’ તરીકે ઓળખાય છે. મા કમળના આસન પર બિરાજિત છે. નવરાત્રિના નવમા દિવસે-અંતે આ સ્વરૂપની આરાધના કરનારને સર્વ પ્રકારની સિદ્ધિઓ પ્રાપ્ત થાય છે. ઉપાસના મંત્રો - શાંતિ કુરુ સિદ્ધિદાત્રી, સર્વ સિદ્ધિ પ્રદાયક, ભુક્તિ-મુક્તિ દાયક દેવી, નમસ્તે નમસ્તે સ્વાહા - ‘ઓમ્‌ ઐઁ, હ્રીઁ, સિદ્ધિદાત્રયૈ મમ્‌ સુખ-શાંતિ દેહિ દેહિ સ્વાહા’.(જી.એન.એસ)

~ શ્રી નૂતન સૌરાષ્ટ્ર

અમદાવાદ,તા.૬

નવરાત્રિ પર્વની સૌથી અનેરૂ અને શાસ્ત્રોકત મહાત્મ્ય ધરાવતી આઠમ નિમિતે આજે શહેરના વિવિધ વિસ્તારોમાં અંબાજી સહિતના માતાજીના મંદિરોમાં વિશેષ પૂજા, હોમ, હવન અને નવચંડી યજ્ઞ સહિતનું ભવ્ય આયોજન કરવામાં આવ્યું હતુ. શહેરના સુપ્રસિધ્ધિ ભદ્રકાળી મંદિર, ધનાસુથારની પોળના ૮૦૦ વર્ષ જૂના અતિપ્રાચીન અંબાજી માતાના મંદિર સહિત, ભુલાભાઇ પાર્ક બહુચર માતાજી, માધુપુરાના અંબાજી માતા સહિતના વિવિધ મંદિરોમાં આઠમ નિમિતે માતાજીના અદ્‌ભુત શણગાર, પૂજા, મહાઆરતી, શ્રધ્ધાળુ ભકતો માટે વિશેષ પ્રસાદ સહિતના ધાર્મિક કાર્યક્રમોનું આયોજન કરાયું હતું. નવરાત્રિ દરમ્યાન અષ્ટમીની પૂજા-આરાધનાનું વિશેષ અને ચમત્કારિક મહાત્મય હોવાથી શહેરના આજે માતાજીના મંદિરોમાં આઠમને લઇ હજારો શ્રધ્ધાળુઓ દર્શનાર્થે ઉમટયા હતા, જેને લઇ માતાજીની ભકિતનો માહોલ છવાયો હતો. હવે આવતીકાલે નોમના દિવસે માતાજીના સિધ્ધિદાત્રી સ્વરૂપની પૂજા-અર્ચના કરવામાં આવશે. આજે વહેલી સવારથી જ શહેરના વિવિધ વિસ્તારમાં આવેલા માતાજીના મંદિરોમાં શ્રધ્ધાળુ ભકતો અને દર્શનાર્થીઓની ભારે ભીડ જામી હતી. આઠમને લઇ ભદ્રકાળી મંદિર, ધનાસુરથારની પોળના ૮૦૦ વર્ષ જૂના પ્રાચીન અંબાજી માતાજી, માધુપુરાના અંબાજી, ભુલાભાઇ પાર્ક બહુચર માતા સહિતના મંદિરોમાં માતાજીનો વિશેષ સાજ-શણગાર કરવામાં આવ્યો હતો. શહેરના ધનાસુથારની પોળના ૮૦૦ વર્ષ પ્રાચીન અને ઐતિહાસિક અંબાજી મંદિરનો ઇતિહાસ ઘણો રસપ્રદ અને ગૌરવવંતો રહ્યો છે, આ મંદિરની પ્રાચીન કથા વિશે ગાદીપતિ ભૂપેન્દ્રભાઇ અને દિપેનભાઇ ભટ્ટે જણાવ્યું હતું કે, સદીઓ પૂર્વે જયાંથી સાબરમતી નદી વહેતી હતી, તે હાલના માણેકચોક અને ફર્નાન્ડીઝ બ્રીજ વિસ્તારમાં કોતરો હતો અને હાલનો રિલીફ રોડ અને ગાંધી રોડનો વિસ્તાર પણ ખુલ્લો અને જંગલ જેવો હતો.

એ અરસામાં આ મંદિર અને મૂર્તિની સ્થાપના થયા હોવાનું મનાય છે. લાલભાઇ દલપતભાઇ ઇન્સ્ટીટયુટ ઓફ ટેકનોલોજીના સંશોધનકારોના મત મુજબ, ધનાસુથારની પોળ સ્થિત અંબાજી માતાની આ મૂર્તિ સદીઓ પુરાણી છે અને મંદિર પણ એટલું જૂનું છે. આ મંદિરનો ૨૦૫ વર્ષ પૂર્વે જીર્ણોધ્ધાર કરાયો હતો. અગાઉના કોમી તોફાનો દરમ્યાન આ મંદિર પર એમઇ-૩૨ પ્રકારનો બોંબ પણ ફેંકાયા હતા પરંતુ માતાજીનો ચમત્કાર એટલો જબરદસ્ત હતો કે, મંદિર કે મૂર્તિને ઉની આંચ પણ આવી ન હતી. ધનાસુથારની પોળ સ્થિત આ અંબાજી મંદિર શહેરનું એકમાત્ર મંદિર એવું છે કે, જયાં નવરાત્રિ દરમ્યાન આઠમ સુધી રોજ માતાજીની ૧૦૮ દિવાઓની આરતી ઉતારવામાં આવે છે. આઠમ નિમિતે આજે રાત્રે ૧૨-૦૦ વાગ્યાથી વિશેષ મહાયજ્ઞ અને હવન યોજાયો હતો. સતત પાંચ કલાક સુધી ચાલતા આ નવચંડી મહાયજ્ઞમાં સવારે પાંચ વાગ્યે શ્રીફળ હોમવાની વિધિ સંપન્ન કરાઇ હતી. હવે આવતીકાલે નોમ(નવમી)ના રોજ સોમવારે હજારો શ્રધ્ધાળુ ભકતો યજ્ઞકુંડની ભસ્મ લેવા પડાપડી કરશે. કારણ કે, નવરાત્રિની આઠમના આ મહાયજ્ઞ અને તેની ભસ્મનું ચમત્કારિક મહાત્મ્ય હોઇ શ્રધ્ધાળુઓમાં આખુ વર્ષ પોતાની તિજોરી, ધંધા-રોજગારના સ્થળોએ સંગ્રહી રાખે છે. માતાજી ભકતો પર અનેરી કૃપા વરસાવે છે. શહેરમાં આજે ભદ્રકાળી મંદિર સહિતના વિવિધ મંદિરોમાં માતાજીના દર્શન માટે હજારો શ્રધ્ધાળુઓએ લાંબી લાઇનો લગાવી હતી, જેને લઇ શહેરના વિવિધ અંબાજી મંદિરોમાં માંઇ ભકિતનો માહોલ છવાયો હતો.

~ શ્રી નૂતન સૌરાષ્ટ્ર

અમદાવાદ,તા.૫

આવતીકાલે નવરાત્રિ પર્વની સૌથી અનેરૂ અને શાસ્ત્રોકત મહાત્મ્ય ધરાવતી આઠમ નિમતે શહેરના વિવિધ વિસ્તારોમાં અંબાજી સહિતના માતાજીના મંદિરોમાં આઠમ નિમિતે વિશેષ પૂજા, હોમ, હવન અને નવચંડી યજ્ઞ સહિતનું ભવ્ય આયોજન કરવામાં આવ્યું છે. આવતીકાલે રવિવાર માતાજીના વારે જ આઠમ આવી હોઇ માંઇભકતોમાં ભારે ઉત્સાહ અને ભકિતનો માહોલ છવાયો છે. શહેરના સુપ્રસિધ્ધિ ભદ્રકાળી મંદિર, ધનાસુથારની પોળના ૮૦૦ વર્ષ જૂના અતિપ્રાચીન અંબાજી માતાના મંદિર સહિત, ભુલાભાઇ પાર્ક બહુચર માતાજી, માધુપુરાના અંબાજી માતા સહિતના વિવિધ મંદિરોમાં આઠમ નિમિતે માતાજીના અદ્‌ભુત શણગાર, પૂજા, મહાઆરતી, શ્રધ્ધાળુ ભકતો માટે વિશેષ પ્રસાદ સહિતના ધાર્મિક કાર્યક્રમોનું આયોજન કરાયું છે. નવરાત્રિ દરમ્યાન અષ્ટમીની પૂજા-આરાધનાનું વિશેષ અને ચમત્કારિક મહાત્મય હોવાથી શહેરના આ માતાજીના મંદિરોમાં આઠ અને નોમ દરમ્યાન હજારો શ્રધ્ધાળુઓ દર્શનાર્થે ઉમટશે. આવતીકાલે આઠમ નિમિતે અંબાજી સહિતના માંઇ મંદિરોમાં માતાજીનો વિશેષ અને ભવ્ય સાજ-શણગાર કરવામાં આવશે. શહેરની ધનાસુથારની પોળના ૮૦૦ વર્ષ પ્રાચીન અને ઐતિહાસિક અંબાજી મંદિરના ઇતિહાસ વિશે ગાદીપતિ ભૂપેન્દ્રભાઇ અને દિપેનભાઇ ભટ્ટે જણાવ્યં હતું કે, સદીઓ પૂર્વે જયાંથી સાબરમતી નદી વહેતી હતી, તે હાલના માણેકચોક અને ફર્નાન્ડીઝ બ્રીજ વિસ્તારમાં કોતરો હતો અને હાલનો રિલીફ રોડ અને ગાંધી રોડનો વિસ્તાર પણ ખુલ્લો અને જંગલ જેવો હતો. એ અરસામાં આ મંદિર અને મૂર્તિની સ્થાપના થયા હોવાનું મનાય છે. લાલભાઇ દલપતભાઇ ઇન્સ્ટીટયુટ ઓફ ટેકનોલોજીના સંશોધનકારોના મત મુજબ, ધનાસુથારની પોળ સ્થિત અંબાજી માતાની આ મૂર્તિ સદીઓ પુરાણી છે અને મંદિર પણ એટલું જૂનું છે. આ મંદિરનો ૨૦૫ વર્ષ પૂર્વે જીર્ણોધ્ધાર કરાયો હતો. અગાઉના કોમી તોફાનો દરમ્યાન આ મંદિર પર એમઇ-૩૨ પ્રકારનો બોંબ પણ ફેંકાયા હતા પરંતુ માતાજીનો ચમત્કાર એટલો જબરદસ્ત હતો કે, મંદિર કે મૂર્તિને ઉની આંચ પણ આવી ન હતી. ધનાસુથારની પોળ સ્થિત આ અંબાજી મંદિર શહેરનું એકમાત્ર મંદિર એવું છે કે જયાં નવરાત્રિ દરમ્યાન આઠમ સુધી રોજ માતાજીની ૧૦૮ દિવાઓની આરતી ઉતારવામાં આવે છે. આઠમ નિમિતે આવતીકાલે રવિવારે રાત્રે ૧૨-૦૦ વાગ્યાથી વિશેષ મહાયજ્ઞ અને હવન યોજાશે. સતત પાંચ કલાક સુધી ચાલતા આ નવચંડી મહાયજ્ઞમાં સવારે પાંચ વાગ્યે શ્રીફળ હોમાશે. બીજા દિવસે નોમ(નવમી)ના રોજ સોમવારે હજારો શ્રધ્ધાળુ ભકતો યજ્ઞકુંડની ભસ્મ લેવા પડાપડી કરશે. કારણ કે, નવરાત્રિની આઠમના આ મહાયજ્ઞ અને તેની ભસ્મનું ચમત્કારિક મહાત્મ્ય હોઇ શ્રધ્ધાળુઓમાં આખુ વર્ષ પોતાની તિજોરી, ધંધા-રોજગારના સ્થળોએ સંગ્રહી રાખે છે. માતાજી ભકતો પર અનેરી કૃપા વરસાવે છે.

શ્રીરામે પણ આઠમના દિવસે હવન કર્યો હતો

માં શકિતની આરાધનામાં આઠમનું વિશેષ અને અનોખુ મહાત્મ્ય હોઇ આ દિવસે માતાજીની ખાસ પૂજા, આરાધના, હોમ, હવન, યજ્ઞ કે ઉપવાસ, જાપ દ્વારા ચમત્કારિક કૃપા પ્રાપ્ત કરી શકાય છે. દેવી ભાગવત અનુસાર, આઠમના હોમ હવન અને યજ્ઞનો જબરદસ્ત મહિમા છે. શાસ્ત્ર મુજબ, ખુદ ભગવાન શ્રીરામચંદ્રજીએ આઠમના દિવસે વિશેષ હોમ-હવન કરી માતાજીને પ્રસન્ન કરી તેમની કૃપા-આશીર્વાદ મેળવ્યા હતા. જે શ્રધ્ધાળુ ભકતો નવરાત્રિ દરમ્યાન નવ નવ દિવસ પૂજા, ભકિત, તપ, જાપ, ઉપવાસ કે હોમ-હવન ના કરી શકયા હોય તેઓ પણ જો માત્ર આઠમની પૂજા અને ઉપવાસ કરે તો, તેમને માતાજીની અનન્ય કૃપા અને અલૌકિક સિધ્ધિ પ્રાપ્ત થાય છે. નવદુર્ગા સ્વરૂપમાં મહાગૌરી પૂજાનો પણ અનોખો મહિમા શાસ્ત્રોમાં વર્ણવાયો છે. આ એ જ ગૌરી છે કે જેમણે ખૂબ આકરી તપશ્ચર્યા કરી ભગવાન શિવને પ્રસન્ન કરી તેમને પામ્યા હતા. આકરી તપશ્ચર્યાના લીધે તેમનો દેહવર્ણ શ્યામ પડી ગયો ત્યારે ભોળાનાથે અમૃત જળના છંટકાવ કરતા માતાજીનું રૂપ અદ્‌ભુત પ્રકારે નીખર્યું હતું. અત્યંત તેજસ્વી અને ગૌરવર્ણ પ્રાપ્ત થવાના કારણે તેઓ મહાગૌરી સ્વરૂપે પૂજાયા. મહાગૌરીની પૂજાથી અલૌકિક સિધ્ધિની પ્રાપ્તિ થતી હોવાથી તે સિધ્ધિદાત્રી પણ કહેવાય છે, શાસ્ત્રોમાં તેનું વર્ણન છે.

~ શ્રી નૂતન સૌરાષ્ટ્ર

રંગે ખુબ ગોરા હોવાથી આ માતાનું નામ મહાગૌરી પડ્યું. તેમની આરાધનાથી આભા અને આકર્ષણ વધે છે. હિંદુ ધર્મનાં પૌરાણિક શાસ્ત્રોમાં દર્શાવ્યા પ્રમાણે મહાગૌરી એ નવદુર્ગાનું આઠમુ સ્વરૂપ છે. તેમને ચાર ભુજાઓ છે, તેમણે એક હાથમાં ત્રિશુળ અને બીજા હાથમાં ડમરુ ધારણ કરેલું છે. ત્રીજો અને ચોથો હાથ અભયમુદ્રા અને વરદમુદ્રામાં છે. તેમનું વાહન વૃષભ છે એટલે ’વૃષારુઢા’ તરીકે પણ ઓળખાય છે. નવરાત્રીના આઠમા દિવસે નવદુર્ગાનાં આ સ્વરૂપનું પૂજન અર્ચન કરાય છે. દેવીનો વર્ણ ગૌર છે, વસ્ત્ર આભૂષણ શ્વેત છે એટલે ’શ્વેતાંબરધરા’ તરીકે પણ ઓળખાય છે. પુરાણ કથા પ્રમાણે દેવી શૈલપુત્રી સોળ વર્ષની આયુએ ખુબ જ સુંદર અને ગૌર વર્ણનાં હતાં. દેવીનું આ સ્વરૂપ "મહાગૌરી" તરીકે ઓળખાયુ. દેવી મહાગૌરી રાહુ (ગ્રહ)નું સંચાલન કરે છે.

મહાગૌરી માનું આ આઠમું સ્વરૂપ ગૌરવર્ણ છે. વસ્ત્ર, આભૂષણ આદિ શ્વેત છે. સૌમ્ય સ્વરૂપે વૃષભ પર બિરાજિત છે. ચાર ભુજાઓમાં માએ અભયમુદ્રા, ત્રિશૂળ, ડમરુ અને ચોથામાં વરમુદ્રા ધારણ કરેલ છે. આઠમા દિવસે આ સ્વરૂપની આરાધના કરવાથી સઘળાં સંતાપોનું અને પાપોનું શમન થાય છે. ઉપાસના મંત્રો - શાંતિ કુરુ મહાગૌરી સર્વ સિદ્ધિ પ્રદાયક ભુક્તિ, મુક્તિ, દાયક દેવી, નમસ્તે, નમસ્તે સ્વાહા - ‘ઓમ્‌?કર્લીં,હૂઁ,?મહાગૌર્યે ક્ષૌં,? ક્ષૌં,?મમ?સુખ-શાંતિ?કુરુ?કુરુ સ્વાહા’.(જી.એન.એસ)

~ શ્રી નૂતન સૌરાષ્ટ્ર

રાજકોટ,તા.૪

ખોડલધામ ટ્રસ્ટ દ્વારા રાજકોટ શહેરના ચાર ઝોનમાં નવરાત્રિ મહોત્સવનું આયોજન કરાયું છે. દરરોજ હજારો ખેલૈયાઓ રાસ-ગરબાની રમઝટ બોલાવી માતાજીની આરાધના કરી રહ્યા છે.

ત્યારે નોર્થ ઝોન આયોજિત ખોડલધામ નવરાત્રિ મહોત્સવમાં આઠમા નોરતે રવિવારે સાંજે ૭ વાગ્યે મહાઆરતીનું આયોજન કરવામાં આવ્યું છે. શ્રી ખોડલધામ ટ્રસ્ટના ચેરમેનશ્રીની ઉપસ્થિતિમાં માતાજીની મહાઆરતી કરવામાં આવશે. આ મહાઆરતીમાં તમામ ટ્રસ્ટીઓ અને મહાનુભાવો પણ જોડાશે.ખોડલધામ નવરાત્રિ મહોત્સવ નોર્થ ઝોન દ્વારા રાજકોટ શહેરના ૧૫૦ ફૂટ રિંગ રોડ પર આવેલા નાના મવા સર્કલ પર પેટ્રોલપંપની બાજુના મેદાનમાં ભવ્યાતિભવ્ય નવરાત્રિ મહોત્સવનું આયોજન કરાયેલું છે.

રોશનીના ઝાકમઝોળ વચ્ચે યોજાઈ રહેલા નોર્થ ઝોન આયોજિત નવરાત્રિ મહોત્સવમાં દરરોજ ૬થી ૭હજાર ખેલૈયાઓ રાસ ગરબાની રમઝટ બોલાવી રહ્યા છે. ત્યારે નવરાત્રિના આઠમા નોરતે તારીખ ૬ ઓક્ટોબરના રોજ સાંજે ૭ કલાકે નોર્થ ઝોન ખોડલધામ નવરાત્રિ મહોત્સવમાં મહાઆરતીનું આયોજન કરવામાં આવ્યું છે.

~ શ્રી નૂતન સૌરાષ્ટ્ર

તેમના નામ પ્રમાણેજ શ્યામવર્ણી માતા કાલરાત્રી એ દુષ્ટ આત્માઓના સંહાર કરવા વાળી છે. તેમની આરાધનાથી શત્રુઓનો વિનાશ નિશ્ચિત થાય છે. ભયાનક સ્વરૂપ ધરાવતી આ માતા મંગળકારી પણ એટલી જ છે. હિંદુ ધર્મનાં પૌરાણિક શાસ્ત્રોમાં દર્શાવ્યા પ્રમાણે કાલરાત્રિ એ નવદુર્ગાનું સાતમુ સ્વરૂપ છે. તેમને ચાર ભુજાઓ છે, તેમણે એક હાથમાં ખડગ અને બીજા હાથમાં તિક્ષણ લોહ અસ્ત્ર ધારણ કરેલું છે. ત્રીજો અને ચોથો હાથ અભયમુદ્રા અને વરદમુદ્રામાં છે. તેમનું વાહન ગદર્ભ છે. નવરાત્રીના સાતમા દિવસે નવદુર્ગાનાં આ સ્વરૂપનું પૂજન અર્ચન કરાય છે. દેવીનો વર્ણ કૃષ્ણ છે.

પૌરાણિક કથા પ્રમાણે શુંભ અને નિશુંભ નામક અસુરોનો સંહાર કરવા માટે દેવી પાર્વતીએ કાલરાત્રી સ્વરૂપ ધારણ કરેલું હતું. શનિ (ગ્રહ)નું સંચાલન દેવી કાલરાત્રી દ્વારા કરાય છે. આ સ્વરૂપની ઉપાસના કરનારને અભ્ય પ્રાપ્ત થતું હોય અને તેમનું શુભ થતું હોય આ દેવી "શુભંકરી" તરીકે પણ ઓળખાય છે.

કાલરાત્રિ માનું સાતમું સ્વરૂપ કાલરાત્રિ માતાનું છે. મા કૃષ્ણ વર્ણનાં છે. ત્રણ નેત્રો છે. ગળામાં અલૌકિક માળા ધારણ કરેલી છે. શ્વાસોચ્છ્‌વાસમાં અગ્નિ જવાળાઓ પ્રકટે છે. ગદર્ભ પર બિરાજિત છે. સાતમા દિવસે માનું પૂજન-અર્ચન-સાધના કરવાથી ભૂત-પ્રેતાદિથી તથા જળથી રક્ષણ થાય છે. ઉપાસના મંત્રો - ‘કામિસ્વરૂપિણી ત્વંહિ, શત્રુસંધ વિદારિણીમ્‌, ધમૉર્થ કામદાયિનીમ્‌, કાલરાત્રિં પ્રણમામ્યહમ્‌ - ‘ઓમ્‌ કર્લીં કાલરાત્રિં ક્ષૌં, ક્ષૌં મમ સુખ-શાંતિ દેહિ, દેહિ સ્વાહા’.(જી.એન.એસ)

~ શ્રી નૂતન સૌરાષ્ટ્ર

રાજકોટ, તા. ૪

હરસિદ્ધિ માતાજીના ચેરીટેબલ-હડીયાણાના પ્રમુખ તેજસ ત્રિવેદીની યાદી જણાવે છે કે, જામનગર જિલ્લાના હડીયાણા ખાતે માં હરસિદ્ધિનું પૌરાણિક મંદિર છે. દાલભ્ય ગૌત્ર ત્રિવેદી પરિવારોનું આ મંદિર આસ્થાનું કેન્દ્ર છે અને ત્યાં જ ત્રિવેદી પરિવારના સુરાપુરા અને સતીમા પણ હડીયાણા ગામ ખાતે જ આવેલ છે. જ્યાં દશેરાના માતાજીનો હવન અને જ્ઞાતિ ભોજન રાખવામાં આવે છે. જેમાં રાજકોટ, મોરબી, અમદાવાદ, વડોદરા, સુરત, મુંબઈ, કચ્છ, જૂનાગઢ, પોરબંદર વિ. સ્થળોએથી ત્રિવેદી પરિવારજનો બહોળી સંખ્યામાં ઉપસ્થિત રહે છે. આ વર્ષે તા. ૮-૧૦-૧૯ને મંગળવારે માતાજીના દશેરા હવનનું આયોજન કરાયેલ છે. હવનનો લાભ લેવા ટ્રસ્ટીઓ દ્વારા નિમંત્રણ પાઠવવામાં આવે છે. રાજકોટથી હડીયાણા જવા માટે સવારે ૮.૩૦ કલાકે એસ.ટી. બસ મળી શકે છે. રાકજોટથી જામનગર જતા હડીયાણા-બાલાચડી પાસે આવેલું છે. અંદાજે ૯૦ કિ.મી. થાય છે. વધુ માહિતી માટે મો. નં. ૯૬૬૨૨ ૦૦૫૭૫ અને રાજન ત્રિવેદી- ૯૩૨૭૬ ૭૩૬૭૮નો સંપર્ક કરવો.

~ શ્રી નૂતન સૌરાષ્ટ્ર

કત ઋષિની પરમ તપશ્ચર્યાથી પ્રસન્ન થઈને દુર્ગા માતાએ તેમને ઘરે પુત્રી તરીકે અવતાર ધારણ કર્યો. આ કારણથી તેમનું નામ કાત્યાયની પડ્યું. હિંદુ ધર્મનાં પૌરાણિક શાસ્ત્રોમાં દર્શાવ્યા પ્રમાણે કાત્યાયની એ નવદુર્ગાનું છઠ્ઠુ સ્વરૂપ છે. તેમને ચાર ભુજાઓ છે, તેમણે એક હાથમાં કમળ ધારણ કરેલાં છે અને બીજા હાથમાં ચંદ્રહાસા નામક તલવાર ધારણ કરી છે. ત્રીજો અને ચોથો હાથ અભયમુદ્રા અને વરદમુદ્રામાં છે. તેમનું વાહન સિંહ છે. નવરાત્રીના છઠ્ઠા દિવસે નવદુર્ગાનાં આ સ્વરૂપનું પૂજન અર્ચન કરાય છે.

પૌરાણિક કથા પ્રમાણે ઋષિ કતને કાત્યા નામક એક પુત્ર હતો. ઋષિ કતને પુત્રીની મહેચ્છા હતી. તેમણે ઉગ્ર તપસ્યા દ્વારા દેવી પાસેથી પોતાની પુત્રી સ્વરૂપે અવતરવાનું વરદાન પ્રાપ્ત કર્યું. અને આમ દેવી દુર્ગાનાં અવતાર એવા કાત્યાયની સ્વરૂપે ઋષિ કતને ત્યાં જનમ્યા. કાત્યાયનનો એક અર્થ ’નિકંદન’ પણ છે. એ ઉપરાંત કાત્યાયન નામક એક વિદ્વાન ઋષિનો પણ ઉલ્લેખ મળે છે. જે શ્રૌતસૂત્રકાર અને વ્યાકરણના વિદ્વાન હતા. એમની પત્ની પણ કાત્યાયની તરીકે ઓળખાયા છે. યાજ્ઞવલ્કય મુનિની પત્ની પણ કાત્યાયની તરીકે ઓળખાય છે.

કાત્યાયની દેવતાઓનું કાર્ય સિદ્ધ કરવા માટે મહર્ષિ કાત્યાયનના આશ્રમમાં પ્રકટ થઇ મા સ્વયં કાત્યાયનીના દીકરી તરીકે પ્રસ્થાપિત રહ્યાં. માનું આ છટ્ટું સ્વરૂપ અતિ ભવ્ય અને દિવ્ય છે. માનું વાહન સિંહ છે. છઠ્ઠા દિવસે તેમની આરાધના કરવાથી રોગ, શોક, ભય, સંતાપ સઘળું નષ્ટ થાય છે. ઉપાસના મંત્રો - વિશ્વકર્ત્રીં, વિશ્વભર્ત્રીં, વિશ્વહર્ત્રીં, વિશ્વપ્રીતા વિશ્વાર્ચિતા, વિશ્વાતીતા, કાત્યાયન સૂતે નમોસ્તુતે - ‘ઓમ્‌ કાં કાં કાત્યાયની સ્વાહા’.(જી.એન.એસ)

~ શ્રી નૂતન સૌરાષ્ટ્ર

પોતાના પુત્ર સ્કન્દને ખોળામાં લઈને બેઠેલ આ માતાને પૂજવાથી સદબુદ્ધિ અને જ્ઞાનનો ભંડાર મળે છે. હિંદુ ધર્મનાં પૌરાણિક શાસ્ત્રોમાં દર્શાવ્યા પ્રમાણે સ્કન્દમાતા કે સ્કંદમાતા એ નવદુર્ગાનું પાંચમુ સ્વરૂપ છે. સ્કન્દમાતાનો અર્થ કાર્તિકેયનાં માતા એવો થાય છે (સ્કંદ = કાર્તિકેય). કાર્તિકેય કે કાર્તિક સ્વામી મહાદેવ અને ઉમાના પુત્ર છે. તેમને ચાર ભુજાઓ છે, તેમણે ઉપલા બે હાથમાં કમળ ધારણ કરેલાં છે અને અન્ય એક હાથ ખોળામાં બાળ કાર્તિકેય (દક્ષિણ ભારતમાં મુરૂગન સ્વામી)ને પકડેલા તથા બીજો હાથ વરદમુદ્રામાં છે. તેમનું વાહન સિંહ છે. નવરાત્રીના પાંચમા દિવસે નવદુર્ગાનાં આ સ્વરૂપનું પૂજન અર્ચન કરાય છે. દેવી ક્યારેક કમળ પર બેઠેલાં પણ દર્શાવાય છે એટલે તેમને "પદ્માસના દેવી" પણ કહેવાય છે. તેમનો વર્ણ શુભ્ર, સફેદ છે.

સ્કંદમાતા મા ભગવતીનું પાંચમું સ્વરૂપ સ્કંદમાતાનું છે. ત્રિનેત્રી અને ચાર ભુજા ધરાવનાર મા સિંહ પર સવાર છે. પાંચમા દિને તેમનું પૂજન-અર્ચન-સાધના થઇ શકે છે. પુત્ર-પ્રાપ્તિ માટે માની ઉપાસના વિશેષ ફળદાયી છે. ઉપાસના મંત્રો -?શાંતિં?કુરૂ?સ્કંદમાતે,?સર્વ?સિદ્ધિપ્રદાયક ભુક્તિ-મુક્તિદાયક દેવી નમસ્તે નમસ્તે સ્વાહા - ‘ઓમ્‌ ઐઁ કર્લીં, ર્હીં, સ્કંદમાતે હૂં હૂં ફટ્‌ સ્વાહા’, - ‘ર્હીં ઐઁ, કર્લીં સ્કંદમાતે મમ પુત્રં દેહિ સ્વાહા’.(જી.એન.એસ)

~ શ્રી નૂતન સૌરાષ્ટ્ર

નવરાત્રિને આદ્યશક્તિની ઉપાસનાનું મહાપર્વ માનવામાં આવે છે. એક વર્ષમાં ચાર નવરાત્રિ આવે છે. ચૈત્ર માસની વાસંતિક નવરાત્રિ, આસો માસની શારદીય નવરાત્રિ એમ બે પ્રચલિત નવરાત્રી તથા ધર્મગ્રંથો અનુસાર અષાઢ અને મહા માસમાં ગુપ્ત નવરાત્રિ આવે છે. ચારે નવરાત્રિમાં શારદીય નવરાત્રિનું આપણે ત્યાં વિશેષ મહત્ત્વ છે. સમગ્ર ભારતભરમાં શારદીય નવરાત્રિની વિવિધ રીતે ધામધૂમપૂર્વક ઉજવણી કરવામાં આવે છે.નવરાત્રિ એટલે માતા ભગવતીની આરાધનાનો શ્રેષ્ઠ સમય. નવરાત્રિ એક એવું પર્વ છે જે આપણી સંસ્કૃતિમાં સ્ત્રીઓનાં ગરિમામય સ્થાનને દર્શાવે છે. વર્ષમાં આવતી કુલ ચાર નવરાત્રિ એકમથી લઈને નવમી એમ નવ દિવસની હોય છે. આસો માસમાં આવતી શારદીય નવરાત્રિમાં નવ દિવસ સુધી આદ્યશક્તિનાં વિવિધ સ્વરૂપોની પૂજા કરવામાં આવે છે. પહેલા દિવસથી લઈને નવમા દિવસ સુધી ક્રમશઃ શૈલપુત્રી, બ્રહ્મચારિણી, ચંદ્રઘંટા, કૂષ્માંડા, સ્કંદમાતા, કાત્યાયની, કાલરાત્રિ, મહાગૌરી અને સિદ્ધિદાત્રી દેવીનું પૂજન કરવામાં આવે છે.એકમના દિવસે માતા શૈલપુત્રીનું પૂજન કરવાથી સૌભાગ્ય, બીજના દિવસે માતા બ્રહ્મચારિણીનું પૂજન કરવાથી કાર્યમાં સફળતા, ત્રીજના દિવસે માતા ચંદ્રઘંટાનું પૂજન કરવાથી ઉત્તમ સ્વાસ્થ્ય, ચોથના દિવસે માતા કૂષ્માંડાનું પૂજન કરવાથી આકર્ષણ, પાંચમના દિવસે સ્કંદમાતાનું પૂજન કરવાથી પુત્રસુખ, છઠ્ઠના દિવસે માતા કાત્યાયનીનું પૂજન કરવાથી ઇચ્છાપૂર્તિ, સાતમના દિવસે માતા કાલરાત્રિનું પૂજન કરવાથી શત્રુ પર વિજય, આઠમના દિવસે મહાગૌરીનું પૂજન કરવાથી નવ નિધિ અને નોમના દિવસે માતા સિદ્ધિદાત્રીનું પૂજન કરવાથી કાર્યસિદ્ધિ તથા સન્માન મળે છે.પૌરાણિક કથાઓ પ્રમાણે ત્રેતાયુગમાં રાવણ સીતામાતાનું હરણ કરીને તેમને લંકા લઈ ગયો. શ્રીરામે લંકા પર આક્રમણ કરવાની યોજના બનાવી ત્યારે આસો માસ ચાલી રહ્યો હતો. આ માસમાં દેવતાઓનો શયનકાળ હોય છે, તેથી ભગવાન શ્રીરામે દૈવીશક્તિને જાગ્રત કરવાનો નિર્ણય લીધો. આસો માસના સુદ પક્ષમાં પ્રતિપદા (એકમ)થી લઈને નવમી સુધી નવ દિવસ ભગવતી મહાશક્તિની આરાધના કરીને શ્રીરામે તેમને પ્રસન્ન કરી લીધાં. તેના ફળસ્વરૂપ તેમને દેવી પાસેથી રાવણ પર વિજય મેળવવાનું વરદાન મળ્યું. ત્યારબાદ ભગવાન શ્રીરામે આસો સુદ દશમી (વિજયાદશમી)ના દિવસે વિજય મુહૂર્તમાં લંકા પર આક્રમણ કરીને રાવણનો સંહાર કર્યો. મર્યાદા પુરુષોત્તમ શ્રીરામ દ્વારા આસો માસમાં નવરાત્રિના નવ દિવસ વ્રત-અનુષ્ઠાન કરવામાં આવ્યું હોવાને કારણે આસો માસની શારદીય નવરાત્રિ ચૈતન્ય તથા અભીષ્ટ ફળદાયી બની ગઈ.દેવી ભાગવતપુરાણના ત્રીજા સ્કંધના ૨૯-૩૦મા અધ્યાયોમાં શ્રીરામચંદ્રજી દ્વારા શારદીય નવરાત્રિમાં શક્તિપૂજાની કથાનું વર્ણન જોવા મળે છે. શારદીય નવરાત્રિમાં દુર્ગાપૂજાની પ્રથા ત્રેતાયુગથી શરૂ થઈ. આ રીતે દૈવીશક્તિના શયનકાળમાં પણ તેમની ઉપાસનાની પરંપરા બની અને શારદીય નવરાત્રિને વિશિષ્ટ સ્થાન પ્રાપ્ત થયું.શારદીય નવરાત્રિમાં ખાસ કરીને ગુજરાતમાં ઘટસ્થાપન, વ્રત-પૂજન, ઉપવાસ અને ગરબાનું વિશેષ મહત્ત્વ છે. ઘરે-ઘરે અંબાજી માતાનું પૂજન થાય છે. શેરીઓ-મહોલ્લામાં બાળકો મહોલ્લા માતા કે સુંદર ગબ્બર બનાવે છે અને ભક્તિભાવપૂર્વક પૂજન કરે છે. ચોકમાં મોડી રાત સુધી ગરબા અને રાસ રમાય છે. જ્યારે પશ્ચિમ બંગાળમાં મોટા મોટા પંડાલ બનાવીને દુર્ગાપૂજા કરવામાં આવે છે.હિંદુ સંસ્કૃતિમાં સંખ્યાદર્શક પ્રત્યેક અંકોનું વિશેષ મહત્ત્વ છે. અંક ‘નવ’ પૂર્ણતાના પ્રતીક તરીકે વિશેષ પ્રચલિત છે. ધર્મશાસ્ત્રમાં નવધા ભક્તિ, નવ દુર્ગા અને નવ રાત્રિનો અનેરો મહિમા છે. આપણે ત્યાં અમુક પવિત્ર દિવસો વ્રત, પર્વ કે ઉત્સવ પૈકી ગમે તે એક પ્રકારમાં આવે છે. આસો નવરાત્રિમાં વ્રત, પર્વ અને ઉત્સવ એમ ત્રણેય બાબતોનો ત્રિવેણીસંગમ જોવા મળે છે.આપણે ત્યાં શક્તિ આરાધના માટે મુખ્યત્વે બે નવરાત્રિ આવે છે. બંને પર્વ નવ દિવસનાં છે. ખાસ કરીને નવ ‘રાત્રિ’ નાં હોવાથી નવરાત્રિ તરીકે ઓળખાય છે.પંચાંગ જ્યોતિષ અને ખગોળશાસ્ત્ર મુજબ જોઈએ તો આસો સુદ પક્ષની નવરાત્રિ દક્ષિણાયનમાં આવે છે. ખગોલીય શરદ સંપાત બિંદુની નજીક સૂર્ય હોય તે દિવસોમાં આવતી હોવાથી શારદીય નવરાત્રિ તરીકે ઓળખાય છે. ચૈત્ર સુદ પક્ષમાં આવતી નવરાત્રિ ખગોલીય વસંત સંપાત દિનની નજીકના દિવસોમાં આવે છે તેથી વાસંતિક નવરાત્રિ તરીકે પ્રચલિત છે. પંચાંગ ગણિતની દૃષ્ટિએ આસો નવરાત્રિ લગભગ કન્યાસંક્રાંતિ (કન્યા રાશિમાં સૂર્યભ્રમણ) દરમિયાન આવે છે. ક્યારેક અધિક માસ આવતો હોય ત્યારે નવરાત્રિના અમુક દિવસો તુલા સંક્રાંતિ (તુલા રાશિમાં સૂર્યભ્રમણ)માં આવે છે.નવરાત્રિના તમામ દિવસો કન્યા સંક્રાંતિમાં છે.

આયુર્વેદ અને હાલનું આધુનિક તબીબીશાસ્ત્ર સ્પષ્ટ રીતે માને છે કે આપણે ત્યાં ઉપરોક્ત બંને સંપાત દિન નજીકના સમયગાળામાં લોકોની રોગપ્રતિકારક શક્તિ નબળી પડે છે. શિયાળા દરમિયાન લોકોમાં પોષણ સ્વાભાવિક રીતે સારું થતું હોવાથી શિયાળા પછી આવતી વસંત ઋતુમાં રોગચાળાનો પ્રભાવ મર્યાદિત જણાય છે. જ્યારે શરદ ઋતુ ચોમાસા પછી આવે છે, તેથી ઉનાળાની ગરમી, ચોમાસાની ભેજવાળી ઋતુ અને ચોમાસાના આખરી દિવસોમાં રાત્રે અને દિવસે રહેતો હવામાનનો તફાવત લોકોને સહજતાથી માંદા પાડી દે છે. આથી જ ખોરાક અને રહેણીકરણી બાબતે સાવધાન રહેવા માટે શારદીય નવરાત્રિના દિવસોમાં ઉપવાસ- મૌન વ્રત વગેરે પાળીને આધ્યાત્મિક રીતે આદ્યશક્તિની ભક્તિ કરીને લૌકિક રીતે શક્તિ (એનર્જી) અને સુખ-સમૃદ્ધિ મેળવવાનો મહત્ત્વપૂર્ણ પ્રયાસ છે.

નવરાત્રિમાં મહત્ત્વના દિવસોઃ

(૧) આસો સુદ એકમની સવારે શુભ મુહૂર્તમાં ઘટ સ્થાપન કરવામાં આવે છે. સુદ એકમના દિવસે અશોકવૃક્ષ (આસોપાલવ) નજીક જઇને તેનાં દર્શન કરવાં. વૃક્ષની બાજુમાં સાત ધાન્યનો સાથિયો (સ્વસ્તિક) કરવો જોઇએ. રામાયણમાં સીતાના હરણ પછી તેમને અશોકવાટિકામાં એકાંતવાસમાં રાખવામાં આવ્યાં હતાં ત્યાં સીતાજીએ શોકને દૂર કરવા માટે અશોકવૃક્ષ નીચે આ વ્રત કર્યું હતું. તે સમયે તેમનો શોક દૂર થયો હતો એમ મનાય છે.

(૨) સુદ બીજના દિવસે ઘણાં સ્થળે જવારા વાવવાનો મહિમા છે. ‘સ્કંદ પુરાણ’ ગ્રંથમાં આસો સુદ બીજને ‘પુણ્યપ્રદા’ તરીકે ઓળખાવી છે. આ દિવસે જરૂરિયાતવાળા (ગરીબ) લોકોને યથાયોગ્ય દાન (મદદ) કરવાથી શુભ ફ્ળ અવશ્ય મળે છે.

(૩) ‘દુર્ગા ભક્તિ તરંગિણી’ નામના ગ્રંથમાં આસો સુદ ત્રીજને ‘સિન્દૂર તૃતીયા’ તરીકે ઓળખાવી છે. આ દિવસે ચંપાના તેલમાં સિન્દૂર મેળવીને દેવીના ચોટલાના- અંબોડાના મધ્ય ભાગમાં લગાવીને દેવીને દર્પણમાં મુખદર્શન કરાવવાનો મહિમા છે.

(૪) આસો સુદ ચોથને ‘દુર્ગા ભક્તિ તરંગિણી’ નામના ગ્રંથમાં ‘રથોત્સવ ચતુર્થી’ કહી છે. આ દિવસે દેવી- ભગવતીનું પૂજન કરીને રથમાં બેસાડી નગરમાં ભ્રમણ કરાવવાનો મહિમા છે.

(૫) આસો સુદ પાંચમને ‘હેમાદ્રિ’ ગ્રંથમાં ‘શાંતિ પંચમી’ તરીકે ઓળખાવી છે. ઓરિસ્સામાં સુદ પાંચમને ‘નત પંચમી’ કહે છે. ‘લલિતા પંચમી’ પણ કહે છે. પંચમી તિથિનો સ્વામી નાગ હોવાથી ઘણા સ્થળે કોમળ કુશ (તાજા કૂણા દર્ભ-દાભડામાંથી બાર માસના બાર નાગ બનાવીને પૂજન કરવાનો મહિમા છે. ‘કૃત્ય રત્નાવલી’ ગ્રંથમાં રાત્રિના ભાગે પાંચમ તિથિ હોય ત્યારે ‘ઉપાંગ લલિતા વ્રત’ કરવાનો મહિમા સૂચવ્યો છે. આ વર્ષે બુધવાર, તા. ૨ ઓક્ટોબરના દિવસે સુદ ચોથ તિથિ દિવસે ક. ૧૧-૪૦ સમયે સમાપ્ત થતી હોવાથી ઉપાંગ લલિતા વ્રત ચોથા નોરતે બુધવારની રાત્રે કરવાનું રહે છે.

(૬) આસો સુદ છઠ્ઠને ‘હેમાદ્રિ’ ગ્રંથમાં ‘બિલ્વ નિમંત્રણ ષષ્ઠી’ કહી છે. આ દિવસે વહેલી સવારે દેવીનું પૂજન કરીને સાતમ તિથિ માટે બિલિવૃક્ષની શાખા (ડાળી) લેવાની હોય તો આ સમયે બિલિના ઝાડને નિમંત્રણ આપવાનો મહિમા છે.

(૭) આસો સુદ સાતમને ‘હેમાદ્રિ’ ગ્રંથમાં ‘બિલ્વ સપ્તમી’ કહી છે. આ દિવસે સવારે બિલિ વૃક્ષની એક ડાળી (શાખા) લાવીને દેવી સમક્ષ રાખવી જોઇએ. આ શાખા તથા દેવી એમ બંનેનું પૂજન કરવાનો મહિમા છે. તેમાં સૂર્યોદય સમયની સાતમ તિથિ તથા બે ફ્ળ લાગ્યાં હોય તેવી બિલિવૃક્ષની શાખાનું વિશેષ મહત્ત્વ છે.

(૮) સુદ આઠમનું વિશેષ મહત્ત્વ નવરાત્રિમાં છે. ‘દેવી પુરાણ’ તથા ‘દુર્ગા ભક્તિ તરંગિણી’ વગેરે ગ્રંથમાં મહા અષ્ટમી અંગે ઘણાં વર્ણન તથા અનુષ્ઠાનની વિગતો મળે છે. સામાન્ય જનસમુદાય પોતાનાં કુળદેવી માતાજીના નૈવેદ્ય ધરાવે છે. ઘણાં દેવી સ્થાનકોમાં આઠમનો હવન થતો હોવાથી તેને ‘હવનાષ્ટમી’ પણ કહે છે.

(૯) સુદ નવમી એટલે ‘મહા નવમી’. ‘દેવી ભાગવત’ તથા ‘હેમાદ્રિ’ ગ્રંથમાં આસો સુદ નવમી અંગે વિગતવાર માહિતી મળે છે.

નવરાત્રિમાં બારેય રાશિવાળા લોકોએ વિશેષ લાભ કઈ રીતે મેળવી શકાય?મેષ અને વૃશ્ચિક રાશિના જાતકોએ કુળદેવીની ભક્તિ ઉપરાંત મંગળના મંત્રની એક માળા અવશ્ય કરવી. ભોજનમાં ઘઉંની વાનગી વિશેષ સફ્ળતા અપાવે છે.

વૃષભ અને તુલા રાશિના જાતકોએ કુળદેવી- માતાજીની ભક્તિ ઉપરાંત શુક્રના મંત્રની એક માળા કરવી. ભોજનમાં ખીર લેવાથી અવરોધ હળવા થાય. લાભ થાય છે.મિથુન તથા કન્યા રાશિના જાતકોએ કુળદેવીની ભક્તિ સાથે બુધના મંત્રની એક માળા કરવી અથવા વિષ્ણુ સહસ્ત્ર નામાવલિનો એક પાઠ કરવો. ભોજનમાં મગ કે મગની દાળ લેવી. બંધન હળવાં થાય.કર્ક રાશિના જાતકોએ માતાજીની ભક્તિ ઉપરાંત ચંદ્રના મંત્રની એક માળા કરવી. ભોજનમાં દૂધપૌંઆ લેવાથી માનસિક તથા આરોગ્ય બાબતે લાભ થાય છે.સિંહ રાશિના લોકોએ માતાજીની ભક્તિ ઉપરાંત સૂર્ય કે ગાયત્રીના મંત્રની એક માળા કરવી. ભોજનમાં સુખડી લેવાથી પ્રગતિ અનુભવાય છે.ધનુ તથા મીન રાશિના લોકોએ કુળદેવીની ભક્તિ ઉપરાંત ગુરુના મંત્રની એક માળા કરવી. ભોજનમાં ચણાની વાનગી લેવી. જ્ઞાનવૃદ્ધિ તથા પદપ્રાપ્તિ (પ્રમોશન) બાબતે યોગકારક નીવડે.મકર તથા કુંભ રાશિના જાતકોએ કુળદેવીની ભક્તિ ઉપરાંત શનિ મંત્રની એક માળા કે સુંદરકાંડનો પાઠ કરવો. ભોજનમાં તલવટ કે સીંગપાકનો સમાવેશ કરવો. અટવાઇ ગયેલાં કામકાજમાં પ્રગતિ જણાય.

ગ્રહયોગોને આધારે નવરાત્રિમાં લાભઃ

(૧) બુધ, ગુરુ તથા શુક્ર બળવાન અને શુભ સ્થિતિમાં હોય તો ગાયન-વાદનમાં સારી સફ્ળતા મળે છે.

(૨) સૂર્ય બળવાન અને શુભ સ્થિતિમાં હોય તો નવરાત્રિનાં વિવિધ આયોજન (ઇવેન્ટ મેનેજમેન્ટ) ક્ષેત્રે યશ કીર્તિ મળે છે. (૩) ચંદ્ર બળવાન અને શુભ હોય તેવી વ્યક્તિઓ જનસંપર્ક તથા જાહેર સમારંભમાં અગ્રસ્થાને રહે છે.

(૪) શનિ બળવાન હોય અને બુધ, ગુરુ, શુક્ર શુભ સ્થિતિમાં હોય તેવા લોકો મોટા કલાકારના મદદનીશ - આસિસ્ટન્ટ તરીકે સફ્ળ ભૂમિકા ભજવે છે.

(૫) જન્મકુંડળીમાં સૂર્યનો શુભ સંબંધ ભાગ્યસ્થાન, કર્મસ્થાન કે લાભસ્થાન સાથે થતો હોય અને નવરાત્રિમાં જે તે દિવસે યોગકારક બનતો હોય ત્યારે મોટાં ઇનામ, પુરસ્કાર કે એવોર્ડ મળવાની શક્યતા વધી જાય છે.

~ શ્રી નૂતન સૌરાષ્ટ્ર

નવરાત્રિ આવે એટલે સમગ્ર વાતાવરણ આસ્થા અને શ્રધ્ધાના રંગમાં રંગાય જાય છે. ચારે તરફ એક અનોખો ભક્તિભાવ જોવા મળે છે. ઘટસ્થાપના, દેવી સ્તુતિ, મધુર ઘંટડીઓના રણકાર, દીવા-બત્તી- ધૂપની સુગંધ, આ નવ દિવસ સુધી ચાલતા આ સાધના ઉત્સવ નવરાત્રિનું જ એક ચિત્ર છે. આપણી સંસ્કૃતિમાં નવરાત્રિના તહેવારનું એક વિશેષ મહત્ત્વ છે. નવરાત્રિનો તહેવાર વર્ષમાં બે વખત આવે છે. નવરાત્રિમાં ઈશ્વર પ્રત્યેની ભક્તિ અને અઘ્યાત્મનો સંગમ થતો જોવા મળે છે. આસો મહિનામાં આવતી આ નવરાત્રિમાં નવ દિવસ ગરબા અને રાસ રચાય છે. આ ઉપરાંત રામલીલા, રામાયણ, ભાગવત પાઠ, જેવા ધાર્મિક અનુષ્ઠાનો થાય છે. અને તેથી જ તો નવરાત્રિ દરમિયાન દરેક વ્યકિત એક નવા ઉત્સાહ અને ઉમંગથી ભરેલો જોવા મળે છે.નવરાત્રિ ઉપાસના અને આરાધનાનુ પર્વ છે. આ દિવસોમા દરમિયાન ભક્તો માતાના આરાધનામાં લીન થઈ જાય છે. આ તહેવાર દરમિયાન ભક્તો શાંતિ અને સુખ પ્રાપ્તિ માટે વ્રત અને ઉપવાસ રાખે છે. નવરાત્રિ પર્વ પર જો માતાની ઉપાસના કરવામાં આવે તો પરમ આનંદ મળે છે. આપણે જાણીએ છીએ કે કોઈ પણ કાર્ય જે બધા એકત્ર થઈને કરીએ તો સમાજની એકતા મજબૂત થાય છે. સમાજ સંગઠિત થાય તો રાષ્ટ્રીય એકતા પણ મજબૂત થાય. તેથી માતાની ઉપાસના સામૂહિક રૂપે કરવાથી આનંદ મળે છે.

નવરાત્રિમાં જેટલુ મહત્વ માતાના જુદા જુદા સ્વરૂપોની આરાધનાનુ છે તેટલુ જ મહત્વ માતાની આરાધના દરમિયાન રાખવામાં આવતા વ્રત અને ઉપવાસનુ પણ છે. ઈશ્વરની પ્રાપ્તિ ત્યારે જ શક્ય બને છે જ્યારે બંને બાબતોની પ્રક્રિયાઓનુ પાલન નિયમ અનુસાર કરવામાં આવે. નવરાત્રિમાં ઉપવાસ દરેક લોકો પોતાની ભક્તિ, શક્તિ મુજબ કરે છે. કોઈ એક ટાઈમ જમીને તો કોઈ ફળાહાર કરીને આ વ્રત રાખે છે. જો તમે ગરબા રમવા પણ જતા હોય તો તમારે એક ટંક જમીને ઉપવાસ કરવો વધુ યોગ્ય રહેશે. નવરાત્રિના દિવસો અગાઉ ઘરતી પર ઘણી આફતો આવતી હોય છે. વરસાદને કારણે ચેપી રોગ ફાટી નીકળે, અથવા તો મોંધવારી વધે, કોઈ જગ્યાએ અતિવૃષ્ટિ થાય તો કોઈ જગ્યાએ અનાવૃષ્ટિ. આ કુદરતી આફતો શ્રાવણ-ભાદરવો અને આસો મહિના દરમિયાન વધુ જોવા મળે છે. તેથી આ તમામ તકલીફોને દૂર કરવા માટે નવ દિવસ સુધી વ્રત ઉપાસના કરવામાં આવે છે.

સર્વ ભવન્તુ સુખિનઃ, સર્વે સન્તુ નિરામયાઃ સર્વે ભદ્રાણિ પશ્યન્તુ, મા કિશ્ચદ્દ દુઃખ ભાગ્યવેત્‌.

જેનો મતલબ છે નવરાત્રિના નવ દિવસ મનમાં ખરાબ વિચારો, છળ-કપટ, ઈર્ષા છોડીને આપણે નવ દિવસ સુધી માનવ કલ્યાણના કામો કરીએ.

આ વ્રતને ઉજવવા પાછળનો ઉદ્દેશ્ય માત્ર માતાની શક્તિ પામવાનો છે. જે લોકો નવરાત્રિમાં વ્રત કરે છે તેને અન્ય ઉપવાસો કરતા વધુ ફળ મળે છે. નવરાત્રિ એક પ્રકૃતિની ઋતુનો કાળ છે. આ ઋતુ જીવ, પ્રાણી અને મનુષ્ય માટે કષ્ટદાયક હોય છે. આ દિવસો દરમિયાન જો આધ્યાત્મિક બીજ રોપવામાં આવે તો એ જ રીતનુ ફળ આપણને મળે છે. જો નવરાત્રિના પ્રથમ દિવસે એટલેકે પડવાના દિવસે હસ્ત નક્ષત્ર હોય તો તે દિવસે વિધિપૂર્વક કરેલુ દેવીપૂજન ઈચ્છિત ફળ આપે છે. પ્રથમ દિવસના ઉપવાસ દરમિયાન નવ દિવસના ઉપવાસનો સંકલ્પ લેવો અને માતાને પ્રાર્થના કરવી - હે માતા, હુ મારી શક્તિ અને ભક્તિ મુજબ ઉપવાસ કરીશ, જો કોઈ ભૂલ થઈ જાય તો તારી સંતાન સમજીને માફ કરી દેજો.હિન્દુ વર્ષમાં ચાર નવરાત્રિ પૈકીની અષાઢ માસમાં આવતી ગુપ્ત નવરાત્રિમાં માંઈભક્તો નવ દેવીના નવ સ્વરૃપની પૂજન-અર્ચના કરી શક્તિની ભક્તિમાં લીન બની જશે.હિન્દુ ધર્મ સંસ્કૃતિમાં ચૈત્રી અને શરદ નવરાત્રિ ઉપરાંત બે ગુપ્ત નવરાત્રી આવે છે. એક માન્યતા અનુસાર ગુપ્ત નવરાત્રિનું પ્રકટ નવરાત્રિથી વધુ મહત્વ હોય છે. ખાસ કરીને દેવીની સાધના કરવા વાળા સાધકો માટે ગુપ્ત નવરાત્રિ મહત્વની માનવામાં આવે છે. અષાઢ માસમાં આવતી ગુપ્ત નવરાત્રિનો આવતીકાલ તા.૦૩-૦૭ને બુધવારથી આરંભ થશે.અષાઢી નવરાત્રિ દરમિયાન લોકો માતાજીના વિવિધ સ્વરૂપોનું પૂજન-અર્ચન કરશે. આ ઉપરાંત ઘણો માંઈભક્તો અષાઢી નવરાત્રિમાં ઉપવાસ-એકટાણા કરી શક્તિની ભક્તિની આરાધના કરશે. નવરાત્રિ દરમિયાન માતાજીના મંદિરો અને મઢોમાં વિશેષ પૂજા-આરતી, શણગાર, માતાજીના ગરબા સહિતના કાર્યક્રમોની ઉજવણી કરાશે.જ્યારે ગુપ્ત નવરાત્રિ દરમિયાન રાજપરા ખોડિયાર મંદિર, શક્તિપીઠ ઉંચા કોટડા ચામુંડા માતાજીના ધામ વગેરે સ્થાનકોએ માંઈભક્તોનો જમાવડો જોવા મળશે. અષાઢ, ગાયત્રી કે શાકંભરી તરીકે ઓળખાતી નવરાત્રિને લઈ માંઈભક્તોમાં ઉત્સાહનો માહોલ જોવા મળી રહ્યો છે.નવરાત્રિપ હિંદુ ધર્મનો મા શક્તિની આરાધના માટેનો નવ દિવસનો ઉત્સવપ જેમાં દેવી શક્તિનાં નવ રૂપની પૂજા થાય, શક્તિ પ્રમાણે ભક્તો નિર્જળા કે ફ્રાળી ઉપવાસ કરે અને રાત્રે માતાની ભક્તિ માટે ગરબા ગાય. વચમાં માતાજીની છબી સામે દીવો કરી ઉપર કાણાંવાળું વાસણ મૂકવામાં આવે. બહેનો અને ભાઈઓ સાથે મળીને ગરબે ઘૂમે. એક વ્યક્તિ ગરબો ગવડાવે અને બધા ઝીલે. કોઇને આવડતું હોય તો ઢોલક - મંજીરા અને હાર્મોનિયમ દ્વારા સાથ આપે. ચાર- પાંચ દાયકા પહેલાંની નવરાત્રિનું આ સ્વરૂપ આજે હાઈફઈ પ્રોફેશનલ ઇવેન્ટના રૂપમાં પરિવર્તન પામ્યું છે. પરિવર્તન એ જીવનનો નિયમ છે અને જૂનું એટલું સોનું એ કહેવત સાથે સંમત ન થઇ શકાય એવા વૈવિધ્યસભર આયામો આ નવરાત્રિમાં ઉમેરાયા છે.પહેલી વાત તો એ કે આ ઉત્સવ સ્ત્રીશક્તિની આરાધનાનો છે. જેને જગતજનની તરીકે પૂજવામાં આવે છે. સંતો- મહંતો અને અવતારી પુરુષો પણ જેનાં ચરણોમાં નમે છે એવી શક્તિની આરાધના માટે સ્ત્રીઓનો તો આનંદ વધારે જ હોવો જોઇએ. નવરાત્રિ એ સ્ત્રીશક્તિ- સામર્થ્યનો સ્વીકાર છે એનો હરખ શા માટે નહીં ?

બીજું, નવી પેઢીને માત્ર સજીધજીને ગરબે ઘૂમવા સિવાય બીજી વાતમાં રસ નથી એ આક્ષેપમાં દમ નથી. લાખો યુવાનો મંદિરે જાય છે અને ઉપવાસ પણ કરે છે. પણ ગરબો એમને પ્રિય છે. અને શા માટે ન હોય ? ગરબામાં સંગીત છે, નૃત્ય છે, તાલ છે, ભાવ છે, ભક્તિ છે, મનગમતી વ્યક્તિનો સાથ છે. ગમતું કાર્ય કરવા મળે તો કેવી ક્રિએટિવિટી અને સ્ટ્રેન્થ યુવાનોમાં ભરેલી છે એ જાણવા માટે યુવાનોને ત્રણ કલાક ગરબે ઘૂમતા જુઓ તો સમજાઇ જશે. નવરાત્રિનાં પ્રોફેશનલ સ્વરૂપને જોઇને અનેક લોકોને સંસ્કૃતિ મર્યાદા- સંસ્કાર જોખમમાં મુકાઇ જવાનો ડર લાગે છે, પરંતુ આ તો એક સિક્કાની બે બાજુ જેવી વાત છે. અને આજે યુવક- યુવતીઓને સ્વચ્છંદી બનવા માટે નવરાત્રિની રાહ જોવાની જરૂર નથી. જેને લપસવું છે એમને અનેક લસરપટ્ટીઓ મળી જ રહે છે, સોપ નવરાત્રિને વિશાળ પરિપ્રેક્ષ્યમાં મૂલવવાની જરૂર છે.નવરાત્રિ એ માત્ર ઉત્સવ નથી રહ્યો. એમાં બહોળા પ્રમાણમાં બિઝનેસનું તત્ત્વ ઉમેરાયું છે. જે ગુજરાતના લાખો લોકોને રોજગારી આપે છે. ગુજરાતમાં સંગઠિત અને અસંગઠિત ક્ષેત્ર મળીને ૧૩૦૦૦ કરોડથી વધુનો બિઝનેસ આ દિવસોમાં થાય છે. અનેક લોકો આખા વર્ષની કમાણી આ દિવસ દરમિયાન કરી લે છે. અને ગરબા એ ગુજરાતની અસ્મિતા અને ઓળખ બની ચૂક્યા છે. જે ગુજરાતી ગ્રામ્ય સંસ્કૃતિને, કળાને જાળવવાની આપણે વાત કરીએ છીએ તેે નવરાત્રિના ભપકાદાર આયોજન વિના શક્ય નથી. આપણાં ચણિયાચોળી- કેડિયાં, ભરત ભરેલા દુપટ્ટા, સાફ, બાંધણી- લહેરિયાની ઓળખ નવરાત્રિને જ આભારી છે. પગનાં ઝાંઝર- કડાં- મોતી અને ઓક્સિડાઇઝના મોટા મોટા હાર, હાથીદાંતના કે એના જેવા નકલી નેકલેસ, જાતજાતના મોતીઓની માળાપ આ બધું આપણે આપણાં સંતાનોનાં લગ્નમાં નથી પહેરતા. ત્યાં તો આપણને સવ્યસાચીનો ડિઝાઇનર ડ્રેસ જોઇએ છે. આ પરંપરાગત પોશાક અને આભૂષણોનું અસ્તિત્વ નવરાત્રિને કારણે ટક્યું છે અને મોટા ગ્રાઉન્ડ પર તમે દસ હજાર યુવાન- યુવતીઓને ગરબે રમતાં જુઓ ત્યારે તમને ભાગ્યે જ બે-ચાર જણાના ડ્રેસીસ સરખા જોવા મળશે. કેટલું બધું વૈવિધ્ય અને કેટલી બધી ક્રિએટિવિટી! નવરાત્રિ ડ્રેસિંગનું પ્લાનિંગ દરેક સ્ત્રીને ડિઝાઇનર બનાવી દે છે. અચાનક એમના મગજમાં જાતજાતના સર્જનાત્મક આઇડિયા ઝબકવા માંડે છે. અનેક લોકોને ડિઝાઇનર તરીકે વિકસવાની તક મળે છે. ગુજરાતની વાત કરીએ તો માત્ર અમદાવાદમાં ૩૦૦થી વધુ ચણિયાચોળીના હોલસેલર છે. એ સિવાય સૌરાષ્ટ્ર અને કચ્છના અલગપ એમનો ૧૦૦૦ કરોડથી વધુનો બિઝનેસ છે અને છેલ્લાં પાંચ વર્ષમાં દેશ- વિદેશમાં ચણિયાચોળીની માંગ વધતા એમાં વધારો થઇ રહ્યો છે. આ સિવાય દાંડિયા અને ઓર્નામેન્ટ્‌સનો વેપાર અલગપ કચ્છ અને સૌરાષ્ટ્રનાં ગામડાંઓની ગરીબી નવરાત્રિ ભાંગે છે.સ્ત્રીઓ સૌંદર્ય અને હેલ્થના મામલે પણ આ સમય દરમિયાન સૌથી વધુ જાગ્રત બને છે. નવરાત્રિ પહેલાં વજન ઉતારવા મથે છે. પ્રોપર ડાયટ દ્વારા ફિટનેસ મેળવે છે અને સ્કિનની કેર પણ એવી રીતે લે છે કે જાણે કોઇ પરણવા જનાર સ્ત્રી ન લેતી હોયપ હેર સ્ટાઇલ, મેક-અપ અને દુપટ્ટો નાખવાની વિવિધ સ્ટાઇલપ સ્ત્રીની આ આવડત પર આફ્રીન પોકારી જવાય. સ્ત્રીના સૌંદર્ય અને શણગારને આ ઉત્સવ પૂરબહારમાં ખીલવે છે. સૌંદર્ય અને યૌવનનો મેળો ભરાય છે આ દિવસોમાં. અલબત્ત એનાં કેટલાંક જોખમો છે. પણ આકર્ષણ- સૌંદર્ય અને પ્રણયના રંગો ન હોય એ યુવાન કઇ રીતે કહેવાય? યૌવનના આનંદ- ઉન્માદ અને અહેસાસને ફીલ કરાવે છે નવરાત્રિ. આ દિવસોમાં ગરબાપ્રેમીઓને ગરબા સિવાય કશું દેખાતું નથી. ત્રણ મહિના સુધી દાંડિયા ક્લાસમાં જઇને શીખેલા વિવિધ સ્ટેપ્સને અજમાવવા તેઓ થનગને છે. એક ગ્રૂપમાં સો- બસો યુવાન - યુવતીઓ હોયપ પણ સહુ એક રિધમમાં, એક તાલે ઝૂમે, સંગીત અને થીરકતા શરીરના લય સાથે જે અંદરના આનંદનો સૂર વહે છે તે અદ્ભુત હોય છે. એનો અહેસાસ અનુભવ વિના ન જ થાય. ગરબામાં એમની તલ્લીનતા કોઇ સાધકની ધ્યાનમાં હોય એ તલ્લીનતાથી ઓછી નથી હોતી. દુનિયાને ભૂલીને પોતાના કામમાં ડૂબી જવું એ યોગ છે અને યુવાનો માટે નવરાત્રિના ગરબા એ યોગ જ છે, જે એમનાં તન- મન બંનેને રિચાર્જ કરે છે.

આજે આપણે ગુજરાતી ભાષાને જિવાડવાની વાત કરીએ છીએપ ભાષા એ માત્ર અખબારો અને સાહિત્યથી નથી જીવતી, જે - તે ભાષાનું સંગીત પણ ભાષાને જીવતી રાખવાનું કામ કરે છે. અગર નવરાત્રિમાં ગરબા ન ગવાતા હોત તો આજના કોન્વેન્ટિયા કલ્ચરને ‘છેલાજી રે મારી હાટુ પાટણથી પટોળાં મોંઘાં લાવજો, મણિયારો કે હલુ હલુ, કે તારી વાંકી રે પાઘલડીનું ફૂમતું રે’ જેવાં ગીતોની ખબર ન હોત. ગરબા દ્વારા ગુજરાતી સંગીત અને ગીતકારોને જીવતદાન મળ્યું છે. કીર્તિદાન ગઢવી, ઐશ્વર્યા મજમૂદાર કે ફલ્ગુની પાઠકને દુનિયા એમના ગરબાને કારણે ઓળખે છે. દર વર્ષે અનેક ગાયકો- સંગીતકારો એમના ઓર્કેસ્ટ્રા સાથે નવરાત્રિમાં વિદેશમાં ધૂમ મચાવે છે. વિદેશમાં ગુજ્જુ સંસ્કૃતિ ગુજરાતીઓમાં હજુ છે. એનાં કારણોમાં નવરાત્રિ જેવા ઉત્સવો છે.નવરાત્રિ ભલે વ્રત- તપ- જપ અને પૂજા અનુષ્ઠાન દ્વારા આખા ભારતમાં ઊજવાતી હોય, પરંતુ નવરાત્રિ શબ્દ ઉચ્ચારતાની સાથે આંખો સમક્ષ ગરબે રમતી નારીનું દૃશ્ય જ પહેલાં આવે. નવરાત્રિ એ હવે આપણી ઓળખ બની ચૂકી છે. અને નવરાત્રિ દ્વારા ડ્રેસિંગ- મેકઅપ, પાર્ટી પ્લોટ, ગીતસંગીત, ઓર્કેસ્ટ્રા, ઇવેન્ટ મેનેજમેન્ટ, હોટેલ્સ, રેસ્ટોરાં અને ટ્રાવેલિંગ સહિતના અનેક ઉદ્યોગો સાથે જોડાયેલા લોકોને દિવાળીનો અહેસાસ થાય છે. ન્યૂ યર અને વેલેન્ટાઇન્સ જેવા વિદેશી તહેવારોનાં આક્રમણો સામે યુવાનોને ઘેલા બનાવે એવો તહેવાર નવરાત્રિ છે. આમેેય યુવાનો પરિવર્તનના વાહક છેપ તેઓ તો એમને જે ગમે છે તે જ કરશે અને કહેશેપ મહીં પડયા તે મહાસુખ માણે, દેખણહારા દાઝે જોને.